• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

عبدالکریم‌ خطیب‌

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


خطیب، عبدالکریم محمود، متفکر و مفسر معاصر مصری بود.



خطیب، در ۱۲۸۹ش/۱۹۱۰ در یکی از روستاهای استان سوهاج مصر متولد شد.
[۱] محمد خیر رمضان یوسف، تتمه الاعلام للزرکلی، ج۱، ص۳۱۷، بیروت ۱۴۲۲/۲۰۰۲.
[۲] الموسوعه المیسره فی تراجم ائمه التفسیر و الاقراء و النحو و اللغه، جمع و اعداد ولید بن احمد حسین زبیری و دیگران، ج۲، ص۱۲۸۹، منچستر: مجله الحکمه، ۱۴۲۴/۲۰۰۳.
[۳] مرتضی رضوی، آراء علماء مصرالمعاصرین حول الشیعه الامامیه، ج۱، ص۷۳، بیروت ۱۴۱۸الف.
[۴] المرتضی الرضوی، مع رجالالفکر فی القاهره، ج۱، ص۳۳۴، بیروت ۱۴۱۸ب.
[۵] محمدعلی ایازی، المفسرون: حیاتهم و منهجهم، ج۱، ص۳۲۳ که این تاریخ را به خطا ۱۹۲۰ آورده‌اند، تهران ۱۴۱۴.

خطیب آموزش خود را با حفظ قرآن در مکتب آغاز کرد و پس از آن به مدرسه رفت و تا مقطع دیپلم را در محل تولد خود ماند. وی در ۱۳۰۷ش/۱۹۲۸ به عنوان معلم ابتدایی مشغول به کار شد. چند سال بعد حمایت مالی ( بورس ) دارالعلوم را به دست آورد و در ۱۳۱۶ش/۱۹۳۷ در مقطع کاردانی از این مرکز فارغ التحصیل شد.
[۶] محمد خیر رمضان یوسف، تتمه الاعلام للزرکلی، ج۱، ص۳۱۷، بیروت ۱۴۲۲/۲۰۰۲.
در ۱۳۲۵ش/ ۱۹۴۶ علی عبدالرازق ، وزیر اوقاف وقت مصر، خطیب را به سمت معاون پارلمانی و مدیر روابط عمومی وزارت اوقاف منصوب کرد.
[۷] محمد خیر رمضان یوسف، تتمه الاعلام للزرکلی، ج۱، ص۳۱۷، بیروت ۱۴۲۲/۲۰۰۲.
[۸] المرتضی الرضوی، مع رجال الفکر فی القاهره، بیروت ۱۴۱۸ب.

در ۱۳۳۸ش/ ۱۹۵۹، در دوران وزارت احمد حسن باقوری، خطیب به همراه چند تن از کارمندان عالی رتبه این وزارتخانه به اتهام شهادت کذب برضد وزیر، دستگیر و چند ماه زندانی و پس از آزادی به انفصال از خدمات دولتی محکوم شد.
[۹] محمد خیر رمضان یوسف، تتمه الاعلام للزرکلی، ج۱، ص۳۱۷، بیروت ۱۴۲۲/۲۰۰۲.

پس از انفصال از خدمات دولتی، خطیب وقت خود را به مطالعه و پژوهش اختصاص داد و با تکمیل پژوهش های قبلی خود، تألیفات بسیاری در زمینه‌های مختلف مذهبی و ادبی عرضه کرد و در سخنرانی‌ها و میزگردهای صدا و سیما ی مصر شرکت جست. وی از ۱۳۵۳ش/۱۹۷۴ به دعوت دانشکده الهیات ریاض در این دانشکده مشغول تدریس شد و دانشجویان بسیاری را تربیت کرد. خطیب در ۱۳۶۴ش/۱۹۸۵ درگذشت.
[۱۰] محمد خیر رمضان یوسف، تتمه الاعلام للزرکلی، ج۱، ص۳۱۷، بیروت ۱۴۲۲/۲۰۰۲.
[۱۱] المحمد الخیر الرمضان الیوسف، تکمله معجم المؤلفین، ج۱، ص۳۲۰ـ۳۲۱، بیروت ۱۴۱۸/۱۹۹۷.


