ضرب سکه در اسلام
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
سالروز ضرب اولین سکه در
جهان اسلام ـ به روایتی ـ مصادف با چنین روزی از سال ۷۶ هجری قمری
ذکر شده است.
تا زمان عبدالملک بن مروان (خلیفه اموی)، مسکوکات اسلامی همان سکه‌های رومی و ایرانی بود. عبدالملک، سکه‌های مزبور را تغییر داد و آن‌ها را به مسکوکات عربی تبدیل کرد. نخستین
سکه اسلامی - به روایتی - در سال ۷۶ هجری قمری در دمشق ضرب شد.
ابن خلدون می‌گوید:
«
سکه و آن مهر زدن بر دینارها و درهم‌هایی است که در میان مردم رایج است و با آن‌ها
معامله می‌کنند؛ و مهری که به کار می‌برند، عبارت از تکه آهنی است که بر آن صورت‌ها یا کلماتی معکوس می‌نگارند و آن را بر روی
دینار یا
درهم می‌زنند و در این هنگام، صورت‌ها یا کلمات منقوش بر آن به طور طبیعی و مستقیم پدید میآید؛ اما نخست عیار مسکوکات را از هر نوع فلزی که باشد در نظر می‌گیرند و برای تصفیه آن‌ها از مواد دیگر، چندین بار آن‌ها را در ریخته‌گری می‌گذارند و پس از سنجش و اندازه‌گیری جسم‌های درهم‌ها و دینارها به وزن معین که مقرر و متداول است، آن‌ها را در دادوستد از لحاظ عدد به کار می‌برند».
در راستای سیاست‌های اداری،
عبدالملک مروان در سال هفتاد و شش هجری، جنبش
تعریب مسکوکات در حوزه جغرافیایی سرزمین‌های اسلامی آغاز شد. این امر در راستای تعریب بخش‌های مختلف اداری صورت پذیرفت. این امر در حالی به انجام رسید که مسکوکات مختلفی در سرزمین اسلامی به خاطر فتوحات
مسلمین رواج داشت، ایرانی و رومی و برخی
مسکوکات دیگر، از جمله مسکوکات رایج در سرزمین‌های اسلامی بود. تعدد مسکوکات در قلمرو حکومتی عبدالملک مروان که در واقع روزهای اوج
اقتدار حکومت اموی بود، ضعفی بود که در نهایت او را بر آن داشت تا در جهت یکسان‌سازی نظام پولی اقدام کند.
"
ابن کثیر" در "
البدایه و النهایه"، در این‌که سال ضرب اولین سکه چه سالی و به دست چه کسی بود، نقل‌های متفاوتی را ذکر می‌کند؛ اما نهایتاً سال ۷۶ هجری و به دست عبدالملک مروان را می‌پذیرد.
تاریخچه وجود سکه در
تاریخ پیش از عبدالملک:
اما با نگاهی اجمالی به این موضوع و تاریخچه وجود سکه در
اسلام، به اولین سکه‌هایی که در دوران خلفایی (چون
عمر بن خطاب) که در برخی از این سکه‌ها «الحمد لله»، در برخی دیگر «محمد رسول الله» یا «لا اله الا لله» نقش بسته است و
عثمان در سال ۲۸ هـ. که بر آن نقش «بسم الله ربی» و دوران
خلافت امیرالمؤمنین امام علی (علیه‌السلام) در سال ۳۷هـ. که بر آن نقش «ولی الله» بود و هم‌چنین سکه‌هایی در سال ۳۸ و ۳۹ هـ. که منقوش به نقش «الله الصمد لم یلد و لم یولد ولم یکن له کفوا احد» و «محمد
رسول الله ارسله بالهدی و دین الحق لیظهره علی‌الدین کله ولو کره المشرکون» بود، برمی‌خوریم که حاکی از وجود مسکوکات در صدر
اسلام بود؛ و حتی در برخی از این سکه‌ها، تاریخ ضرب آن با این عنوان «ضرب هذا الدرهم بالبصرة سنة اربعین» درج شده است. هم‌چنین
معاویه نیز سکه‌های دینار و سکه‌هایی که «دانق» (یک ششم درهم) نام داشت و بر روی آن شکل مردی که شمشیر به کمر داشت، نقش بسته بود، ضرب کرد.
عبدالله بن زبیر سکه‌های درهم را ضرب کرد. او اولین فردی بود که سکه‌ها را به صورت دایره ضرب می‌کرد و در دو طرف سکه‌ها، «محمد رسول الله» و «امرالله بالوفائ والعدل» را نقش کرده بود.
