• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

شرحبیل بن حسنه

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


شُرَحْبیل بن حَسَنه، یا شرحبیل بن عبداللّه، از نخستین صحابه پیامبر و از فرماندهان اسلام در شام می‌باشد.



شرحبیل بن حسنه کنیه‌اش ابو عبداللّه، یا ابوعبدالرحمان، یا ابو وائله بود.
[۱] انساب الاشراف، ج۱، ص۲۴۵.
[۲] الاصابه فى تمیز الصحابة، ج۳، ص۳۲۸.



پدر وى، عبداللّه بن مطاع، از قبیله بنیغوث بن مر یا از کنده یا بنی‌جُمَح یا تَمیم بود و مادرش، حَسَنه، از قبیله بنی‌عدی و به قولى، اهل شهر عَدَولى در بحرین بود و به طریق وِلاء، به مَعْمَربن حبیب بن وَهْب بن حُذافه جُمَحی منتسب بود،
[۳] الطبقات الکبری، ج۴، ص۱۲۷.    
[۴] خلیفة بن خیاط، الطبقات، ص۵۳۹.
[۵] الاستیعاب فى معرفة الاصحاب، ج۲، ص۶۹۸.
[۶] اسدالغابه، ج۲، ص۵۱۲.    
ازاینرو، شرحبیل با انتساب به مادرش، به شرحبیل بن حسنه شهرت یافته است.
[۷] الاستیعاب فى معرفة الاصحاب، ج۲، ص۶۹۸.



به نقل از ابن اسحاق، حسنه نخست زن عبداللّه بن مُطاع بود. چون عبداللّه درگذشت، سفیان فرزند خوانده معمر بن حبیب و مردى از انصار از طایفه بنی‌زُرَیق بن عامر، حسنه را به زنى گرفت و از او صاحب دو پسر به نامهاى خالد یا جابر و جُناده شد.
[۸] الطبقات الکبری، ج۴، ص۱۲۷.    
[۹] الاستیعاب فى معرفة الاصحاب، ج۲، ص۶۹۸ـ۶۹۹.
[۱۰] اسدالغابه، ج۲، ص۵۱۲۵۱۳.    
[۱۱] الاصابه فى تمیز الصحابة، ج۳، ص۳۲۸.

پس از آن، سفیان، شرحبیل را به فرزند خواندگی پذیرفت،
[۱۲] المحبّر، ص۲۵۴.
بنابراین از شرحبیل نیز همچون سفیان بن معمر جمحی، در زمرۀ بنی‌جُمَح یاد می‌شد،
[۱۳] جمح الطبقات الکبری، ج۴، ص۱۲۷۱۲۸.    
[۱۴] جمهرة النسب، ص۳۰۲.
اما به نقل از محمد بن عمر واقدی، سفیان بن معمر برادر مادری شرحبیل بن حسنه بوده و حسنه مادر سفیان و شرحبیل بوده است، نه زن سفیان.
[۱۵] الطبقات الکبری، ج۴، ص۱۲۷۱۲۸.    



ابن حبیب بغدادی
[۱۶] المحبّر، ۱۳۸۴، ص۲۵۴.
حسنه را از قبیله اشعریین دانسته و مسعودی
[۱۷] تنبیه، ص۲۸۳.
نیز شرحبیل بن حسنه را نسبت طابِخى یاد کرده و از خِنْدِف همپیمان قریش دانسته است. بلاذری، به نقل از هَیثم بن عَدیّ، شرحبیل را از حِمْیر دانسته است.
[۱۸] انساب الاشراف، ج۱، ص۲۴۵.
بعد از مرگ سفیان بن معمر و پسران او در زمان خلافت عمر بن خطاب، شرحبیل بن حسنه با قبیله بنی‌زهره همپیمان شد.
[۱۹] اسدالغابه، ج۲، ص۵۱۳.    



شرحبیل و دو برادرش خالد و جناده، از نخستین کسانى بودند که مسلمان شدند.
[۲۰] اسدالغابه، ج۲، ص۵۱۳.    