از خطیب بالغ بر پنجاه عنوان کتاب در موضوعات مختلف برجای مانده‌است، از جمله اعجازالقرآن ، القصص القرآنی (بیروت ۱۹۷۵)؛ المسیح فی التورات و الانجیل و القرآن (قاهره ۱۳۸۵)؛ القضاء و القدر بین الفلسفه و الدین ؛ المهدی المنتظر و من ینتظرونه (قاهره ۱۹۸۰)؛ و نشأه التصوف ؛ علی بن ابی طالب بقیه النبوه و خاتم الخلافه.
[۱۲] محمد خیر رمضان یوسف، تتمه الاعلام للزرکلی، ج۱، ص۳۱۸، بیروت ۱۴۲۲/۲۰۰۲.
[۱۳] المحمد الخیر الرمضان الیوسف، تکمله معجم المؤلفین، ج۱، ص۳۲۱، بیروت ۱۴۱۸/۱۹۹۷.


مهمترین اثر وی التفسیرالقرآنی للقرآن است. این کتاب تفسیر کل قرآن است و در شانزده جلد (هشت جلد) منتشر شده‌است.

۳.۱ - ویژگی ها

مؤلف در آغاز هر سوره درباره مکّی یا مدنی بودن، تعداد آیات ، کلمات، حروف و اسامی دیگر آن سوره بحث کرده‌است. وی در تفسیر آیات به خود قرآن توجه دارد و با تدبر در آیات، دریافت خود را درباره آن‌ها بیان می‌کند و از ذکر اقوال گوناگون مفسران می‌پرهیزد.
[۱۴] عبدالکریم خطیب، اعجاز القرآن: الاعجاز فی دراسات السابقین، ج۱، جزء۱، ص۱۱ـ۱۲، بیروت ۱۳۹۵/۱۹۷۵.
او در این راه از محمد عبده متأثر است.
[۱۵] عبدالمجید عبدالسلام محتسب، ج۱، ص۷۴، اتجاهات التفسیر فی العصرالراهن، عَمّان ۱۴۰۲/۱۹۸۲.
[۱۶] عبدالمجید عبدالسلام محتسب، ج۱، ص۲۱۴، اتجاهات التفسیر فی العصرالراهن، عَمّان ۱۴۰۲/۱۹۸۲.
با این حال، در مواردی به نقل قول از منابعی چون تفسیر بیضاوی ، مجمع البیان طبرسی و آثار محمد اقبال لاهوری پرداخته‌است.
[۱۷] الکریم العبدالکریم الخطیب، ج۱، جزء۱، ص۶۲۶۴، التفسیرالقرآنی للقرآن،( قاهره ۱۳۸۶/ ۱۹۶۷).    
[۱۸] الکریم العبدالکریم الخطیب، ج۱، جزء۱، ص۷۱-۷۳، التفسیرالقرآنی للقرآن،( قاهره ۱۳۸۶/ ۱۹۶۷).    

۱۳۸۶/ ۱۹۶۷).خطیب به مباحث لغوی و نحوی نیز پرداخته‌است، اما بلاغت قرآن را برتر از آن دانسته که در قالب قیاس‌ها و استنتاجات نحویون محدود شود.
[۱۹] العبدالکریم الخطیب،التفسیرالقرآنی للقرآن، ذیل بقره:۱۷، ( قاهره ۱۳۸۶/ ۱۹۶۷).


