سید محمد رضا گلپایگانی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
در هشتمین روز ماه
ذیقعده ۱۳۱۶ ق در بخش
گوگد گلپایگان، کودکی پا به عرصه وجود نهاد که به مناسبت تقارن ولادتش با سالروز ولادت
امام هشتم حضرت علی بن موسی الرضا ـ علیه السلام ـ نامش را «محمد رضا» و کنیهاش را ابو الحسن و لقبش را هبة الله نهادند. پدرش آقا سید محمد باقر امام، عالمی معروف به
زهد و
تقوا، و پای بند به آداب و
مستحبات دینی و کوشا در
امر به معروف و نهی از منکر بود که هم اینک مرقدش مورد احترام و
زیارت مردم است.
محمد رضا در سه سالگی مادر و در نه سالگی پدرش را از دست داد و دوران کودکی را با مشکلات و سختیهای فراوان و از دست دادن پدر سپری کرد و تحصیلات ابتدایی را در
مکتب خانه گذراند.
نوجوانی بیش نبود که شوق تحصیل
علوم اسلامی او را مشتاق
آیة الله محمد تقی گوگدی (م۱۳۵۳ ق) گردانید و نزد ایشان
ادبیات عرب را فراگرفت. سپس نزد
آیة الله سید محمد حسن خوانساری (م ۱۳۳۷ ق) ـ برادر مهتر
آیة الله العظمی سید احمد خوانساری ـ زانوی ادب به زمین زد و ادبیات و بخشی از سطوح را نزد وی آموخت.
نوزده ساله بود که به سوی اراک شتافت و در مدرسه آقا سید ضیاء الدین به تکمیل سطوح عالیه پرداخت و در ۱۳۳۷ ق. شایستگی حضور در درس
خارج فقه و اصول حضرت آیة الله العظمی حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی (م ۱۳۵۵ ق) را پیدا کرد و تا سال ۱۳۴۰ ق در آن شهر از آن مرجع بزرگ بهره برد. در بیست و چهار سالگی در پی مهاجرت استادش
آیة الله حائری به
قم و تأسیس
حوزه علمیه در این شهر مقدس، به
قم آمده و در
مدرسه فیضیه سکونت گزید و درسها را با
آیة الله سید احمد خوانساری به مباحثه نشست. استاد با مشاهده استعداد و فهم شاگرد سخت کوش خود بدو بسیار علاقه مند شد او را در شمار اصحاب خاص و هیأت استفتا قرار داد و «تصحیح کتاب الصلاه» خود را به او و
آیة الله اراکی واگذار نمود. ایشان نیز تا پایان عمر استاد (۱۳۵۵ ق) ملازم درس ایشان بود.
ایشان در سال ۱۳۴۱ ق. در قم به مدت هشت ماه از محضر آیات عظام
میرزای نائینی و آقای
سید ابوالحسن اصفهانی استفاده برد. از دیگر اساتید او میتوان از آیات عظام حاج
شیخ محمد رضا مسجد شاهی اصفهانی،
حاج شیخ ابو القاسم کبیر،
آیة الله بروجردی،
آقا ضیاء عراقی و
شیخ محمد حسین غروی اصفهانی نام برد.
وی از
آیة الله بروجردی اجازه اجتهاد و از مرحوم
شیخ عباس محدّث قمی و
آقا شیخ محمد رضا اصفهانی اجازه نقل روایت اخذ کرده است.
از آغاز ورود به
قم در سال ۱۳۴۰ ق. به تدریس کتابهای
رسائل،
مکاسب و
کفایه اشتغال ورزید و پس از وفات استادش
آیة الله حائری تدریس
خارج فقه و اصول را شروع نمود ایشان در طول بیش از هفتاد سال تعلیم دانش اهل بیت، صدها تن از ستارگان درخشان آسمان علم را به جامعه اسلامی تحویل داده است.