در دومین هجرت مسلمانان به حبشه، شرحبیل‌ بن حسنه به همراه سفیان بن معمر و مادر و برادرانش به آنجا مهاجرت کرد،
[۲۱] محمدبن اسحاق بن یسار، سیره ابن السحاق، ص۲۰۷.
[۲۲] ابن ‌هشام، السیرة النبویة، السیرة النبویة، ج۱، ص۳۵۰.    
[۲۳] ابی‌جعفر محمدبن حبیب، المحبّر، ۱۳۶۱، ص۴۱۰.
[۲۴] ابی‌جعفر محمدبن حبیب، المحبّر، ۱۳۸۴، ص۳۰۸.
اما موسی‌بن عقبه
[۲۵] موسی ‌بن عُقبه، المغازى، عقبه ص۷۹.
شرحبیل و برادرانش را جزو مهاجران به حبشه ذکر نکرده است.
[۲۶] ابن‌سعد، الطبقات الکبری،ج۴، ص۱۲۷.    



به روایتی، در سال هفتم هجرت، نجاشیپادشاه حبشه. امّ حبیبه را که به همسری پیامبر درآمده بود، همراه شرحبیل به مدینه فرستاد
[۲۷] ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ج۸، ص۹۹.    
شرحبیل پس از مهاجرت به مدینه، نزد خویشان خود، بنی زُرَیق، اقامت کرد.
[۲۸] .ابن یوسف بن عبداللّه ابن عبدالبر، الاستیعاب فى معرفة الاصحاب، ج۲، ص۶۹۹.
[۲۹] محمدبن علی بن حجرعسقلانى، الاصابه فى تمیز الصحابة، ج۳، ص۳۲۸.



در زمان پیامبر اکرم، شرحبیل در غزوات شرکت کرد.
[۳۰] ابن‌سعد، الطبقات الکبری،ج۴، ص۱۲۸.    



از وى در شمار کاتبان پیامبر یاد شده است،
[۳۱] یعقوبى، تاریخ، ج۲، ص۸۰.
[۳۲] مسعودى، تنبیه، ص۲۸۳.
و او کاتب نامه پیامبر به مردم سرزمین ایله بود.
[۳۳] محمدبن عمر واقدى، المغازى، ج۳، ص۱۰۳۱.
[۳۴] ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ج۱، ص۲۸۹.    
[۳۵] یعقوبى، تاریخ، ج۲، ص۸۰.



شرحبیل بن حسنه در زمان ابوبکر و عمر، به عنوان فرمانده در اکثر جنگها و فتوحات شرکت داشت. او در جنگهای رِدّه، که بلافاصله پس از رحلت پیامبر رخ داد، از جمله در سرکوب مرتدان قضاعه و عمان و نیز مدعیان پیامبری، همچون مُسَیلَمه کذّاب در یمامه، از فرماندهان لشکر ابوبکر بود.
[۳۶] یعقوبى، تاریخ، ج۲، ص۱۳۰.
[۳۷] طبری، تاریخ، ج۳، ص۲۴۹.    
[۳۸] طبری، تاریخ، ج۳، ۳۱۵.    
[۳۹] ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ۱۳۸۶، ج۲، ص۳۴۶.    
[۴۰] ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ۱۳۸۶، ج۲، ص۳۵۵.    
[۴۱] ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ۱۳۸۶، ج۲، ص۳۶۰.    

ابوبکر بلافاصله پس از سرکوبى اهل ردّه، براى جنگ با رومیان آماده شد، و شرحبیل بن حسنه یکى از چهار فرمانده تحت امر خالدبن ولید و سپس ابوعبیدةبن جراح بود که از سوى ابوبکر به شام اعزام شدند.
[۴۲] موسی بن عُقبه، المغازى، عقبه، ص۳۳۷.
[۴۳] محمدبن عبداللّه ازدى، تاریخ فتوح الشام، ص۸۵.
[۴۴] ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ج۷، ص۵۱۴.    
[۴۵] بلاذری، فتوح البلدان، ۱۴۱۳، ص۱۱۶.    
[۴۶] ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ج۲، ص۷۶.
[۴۷] ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ج۲، ص۸۱.

شرحبیل با هفت‌هزار سپاهی روانه شام شد و در اردن، و به قولى در بُصری، اردو زد.
[۴۸] طبری، تاریخ، ج۳، ص۴۰۶.    