با این‌که خطیب منافاتی میان آیات قرآن و علم جدید نمی‌بیند، اما با تفسیر علمی با احتیاط برخورد کرده و معتقد است که قرآن نه کتاب علمی که کتاب هدایت است.
[۲۰] العبدالکریم الخطیب،التفسیرالقرآنی للقرآن، ذیل بقره:۲۹، ( قاهره۱۳۸۶/ ۱۹۶۷).
[۲۱] العبدالکریم الخطیب، التفسیرالقرآنی للقرآن، ذیل بقره: ۳۵،( قاهره ۱۳۸۶/ ۱۹۶۷).
[۲۲] عبدالکریم خطیب، اعجاز القرآن: الاعجاز فی دراسات السابقین، ج۱، ص۳۵ـ۳۶، بیروت ۱۳۹۵/۱۹۷۵.
وی قصص قرآن را واقعی می‌داند و با خیالی و اسطوره‌ای پنداشتن این قصص مخالف است
[۲۳] العبدالکریم الخطیب، التفسیرالقرآنی للقرآن، ذیل بقره:۲۵۹،( قاهره۱۳۸۶/ ۱۹۶۷).
و ازاین‌رو به مخالفت با طه حسین و محمد احمد خلف اللّه می‌پردازد.
[۲۴] عبدالمجید عبدالسلام محتسب، اتجاهات التفسیر فی العصرالراهن، ج۱، ص۸۰، عَمّان ۱۴۰۲/۱۹۸۲.
وی به عهدین نیز توجه داشته و به آن استشهاد کرده‌است.
[۲۵] العبدالکریم الخطیب، التفسیرالقرآنی للقرآن، ذیل آل عمران: ۴۸-۵۵،( قاهره ۱۳۸۶/ ۱۹۶۷).
خطیب با مقایسه سوره حمد با دعایی از انجیل متی ، شباهت میان آن‌ها را ناشی از یکی بودن منشا آن‌ها و پیوند مستحکم میان ادیان الهی می‌داند که تحریف کتاب‌های دیگر ادیان باعث دوری و ناسازگاری این کتاب‌ها با قرآن شده‌است.
[۲۶] العبدالکریم الخطیب، التفسیرالقرآنی للقرآن، ج۱، جزء۱، ص۲۱ـ۲۲،( قاهره ۱۳۸۶/ ۱۹۶۷).
وی وقوع نسخ در قرآن را نپذیرفته
[۲۷] العبدالکریم الخطیب، التفسیرالقرآنی للقرآن، ذیل بقره:۱۰۶،( قاهره ۱۳۸۶/ ۱۹۶۷).
و به نقد آرای مفسران درباره نسخ در برخی از آیات پرداخته‌است.
[۲۸] العبدالکریم الخطیب،التفسیرالقرآنی للقرآن، ذیل بقره:۲۴۰، ( قاهره ۱۳۸۶/ ۱۹۶۷).
[۲۹] العبدالکریم الخطیب،التفسیرالقرآنی للقرآن ،ذیل حج:۵۲، (قاهره۱۳۸۶/ ۱۹۶۷).
او در بررسی آیات گاه به سبب نزول آیه می‌پردازد
[۳۰] العبدالکریم الخطیب، التفسیرالقرآنی للقرآن،ذیل احزاب:۹، ( قاهره ۱۳۸۶/ ۱۹۶۷).
و در مواردی آن‌ها را نقد و در صحت آن‌ها تردید کرده‌است.
[۳۱] العبدالکریم الخطیب، التفسیرالقرآنی للقرآن، ذیل آل عمران: ۱۶۱،( قاهره۱۳۸۶/ ۱۹۶۷).
[۳۲] العبدالکریم الخطیب، التفسیرالقرآنی للقرآن،ذیل حج:۵۲، ( قاهره ۱۳۸۶/ ۱۹۶۷).
او به تناسب میان سوره‌ها توجه دارد.
[۳۳] العبدالکریم الخطیب، التفسیرالقرآنی للقرآن،ج ۵، جزء ۱۷، ص ۸۴۵، ( قاهره ۱۳۸۶/ ۱۹۶۷).    
[۳۴] العبدالکریم الخطیب، التفسیرالقرآنی للقرآن،ج ۶، جزء۲۱، ص ۵۹۸، ( قاهره ۱۳۸۶/ ۱۹۶۷).    
[۳۵] العبدالکریم الخطیب، التفسیرالقرآنی للقرآن،ج ۶، جزء۲۱، ص ۶۳۲، ( قاهره ۱۳۸۶/ ۱۹۶۷).
همچنین به مباحث فلسفی و کلامی نیز می‌پردازد.
[۳۶] العبدالکریم الخطیب، التفسیرالقرآنی للقرآن، ذیل انبیاء: ۳۵،( قاهره۱۳۸۶/ ۱۹۶۷).
[۳۷] العبدالکریم الخطیب، التفسیرالقرآنی للقرآن، ذیل مؤمنون: ۱۱۵،( قاهره۱۳۸۶/ ۱۹۶۷).

از دیگر آرای وی این‌هاست: رد تناسخ ارواح ، انکار شق القمر ، انکار شق الصدر پیامبراکرم صلی‌اللّه علیه‌وآله‌وسلم و اعتقاد به برپایی قیامت در وجود انسان و نه در عالم و نیز انکار خروج مهدی ، مسیح و دجال .
[۳۸] الموسوعه المیسره فی تراجم ائمه التفسیر و الاقراء و النحو و اللغه، جمع و اعداد ولید بن احمد حسین زبیری و دیگران، ج۲، ص۱۲۹۳ـ ۱۲۹۹، منچستر: مجله الحکمه، ۱۴۲۴/۲۰۰۳.


حمود بن عبداللّه تویجری کتاب اقامه البرهان فی الرد علی من انکر خروج المهدی و الدجال و نزول المسیح فی آخر الزمان را در رد نظر خطیب در اینباره نوشته‌است.
[۳۹] حمود بن عبداللّه تویجری، اقامه البرهان فی الرد علی من انکر خروج المهدی و الدجال و نزول المسیح فی آخرالزمان، ص ۳و۲۰و۲۴و۲۵،ریاض ۱۴۰۵/ ۱۹۸۵.