برخی از زبدهترین شاگردان ایشان عبارتند از:حضرات آیات و حجج اسلام
مرتضی حائری یزدی
عبدالرحیم ربانی شیرازی
مرتضی مطهری
محمد علی قاضی طباطبایی
سید اسد الله مدنی
محمد مفتح
سید محمد حسینی بهشتی
حسینعلی منتظری
علی مشکینی
ناصر مکارم شیرازی
سید محمد علی علوی گرگانی
علی احمدی میانجی
جعفر سبحانی
لطف الله صافی گلپایگانی
حسن حسن زاده آملی
محمد مؤمن
رضا استادی
سید محسن خزاری
علی کریمی جهرمی
احمد صابری همدانی
حسین شب زنده دار
علی افتخاری گلپایگانی
سید مهدی یثربی کاشانی
مجدالدین محلاتی
احمد جنتی
مرتضی مقتدائی
علی پناه اشتهاری
محسن حرم پناهی
جلال طاهر شمس گلپایگانی
محمد واعظ زاده خراسان
سید محمد باقر ابطحی
احمد آذری قمی
محمد تقی ستوده
غلامرضا صلواتی
علی نیری همدانی
علی ثابتی همدانی
درسهای آن
فقیه اهل بیت را عده بسیاری به رشته تحریر در آوردهاند آنهایی که به چاپ رسیده است عبارتند از:
۱. کتاب الحج، سه جلد تا کنون
۲. الهدایه الی من له الولایه، درباره
ولایت فقیه
۳. نخبه الاشارات فی احکام الخیارات. (هرسه از آقای
احمد صابری همدانی)
۴. کتاب القضاء در دو جلد
۵. کتاب الشهادات
۶. بلغه الطالب فی التعلیق علی بیع المکاسب،
۷. الدرّ المنضود فی احکام الحدود.
۸. نتایج الافکار فی نجاسه الکفار، هر دو از آقای
علی کریمی جهرمی
۹. کتاب الطهاره
۱۰. کتاب القضاء. هر دو از آقای
هادی مقدس نجفی.
ایشان در کنار اشتغالات گوناگون از تألیف و تصنیف نیز فروگذار نکرده است. آثار قلمی آن مرجع وارسته عبارتند از:
۱. حاشیه بر
عروة الوثقی
۲. حاشیه بر
وسیلة النجاة
۳. رساله صلاة الجمعه
۴. رساله فی المحرمات بالنسب
۵. مسائل الحج
۶. افاضه العوائد، تعلیقه بر
درر الاصول مرحوم حائری
۷. رساله در عدم تحریف قرآن
۸. کتاب الطهاره
۹. کتاب الحج
۱۰. کتاب الحدود
۱۱. صلاه الجمعه
۱۲. حواشی بر ملحقات
عروة الوثقی
آیة الله العظمی گلپایگانی در طول سی و دو سال مرجعیت یکی از ارکان
فقاهت بودند و روزانه
استفتائات گوناگون از سراسر جهان به محضر ایشان فرستاده میشد و از همین رهگذر در تمام
ابواب فقه فتوا دادهاند و هم اینک مجموعههای بسیاری از
فتاوا ی او در دسترس است که عبارتند از:
۱. منتخب الاحکام (با ترجمه انگلیسی)
۲. مختصر الاحکام (با ترجمه عربی و اردو)
۳. توضیح المسائل (این کتاب بیش از هشتاد بار به چاپ رسیده و به زبانهای اردو، چینی، ترکی آذری و ترکی لاتین ترجمه شده است).
۴. مجمع المسائل، ۳ جلد و در برگیرنده تمام ابواب فقه از طهار تا دیات است.
۵. مناسک حج (با ترجمه عربی، اردو، روسی و انگلیسی)
۶. احکامی از حج.
۷. سؤال و جواب درباره مسائل حج
۸. آداب و احکام حج
۹. دلیل الحاج
۱۰. احکام عمره
۱۱.
هدایة العباد (به عربی و در برگیرنده حاشیه ایشان بر
عروة الوثقی،
وسیلة النجاة،
توضیح المسائل و برخی از
استفتائات در دو جلد.
۱۲. رساله امر به معروف و نهی از منکر و مسائل اجتماعی اسلام.
۱۳. مسائل نماز خوف و مطارده و احکام جبهه.