در زمان خلافت عمر، شرحبیل از سوى ابوعبیده به یارى عمروبن عاص شتافت و تمام اردن را فتح کرد و از آن میان فقط طَبَریه را بدون جنگ گرفت
[۴۹] بلاذری، فتوح البلدان، ۱۴۱۳، ص۱۱۵۱۱۶.    
[۵۰] یعقوبى، تاریخ، ج۲، ص۱۴۰ـ۱۴۱.
[۵۱] ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۲، ص۴۰۶.    
وى بَیسان، سوسیه، اَفیق، جُرَش، بیت‌رأس، قَدَس و جَولان و به روایتى، عکا، صور و صَفوریه را نیز گشود
[۵۲] بلاذری، فتوح البلدان، ۱۴۱۳، ص۱۱۵۱۱۶.    
در جنگ مَرْجُال‌صُّفَّر، شرحبیل بن حسنه شایستگى بسیارى از خود نشان داد.
سپس خالدبن ولید وى را نزد ابوبکر فرستاد و ابوبکر او را با لشکرى به جاى ولیدبن عقبه به شام روانه کرد،
[۵۳] طبری، تاریخ، ج۳، ص۳۹۱.    
[۵۴] ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ۱۳۸۶، ج۲، ص۴۰۵۴۰۶.    
شرحبیل بن حسنه در جنگهاى یرموک و اجنادین هردو در سال ۱۳ جزو فرماندهان خالدبن ولید بود،
[۵۵] طبری، تاریخ، ج۳، ص۳۹۶، ۴۰۵.    
[۵۶] ابن محمد احمدبن اعثم کوفى، الفتوح، ج۱، ص۱۱۵.
در محاصره و فتح دمشق به روایت بلاذری، سال ۱۴، شرحبیل بن حسنه با لشکر خود بر دروازه فرادیس فرود آمد،
[۵۷] بلاذری، فتوح البلدان، ۱۴۱۳، ص۱۲۱.    
پس از آنکه ابوعبیده فِحل را به صلح فتح کرد.
[۵۸] طبری، تاریخ، ج۳، ص۴۴۱۴۴۳.    
[۵۹] ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ۱۳۸۶، ج۲، ص۴۲۸.    
و بنابه روایتى، شرحبیل صلحنامه‌ای نوشت.
[۶۰] بلاذری، فتوح البلدان، ۱۴۱۳، ص۱۱۵.    



عمر بعدآ شرحبیل‌بن حسنه را به امارت اردن گمارد،
[۶۱] طبری، تاریخ، ج۴، ص۶۲.    
[۶۲] ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ۱۳۸۶، ج۲، ص۴۲۸.    
در سال ۱۷ که عمربن خطّاب به شام رفت، شرحبیل بن حسنه را عزل و معاویة بن ابی سفیان را به جاى وى گذاشت و گفت که شرحبیل را به علت نارضایتى عزل نکرده بلکه مردى مقتدرتر را به جاى او گمارده است.
[۶۳] طبری، تاریخ، ج۴، ص۵۶۵۷.    
[۶۴] ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ۱۳۸۶، ج۲، ص۵۶۲.    



به گفتۀ اکثر مورخان، شرحبیل بن حسنه در سال ۱۸ بر اثر طاعونی که در عَمَواس در شام شیوع یافت درگذشت، درحالیکه ۶۷ یا ۶۹ سال سن داشت.
[۶۵] ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ج۴، ص۱۲۸.    
[۶۶] بلاذری، فتوح البلدان، ۱۴۱۳، ص۱۳۹۱۴۰.    
[۶۷] احمدبن یحیی بن جابر بلاذرى، انساب الاشراف، ۱۹۹۷ـ۲۰۰۰، ج۱، ص۲۴۵.
[۶۸] ابن یوسف بن عبداللّه ابن عبدالبر، الاستیعاب فى معرفة الاصحاب، ج۲، ص۶۹۹.
[۶۹] ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ۱۳۹۳، ج۲، ص۵۱۳.    