ابوضیف مدنی کتابی درباره شرح حال خطیب به رشته تحریر درآورده
[۴۰] محمد خیر رمضان یوسف، تتمه الاعلام للزرکلی، ج۱، ص۳۱۷، بیروت ۱۴۲۲/۲۰۰۲.
و محمد دخل اللّه کتاب منهج التفسیر القرآنی للقرآن لعبد الکریم الخطیب را درباره تفسیر خطیب نگاشته‌است.
[۴۱] الموسوعه المیسره فی تراجم ائمه التفسیر و الاقراء و النحو و اللغه، جمع و اعداد ولید بن احمد حسین زبیری و دیگران، ج۲، ص۱۲۹۱ـ۱۳۰۰، منچستر: مجله الحکمه، ۱۴۲۴/۲۰۰۳.


(۱) محمدعلی ایازی، المفسرون: حیاتهم و منهجهم، تهران ۱۴۱۴.
(۲) حمود بن عبداللّه تویجری، اقامه البرهان فی الرد علی من انکر خروج المهدی و الدجال و نزول المسیح فی آخرالزمان، ریاض ۱۴۰۵/ ۱۹۸۵.
(۳) عبدالکریم خطیب، اعجاز القرآن: الاعجاز فی دراسات السابقین، بیروت ۱۳۹۵/۱۹۷۵.
(۴) العبدالکریم الخطیب، التفسیرالقرآنی للقرآن،( قاهره ۱۳۸۶/ ۱۹۶۷).
(۵) مرتضی رضوی، آراء علماء مصرالمعاصرین حول الشیعه الامامیه، بیروت ۱۴۱۸الف.
(۶) المرتضی الرضوی، مع رجالالفکر فی القاهره، بیروت ۱۴۱۸ب.
(۷) عبدالمجید عبدالسلام محتسب، اتجاهات التفسیر فی العصرالراهن، عَمّان ۱۴۰۲/۱۹۸۲.
(۸) محمد خیر رمضان یوسف، تتمه الاعلام للزرکلی، بیروت ۱۴۲۲/۲۰۰۲.
(۹) المحمد الخیر الرمضان الیوسف، تکمله معجم المؤلفین، بیروت ۱۴۱۸/۱۹۹۷.
(۱۰) الموسوعه المیسره فی تراجم ائمه التفسیر و الاقراء و النحو و اللغه، جمع و اعداد ولید بن احمد حسین زبیری و دیگران، منچستر: مجله الحکمه، ۱۴۲۴/۲۰۰۳؛