اما آن‌چه که وجه تمایز این سکه‌ها با آن‌چه که عبدالملک ضرب کرد به حساب میآید، وسعت شمول رواج سکه‌های دوره عبدالملک با سایر مسکوکات قبلی است که با فروپاشی
حکومت، از بین رفته یا از ارزش می‌افتاد.
حرکت عبدالملک در یکسان‌سازی نظام پولی در سرزمین‌های تحت سیطره
حکومت اسلامی، چیزی است که آن را دارای اهمیت می‌کند و مورخان را بر آن می‌دارد تا او را اولین ضارب سکه بنامند.
"دینوری" در "اخبار الطوال" می‌گوید:
«گویند در سال هفتاد و ششم هجرت، عبدالملک نخست دستور داد سکه‌های درهم را ضرب کردند و سپس سکه‌های دینار را هم ضرب کردند و او نخستین کسی است که در اسلام
سکه زده است و پیش از آن درهم و دینارهای ضرب‌شده در
ایران رایج بود».
عبدالملک برای توجه ویژه به امر ضرب سکه تلاش کرد تا ضراب‌خانه‌ای را بنا کند و چاپ‌کننده‌ها را در آن‌جا
جمع کرد. مواد اولیه ضرب مسکوکات مانند خاک معدن و سایر مواد برای این امر جمع‌آوری می‌شد. نقش سکه‌ها به دستور عبدالملک مروان «[[|سوره توحید]]» و کلمه «محمد رسول لله» بود که در دو طرف سکه منقوش بود. از نکات مهم در مورد سکه‌های جدید، توجه ویژه در وزن آن‌ها بود. از آن‌جا که
پول جدید می‌بایست به جای پول‌های متعدد قبلی رواج می‌یافت، در نتیجه عبدالملک برای تسریع در این امر، سیاست زور و فشار یا به یک معنی، زدن دردناک و حبس طولانی و حتی
قتل را در پیش گرفت.
از مشکلات عدیده‌ای که عبدالملک و حکومت اسلامی به خاطر تعدد مسکوکات دچار آن شده بود، تفاوت در میزان محاسبه
زکات،
مهریه و
دیات بود که تعدد مسکوکات آن را موجب می‌شد، در نتیجه با ضرب این سکه که در آن درهم‌ها به وزن ۱۰ مثقال و دینارها به وزن ۷ مثقال (بنا به فرموده پیامبر) ضرب شد، این مشکل حل گردید.
در پول‌های مسیحیان رایج در بازار مسلمین، عبارت
تثلیث منقوش بود، در نتیجه به‌کار‌گیری پول جدید، آنان را از این مسئله رهایی می‌بخشید.
توسعه و
پیشرفت جنبه‌های تمدنی در حکومت عبدالملک.
آزادی سیادت عرب و در نهایت
استقلال در فعالیت‌های اقتصادی برای آنان.
افزایش
اقتدار حکومت مرکزی.
با این روش عبدالملک توانست حرکتی نو و مستقل را در فعالیت‌های اقتصادی در حکومت خود ایجادکند.
۱. دینوری، اخبار الطوال، دینوری ص۳۱۶، تحقیق عبدالمنعم عامر مراجعه جمال‌الدین شیال، قم، منشورات الراضی.
۲. بیهقی، ابراهیم، المحاسن و المساوی بیهقی، ص۴۶۹، به نقل از کتاب دولت امویان، طقوش.
۳. کتانی، عبدالحی، کتاب نظام اداری مسلمانان در صدر اسلام، ص۱۹۹، ترجمه علی‌رضا ذکاوتی قراگزلو، پژوهشگاه حوزه ودانشگاه.
۴. طقوش، سهیل، کتاب دولت امویان، ترجمه جودکی، ص۱۴۳، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، ویرایش دوم، به نقل از شذور العقود فی ذکر النقود القدیمیه، مقریزی، ص۶، و النقود العربیه، فهمی عبدالرحمن، ص۲۸.
۵. ترجمه تاریخ ابن خلدون، ج۱، ص۴۹۸، ترجمه محمد پروین گنابادی، انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ.
۷. ابن کثیر، البدایه والنهایه، ج۹، ص۱۵، بیروت دارالفکر، ۱۴۰۷ ـ ۱۹۸۶.
سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «تکمیل ضرب سکه در اسلام».