• ابن اثیر، اسدالغابه فی معرفة الصحابه، چاپ محمدابراهیم بنا، محمداحمد عاشور و محمود عبدالوهاب فاید، قاهره ۱۳۹۳/۱۹۷۳.
• ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، بیروت.
• محمدبن اسحاق بن یسار، سیره ابن السحاق، چاپ محمد حمیداللّه، قونیه ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
• ابن محمد احمدبن اعثم کوفی، الفتوح، چاپ على شیرى، بیروت، ۱۴۱۱/۱۹۹۱.
• ابی‌جعفر محمدبن حبیب، المحبّر، چاپ ایلزه لیختن شتیتر.
• ابی‌جعفر محمدبن حبیب، المنمّق، چاپ خورشید احمد فاروق، حیدرآباد دکن، ۱۳۸۴/۱۹۶۴.
• محمدبن علی بن حجرعسقلانی، الاصابه فی تمیز الصحابة، چاپ علی‌محمد بجاوى، بیروت، ۱۴۱۲/۱۹۹۲.
• ابن سعد الطبقات الکبرى.
• یوسف بن عبداللّه ابن عبدالبر، الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، چاپ علیمحمد بجاوى، بیروت ۱۴۱۲/۱۹۹۲.
• عبدالرحمن بن عبدالرّوا بن عبدالحکم، کتاب فتوح مصر و اخبارها، چاپ محمد جمیرى، بیروت، ۱۴۲۰/۲۰۰۰.
• ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، چاپ على شیرى، بیروت ۱۹۹۵/۱۴۱۵.
• هشام بن محمد ابن کلبی، جمهرة النسب، چاپ ناجى حسن، بیروت ۱۴۰۷/۱۹۸۶.
• ابن ‌هشام، السیرة النبویة، چاپ مصطفى سقا، ابراهیم ابیارى، عبدالحفیظ شلبى، قاهره ۱۹۳۶.
• محمدبن عبداللّه ازدی، تاریخ فتوح الشام، چاپ عبدالمنعم عبداللّه عامر، ۱۹۶۹.
• بخاری، التاریخ الکبیر، دیاربکر، المکتبة الاسلامیة.
• احمدبن یحیی بن جابر بلاذری، انساب الاشراف، چاپ محمود فردوس عظم، دمشق، ۱۹۹۷ـ۲۰۰۰.
• بلاذرى، فتوح البلدان، چاپ دخویه، فرانکفورت ۱۴۱۳/۱۹۹.
• خلیفةبن خیاط، الطبقات، چاپ سهیل زکار، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۳.
• طبری، تاریخ.
• مسعودی، تنبیه.
• موسی‌بن عُقبه، المغازی، چاپ محمد باقشیش ابومالک، مغرب ۱۹۹۴.
• محمدبن عمر واقدی، المغازی، چاپ مارسون جونس، قاهره، ۱۹۶۶.
• یعقوبی، تاریخ.