آیة الله العظمی گلپایگانی از بدو حرکت شجاعانه روحانیت به رهبری امام راحل، به مبارزات پیگیر و بیامان خویش با دیو استبداد پرداخت و نخستین اعلامیه اعتراض به لایحه ننگین «
انجمن‌های ایالتی و ولایتی» در مهرماه ۱۳۴۱ ش از سوی ایشان صادر شد و به دنبال آن بود که پیامها و بیانیههای ایشان تا سقوط
رژیم پهلوی ادامه یافت (بسیاری از آنها در جلد اول کتاب «اسناد انقلاب اسلامی» گرد آمده است.)
برخی از اقدامات آن جناب در برابر رژیم منحوس شاه عبارتند از: سرباز زدن از ملاقات با شاه و نخست وزیران و فرستادگان دربار، تحریم برنامه اوقاف و اعلامیه علیه معاملات و همکاری با سازمان اوقاف، قطع
شهریه کسانی که با اوقاف همکاری مینمودند و
تحریم امامت جماعت و گوش دادن به سخنرانی آنان،
حرام شمردن خرید و فروش و مصرف و توزیع گوشتهای وارداتی از خارج و قبول نکردن وجوهات فروشندگان آنان (هر چند میشد تحت عنوان
مال مخلوط به حرام خمس آن را پذیرفت)، اعتراض شدید و پیام کوبنده علیه تغییر
تاریخ هجری به تاریخ منحوس شاهنشاهی، مخالفت صریح با
حزب رستاخیز و
تحریم شرکت
مسلمانان در آن، مخالفت صریح با طرح امتحان دولت از طلاب و انکار صلاحیت آنان برای این امر که باعث عقب نشینی دولت وقت و مصون ماندن حوزه از این طرح ننگین شد. اعتراض شدید علیه گسترش بی بند و باری و فساد و فحشا و رواج منکرات و فرستادن نامه سرگشاده به شاه و تذکر عواقب وخیم آن، اعتراض و مخالفت بسیار شدید علیه سینما در شهر
قم و تعطیل نمودن درس و
نماز جماعت خویش به مدت یک هفته، مخالفت و اعتراض علیه تاجگذاری شاه و انتخاب ولیعهد، پیام در جهت تجلیل از مقام شهید سعیدی و اعلام مجلس ختم برای ایشان در مسجد امام، تجلیل از مقام مرحوم
حاج آقا مصطفی خمینی و تشکیل دو مجلس ختم در مسجد اعظم و شکستن سدّ رعب و ممنوعیت برپایی مجالس بزرگداشت و مطرح شدن نام
حضرت امام در آن مراسم، پی جویی حال تبعید شدگان و سرکشی به خانوادههای آنان، حمایت از مقام و موقعیت
حضرت امام خمینی و به ویژه در برابر اهانت روزنامه اطلاعات به
امام راحل و تأکید بر مقاومت روحانیت و پیگیری اعتراضها و راهپیماییها و صدور اعلامیههای روشنگرانه و کوبنده در لحظات حساس (به گونهای که امام بدیشان فرموده بودند: اعلامیههایی که حضرت عالی به تنهایی صادر میکنید، نقش بسزایی در پیشبرد مبارزات ملت مسلمان دارد) و دلجویی و تأیید علمای مبارز شهرستانها.
این اقدامات باعث شد که مزدوران رژیم برای لطمه زدن به ساحت ایشان از هیچ کاری فرو گذار نکنند و دو بار (سوم فروردین ۱۳۴۲ در
مدرسه فیضیه و ۱۹
اردیبهشت ۱۳۵۷ ش) به سوی ایشان حمله کرده، قصد ضرب و جرح آن مرجع بزرگوار را داشتند که لطف خدا و جانفشانیهای اطرافیان باعث حفظ ایشان شد.
پس از پیروزی انقلاب نیز هماره در جهت تأیید کامل مواضع
حضرت امام و تقویت موقعیت ایشان به عنوان رهبر نظام و فرا خواندن مرد آیه پیروی کامل از حضرت امام، توصیه به افراد صالح برای شرکت در مناصب دولتی، طرح مباحث مورد نیاز حکومت اسلامی در درس خارج فقه (قضا، حدود و شهادات)، شرکت در مراسم انتخابات صدور پیامهای گوناگون مبنی بر شرکت مردم در انتخابات، تقویت دولت اسلامی و حرام شمردن مخالفت با دستورها و مقررات دولت و نهی از فروش اجناس قاچاق، حمایت مادی و معنوی از رزمندگان اسلام در طول
جنگ تحمیلی و ارسال هیألتهای مختلف به جبهههای نبرد و اجازه مصرف ثلث در مصرف جبههها و برعهده گرفتند ساختمان مراکز درمانی و بهداشتی استانهای زلزله زده در زلزله
خرداد ۱۳۶۹ و دهها اقدام دیگر فعال بودند.
