سبر و تقسیم
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
سَبر و تقسیم که از آن در
اصول فقه، در مباحث
حجت سخن گفتهاند، اسم یک برهانی است و
برهان راهى براى به دستآوردن
علت حکم می باشد.
سبر به معناى آزمودن است و
تقسیم به معناى جمع کردن و شمردن همه آنچه که احتمال مىرود
علت باشند.
برهان سبر و تقسیم عبارت است از آن که
فقیه تمامى آنچه که
امکان علت بودن آنها مىرود را جمع کند و پس از بررسى یکایک آنها و
اثبات علت نبودن هر یک با
دلیل، در نهایت به
علت حقیقى حکم پىبرد.
به عنوان مثال، علت
حرمتربا در
گندم ممکن است
طعم یا غذاى مورد نیاز عموم و یا پیمانهاى بودن آن باشد. دو تاى نخست به
دلیل،
باطل است بنابر این،
علت، پیمانهاى بودن آن خواهد بود.
قیاس نزد فقهاى
امامىباطل است؛ لیکن چنانچه
علت تامه بودنِ علت مشترک (جامع) -که در
اصل و
فرع وجود دارد- براى
ثبوت حکم در اصل (مقیس علیه) و نیز وجود این علت با خصوصیاتش در فرع (مقیس) قطعى باشد، به ثبوت حکم اصل براى فرع
یقین حاصل مىشود؛ لیکن مهم دست یافتن به علت واقعى است.
برخى
اصولیانعامه ، برهان سبر و تقسیم را راهى براى به دست آوردن علت حکم ذکر کردهاند.
شرط برهان حقیقى بودن سبر و تقسیم این است که
حصر آنچه احتمال علت بودن آن مىرود،
عقلى باشد؛ در حالى که احتمالات ذکر شده در برهان سبر و تقسیم به عنوان علت
حکم شرعى، مبتنى بر
حدس قیاس کننده است نه حصر عقلى؛ چه اینکه
عقل احتمالات دیگر را منتفى نمىداند. بنابر این، نهایت نتیجه حاصل با برهان سبر و تقسیم
ظن به علت حکم است که نه تنها دلیلى بر
حجیت آن وجود ندارد، بلکه دلیل بر عدم حجیت آن موجود است.
جمعی از پژوهشگران زیر نظر سید محمود شاهرودی،فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، ج۴، ص۳۷۲-۳۷۳.