 
۱. ↑ انساب الاشراف، ج۱، ص۲۴۵.
۲. ↑ الاصابه فى تمیز الصحابة، ج۳، ص۳۲۸.
۳. ↑ الطبقات الکبری، ج۴، ص۱۲۷.    
۴. ↑ خلیفة بن خیاط، الطبقات، ص۵۳۹.
۵. ↑ الاستیعاب فى معرفة الاصحاب، ج۲، ص۶۹۸.
۶. ↑ اسدالغابه، ج۲، ص۵۱۲.    
۷. ↑ الاستیعاب فى معرفة الاصحاب، ج۲، ص۶۹۸.
۸. ↑ الطبقات الکبری، ج۴، ص۱۲۷.    
۹. ↑ الاستیعاب فى معرفة الاصحاب، ج۲، ص۶۹۸ـ۶۹۹.
۱۰. ↑ اسدالغابه، ج۲، ص۵۱۲۵۱۳.    
۱۱. ↑ الاصابه فى تمیز الصحابة، ج۳، ص۳۲۸.
۱۲. ↑ المحبّر، ص۲۵۴.
۱۳. ↑ جمح الطبقات الکبری، ج۴، ص۱۲۷۱۲۸.    
۱۴. ↑ جمهرة النسب، ص۳۰۲.
۱۵. ↑ الطبقات الکبری، ج۴، ص۱۲۷۱۲۸.    
۱۶. ↑ المحبّر، ۱۳۸۴، ص۲۵۴.
۱۷. ↑ تنبیه، ص۲۸۳.
۱۸. ↑ انساب الاشراف، ج۱، ص۲۴۵.
۱۹. ↑ اسدالغابه، ج۲، ص۵۱۳.    
۲۰. ↑ اسدالغابه، ج۲، ص۵۱۳.    
۲۱. ↑ محمدبن اسحاق بن یسار، سیره ابن السحاق، ص۲۰۷.
۲۲. ↑ ابن ‌هشام، السیرة النبویة، السیرة النبویة، ج۱، ص۳۵۰.    
۲۳. ↑ ابی‌جعفر محمدبن حبیب، المحبّر، ۱۳۶۱، ص۴۱۰.
۲۴. ↑ ابی‌جعفر محمدبن حبیب، المحبّر، ۱۳۸۴، ص۳۰۸.
۲۵. ↑ موسی ‌بن عُقبه، المغازى، عقبه ص۷۹.
۲۶. ↑ ابن‌سعد، الطبقات الکبری،ج۴، ص۱۲۷.    
۲۷. ↑ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ج۸، ص۹۹.    
۲۸. ↑ .ابن یوسف بن عبداللّه ابن عبدالبر، الاستیعاب فى معرفة الاصحاب، ج۲، ص۶۹۹.
۲۹. ↑ محمدبن علی بن حجرعسقلانى، الاصابه فى تمیز الصحابة، ج۳، ص۳۲۸.
۳۰. ↑ ابن‌سعد، الطبقات الکبری،ج۴، ص۱۲۸.    
۳۱. ↑ یعقوبى، تاریخ، ج۲، ص۸۰.
۳۲. ↑ مسعودى، تنبیه، ص۲۸۳.
۳۳. ↑ محمدبن عمر واقدى، المغازى، ج۳، ص۱۰۳۱.
۳۴. ↑ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ج۱، ص۲۸۹.    
۳۵. ↑ یعقوبى، تاریخ، ج۲، ص۸۰.
۳۶. ↑ یعقوبى، تاریخ، ج۲، ص۱۳۰.
۳۷. ↑ طبری، تاریخ، ج۳، ص۲۴۹.    
۳۸. ↑ طبری، تاریخ، ج۳، ۳۱۵.    
۳۹. ↑ ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ۱۳۸۶، ج۲، ص۳۴۶.    
۴۰. ↑ ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ۱۳۸۶، ج۲، ص۳۵۵.    
۴۱. ↑ ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ۱۳۸۶، ج۲، ص۳۶۰.    
۴۲. ↑ موسی بن عُقبه، المغازى، عقبه، ص۳۳۷.
۴۳. ↑ محمدبن عبداللّه ازدى، تاریخ فتوح الشام، ص۸۵.
۴۴. ↑ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ج۷، ص۵۱۴.    
۴۵. ↑ بلاذری، فتوح البلدان، ۱۴۱۳، ص۱۱۶.    
۴۶. ↑ ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ج۲، ص۷۶.
۴۷. ↑ ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ج۲، ص۸۱.
۴۸. ↑ طبری، تاریخ، ج۳، ص۴۰۶.    
۴۹. ↑ بلاذری، فتوح البلدان، ۱۴۱۳، ص۱۱۵۱۱۶.    
۵۰. ↑ یعقوبى، تاریخ، ج۲، ص۱۴۰ـ۱۴۱.
۵۱. ↑ ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۲، ص۴۰۶.    
۵۲. ↑ بلاذری، فتوح البلدان، ۱۴۱۳، ص۱۱۵۱۱۶.    
۵۳. ↑ طبری، تاریخ، ج۳، ص۳۹۱.    
۵۴. ↑ ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ۱۳۸۶، ج۲، ص۴۰۵۴۰۶.    
۵۵. ↑ طبری، تاریخ، ج۳، ص۳۹۶، ۴۰۵.    
۵۶. ↑ ابن محمد احمدبن اعثم کوفى، الفتوح، ج۱، ص۱۱۵.
۵۷. ↑ بلاذری، فتوح البلدان، ۱۴۱۳، ص۱۲۱.    
۵۸. ↑ طبری، تاریخ، ج۳، ص۴۴۱۴۴۳.    
۵۹. ↑ ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ۱۳۸۶، ج۲، ص۴۲۸.    
۶۰. ↑ بلاذری، فتوح البلدان، ۱۴۱۳، ص۱۱۵.    
۶۱. ↑ طبری، تاریخ، ج۴، ص۶۲.    
۶۲. ↑ ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ۱۳۸۶، ج۲، ص۴۲۸.    
۶۳. ↑ طبری، تاریخ، ج۴، ص۵۶۵۷.    
۶۴. ↑ ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ۱۳۸۶، ج۲، ص۵۶۲.    
۶۵. ↑ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ج۴، ص۱۲۸.    
۶۶. ↑ بلاذری، فتوح البلدان، ۱۴۱۳، ص۱۳۹۱۴۰.    
۶۷. ↑ احمدبن یحیی بن جابر بلاذرى، انساب الاشراف، ۱۹۹۷ـ۲۰۰۰، ج۱، ص۲۴۵.
۶۸. ↑ ابن یوسف بن عبداللّه ابن عبدالبر، الاستیعاب فى معرفة الاصحاب، ج۲، ص۶۹۹.
۶۹. ↑ ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ۱۳۹۳، ج۲، ص۵۱۳.    



دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، مقاله شماره۵۴۵۸.    




جعبه ابزار