مرجع بزرگ شیعه دربردارنده
فضایل اخلاقی و
کمالات نفسانی بود. ویژگیهای بارز ایشان عبارتند از:
زهد و بیاعتنایی به جلوههای دنیا،
تواضع، بهره وری از فرصتها، تجلیل از مقام
فقها و مراجع معاصر، تشویق عالمان و نویسندگان، اهتمام بسیار به
حفظ و
قرائت قرآن (به طوری که در هر شبانه روز با تمام گرفتاریها دو نوبت
قرآن تلاوت میفرمود)، عشق به ساحت مقدس
ائمه اطهار (به گونهای که سالها ـ حتی پس از مرجعیت ـ به
منبر تشریف برده، اخبار
آل محمد ـ صلّی الله علیه و آله ـ، را به گوش مردمان میرساندند و روزهای
عاشورا را
روضه میخواندند و در عزای امامان بشدت میگریستند و به
زیارت مرقد آنان مکرر مشرف میشدند. تقیّد بسیار به
مستحبات و ترک
مکروهات آن جناب زنده کننده مراسم
اعتکاف در سراسر
ایران و ترویج کننده عزاداری فاطمیّه دوم یاد میشود. احترام بسیار به استاد (که همیشه پیش از درس فاتحهای برای استادش قرائت میفرمود و به استاد زاده خویش مرحوم
آیة الله حاج آقا مرتضی حائری ـ با این که شاگردش بود ـ بسیار احترام مینهاد).
مرجع بزرگ
شیعه علاوه بر تدریس و تربیت عالمان دین، تألیف،
فتوا، رهبری و روشنگری جامعه شیعه به بنیان نهادن دهها مؤسسه فرهنگی و دینی در گوشه و کنار جهان و آبادانی صدها مسجد و مدرسه در سراسر کشور دست یازید که برخی از آنها عبارتند از:
۱.دار القرآن الکریم: اولین مؤسسه قرآنی کشور است که در سال ۱۳۵۲ پا گرفت و به کار چاپ و نشر
قرآن مجید، ترجمه دقیق
قران، بررسی اغلاط ترجمههای موجود و تصحیح آنها، تشکیل
موزه قرآن، گردآوری نسخههای خطی و چاپی
قرآن، تشکیل کتابخانه تخصصی
قرآن، چاپ و توزیع کتابهای
قرآن، نشر مجله «رساله القرآن و پیام قرآن» و تشکیل «کنفرانس علوم و مفاهیم قرآن» و چاپ مجموعه مقالات و سخنرانیهای آن پرداخته است.
۲.بیمارستان: که با بخشهای قلب، جراحی، زایمان، اورژانس، داخلی، اطفال، اعصاب و رادیو لوژی یکی از بزرگترین بیمارستانهای کشور به شمار میرود و تاکنون منشأ خدمات بسیار به روحانیون و مردم و رزمندگان اسلام در طول جنگ تحمیلی بوده است.
۳.کتابخانه: که با داشتن حدود یکصد هزار جلد کتاب چاپی و دوازده هزار جلد کتاب خطی یکی از غنیترین کتابخانههای کشور به شمار میرود.
۴. مجمع جهانی اسلامی در
لندن
۵. مرکز
معجم المسائل الفقهیه
۶. مسجد عظیم و باشکوه ـ در
قم
۷. بیمارستان زنان و زایشگاه حضرت ولی عصر (عج) ـ در
قم
۸.
مدرسه علمیه در
گلپایگان
۹. مدرسه امام مهدی ـ علیه السلام ـ در
قم
۱۰.
مدرسه علمیه که اینک در کنار مسجد اعظم و
مدرسه فیضیه، سه قطب عمده تدریس در
حوزه علمیه قم به حساب میآید و روزانه صدها طلبه در آن جا به تحصیل فقه و اصول میپردازند.
۱۱. دار الایتام
۱۲. مؤسسه خیریه حضرت ولی عصر (عج)
سرانجام آن عبد صالح خدا پس از عمری سرشار از توفیق و پربار از خدمات دینی و علمی و پس از طی بیماری کوتاه مدت، در ۹۶ سالگی در شامگاه روز
پنجشنبه ۱۸ آذر ۱۳۷۲ (۲۴
جمادی الثانی ۱۴۱۴ ق.) ندای حق را لبیک گفت و فقدانش قلب تمام مسلمین جهان را در هم فشرد.
مردم در سوگ آن مرجع بزرگ از صمیم قلب به سوگواری پرداختند و از سوی دولت هفت روز عزای عمومی و یک روز تعطیل اعلام گردید و مجالس بزرگداشت مقام علمی ایشان در گوشه و کنار جهان و جای جای کشور اسلامیمان تا مدتها ادامه یافت. پیکر پاک آن مرجع بزرگ روز
جمعه نخست در
تهران با حضور صدها هزار نفر و با شرکت
رهبر معظم انقلاب تشییع شد و پس از پنج ساعت راهپیمایی به
قم انتقال یافت و سپس در روز
شنبه ۲۰
آذر با حضور خیل عظیم و پرشکوه مردم
قم تشییع و
نماز به امامت
حضرت آیة الله آقای حاج شیخ لطف الله صافی گلپایگانی ـ داماد آن مرحوم ـ برایشان خوانده شد و آن گاه در مسجد بالا سر مرقد مطهر
حضرت معصومه ـ علیها السلام ـ، در جوار تربت استادش به خاک سپرده شد.
رهبر معظم انقلاب اسلامی
حضرت آیة الله خامنه‌ای در بخشی از پیام خویش چنین فرمودند:
این شخصیت والای کهنسال، در میان مراجع عظام تقلید، یکی از موفقترین و سعادتمندترینها بودند.
۳۲ سال
مرجع تقلید، حدود ۷۰ سال مدرس
حوزه علمیه قم و حدود ۸۵ سال سرگرم فرا گرفتن و آموختن
فقه آل محمد ـ علیهم السلام ـ بودند.
«اولین مدرسه
علوم دینی به سبک جدید را ایشان در
قم تأسیس نمودند. اولین مؤسسه بزرگ قرآنی را ایشان در
قم بنیان نهادند. اولین فهرست بزرگ فقهی و حدیثی با استفاده از دانش و اختراعات جدید بشری را ایشان پدید آوردند. صدها مدرسه و مسجد و مؤسسه تبلیغ دین در سراسر کشور و در کشورهای دیگر بنیاد کردند هزاران شاگرد را از
فقه پخته و عمیق خود بهرهمند ساختند بسیاری آراء و نظرات فقهی که حاکی از روشن بینی و ذهن نوگرای ایشان بود ارائه کردند و بالاتر از همه با منش و رفتار پرهیزکارانه و با
طهارت و تقوایی که میتوانست برای علما و
فقها، الگویی زنده و ملموس باشد، عمری پر برکت را به نزاهت کامل گذرانیدند.
آن بزرگوار یکی از اسطوانههای انقلاب و
نظام جمهوری اسلامی ایران به شمار میآید. در دوران اختناق و در مقابله با حوادث سهمگین سالهای تبعید
امام خمینی ـ قدس سره ـ مواردی پیش آمد که صدای این مرد بزرگ تنها صدای تهدید کنندهای بود که از
حوزه علمیه قم برخاست و به نهضت شور و توان بخشید. پس از پیروزی انقلاب همواره در قضایای عمومی کشور حضوری بارز و پشتیبانی صریح از نظام جمهوری اسلامی و از مقام منیع رهبری و شخص شخیص
امام راحل ـ قدس الله نفسه الزکیه ـ داشت و مورد تکریم و احترام بلیغ آن حضرت بود. فقدان این بقیه السلف اعاظم و این ملجأ و مرجع مؤمنان صدمهای بزرگ و ضایعهای جبران ناپذیر است».
سایت اندیشه قم