۱. ↑ محمد خیر رمضان یوسف، تتمه الاعلام للزرکلی، ج۱، ص۳۱۷، بیروت ۱۴۲۲/۲۰۰۲.
۲. ↑ الموسوعه المیسره فی تراجم ائمه التفسیر و الاقراء و النحو و اللغه، جمع و اعداد ولید بن احمد حسین زبیری و دیگران، ج۲، ص۱۲۸۹، منچستر: مجله الحکمه، ۱۴۲۴/۲۰۰۳.
۳. ↑ مرتضی رضوی، آراء علماء مصرالمعاصرین حول الشیعه الامامیه، ج۱، ص۷۳، بیروت ۱۴۱۸الف.
۴. ↑ المرتضی الرضوی، مع رجالالفکر فی القاهره، ج۱، ص۳۳۴، بیروت ۱۴۱۸ب.
۵. ↑ محمدعلی ایازی، المفسرون: حیاتهم و منهجهم، ج۱، ص۳۲۳ که این تاریخ را به خطا ۱۹۲۰ آورده‌اند، تهران ۱۴۱۴.
۶. ↑ محمد خیر رمضان یوسف، تتمه الاعلام للزرکلی، ج۱، ص۳۱۷، بیروت ۱۴۲۲/۲۰۰۲.
۷. ↑ محمد خیر رمضان یوسف، تتمه الاعلام للزرکلی، ج۱، ص۳۱۷، بیروت ۱۴۲۲/۲۰۰۲.
۸. ↑ المرتضی الرضوی، مع رجال الفکر فی القاهره، بیروت ۱۴۱۸ب.
۹. ↑ محمد خیر رمضان یوسف، تتمه الاعلام للزرکلی، ج۱، ص۳۱۷، بیروت ۱۴۲۲/۲۰۰۲.
۱۰. ↑ محمد خیر رمضان یوسف، تتمه الاعلام للزرکلی، ج۱، ص۳۱۷، بیروت ۱۴۲۲/۲۰۰۲.
۱۱. ↑ المحمد الخیر الرمضان الیوسف، تکمله معجم المؤلفین، ج۱، ص۳۲۰ـ۳۲۱، بیروت ۱۴۱۸/۱۹۹۷.
۱۲. ↑ محمد خیر رمضان یوسف، تتمه الاعلام للزرکلی، ج۱، ص۳۱۸، بیروت ۱۴۲۲/۲۰۰۲.
۱۳. ↑ المحمد الخیر الرمضان الیوسف، تکمله معجم المؤلفین، ج۱، ص۳۲۱، بیروت ۱۴۱۸/۱۹۹۷.
۱۴. ↑ عبدالکریم خطیب، اعجاز القرآن: الاعجاز فی دراسات السابقین، ج۱، جزء۱، ص۱۱ـ۱۲، بیروت ۱۳۹۵/۱۹۷۵.
۱۵. ↑ عبدالمجید عبدالسلام محتسب، ج۱، ص۷۴، اتجاهات التفسیر فی العصرالراهن، عَمّان ۱۴۰۲/۱۹۸۲.
۱۶. ↑ عبدالمجید عبدالسلام محتسب، ج۱، ص۲۱۴، اتجاهات التفسیر فی العصرالراهن، عَمّان ۱۴۰۲/۱۹۸۲.
۱۷. ↑ الکریم العبدالکریم الخطیب، ج۱، جزء۱، ص۶۲۶۴، التفسیرالقرآنی للقرآن،( قاهره ۱۳۸۶/ ۱۹۶۷).    
۱۸. ↑ الکریم العبدالکریم الخطیب، ج۱، جزء۱، ص۷۱-۷۳، التفسیرالقرآنی للقرآن،( قاهره ۱۳۸۶/ ۱۹۶۷).    
۱۹. ↑ العبدالکریم الخطیب،التفسیرالقرآنی للقرآن، ذیل بقره:۱۷، ( قاهره ۱۳۸۶/ ۱۹۶۷).
۲۰. ↑ العبدالکریم الخطیب،التفسیرالقرآنی للقرآن، ذیل بقره:۲۹، ( قاهره۱۳۸۶/ ۱۹۶۷).
۲۱. ↑ العبدالکریم الخطیب، التفسیرالقرآنی للقرآن، ذیل بقره: ۳۵،( قاهره ۱۳۸۶/ ۱۹۶۷).
۲۲. ↑ عبدالکریم خطیب، اعجاز القرآن: الاعجاز فی دراسات السابقین، ج۱، ص۳۵ـ۳۶، بیروت ۱۳۹۵/۱۹۷۵.
۲۳. ↑ العبدالکریم الخطیب، التفسیرالقرآنی للقرآن، ذیل بقره:۲۵۹،( قاهره۱۳۸۶/ ۱۹۶۷).
۲۴. ↑ عبدالمجید عبدالسلام محتسب، اتجاهات التفسیر فی العصرالراهن، ج۱، ص۸۰، عَمّان ۱۴۰۲/۱۹۸۲.
۲۵. ↑ العبدالکریم الخطیب، التفسیرالقرآنی للقرآن، ذیل آل عمران: ۴۸-۵۵،( قاهره ۱۳۸۶/ ۱۹۶۷).
۲۶. ↑ العبدالکریم الخطیب، التفسیرالقرآنی للقرآن، ج۱، جزء۱، ص۲۱ـ۲۲،( قاهره ۱۳۸۶/ ۱۹۶۷).
۲۷. ↑ العبدالکریم الخطیب، التفسیرالقرآنی للقرآن، ذیل بقره:۱۰۶،( قاهره ۱۳۸۶/ ۱۹۶۷).
۲۸. ↑ العبدالکریم الخطیب،التفسیرالقرآنی للقرآن، ذیل بقره:۲۴۰، ( قاهره ۱۳۸۶/ ۱۹۶۷).
۲۹. ↑ العبدالکریم الخطیب،التفسیرالقرآنی للقرآن ،ذیل حج:۵۲، (قاهره۱۳۸۶/ ۱۹۶۷).
۳۰. ↑ العبدالکریم الخطیب، التفسیرالقرآنی للقرآن،ذیل احزاب:۹، ( قاهره ۱۳۸۶/ ۱۹۶۷).
۳۱. ↑ العبدالکریم الخطیب، التفسیرالقرآنی للقرآن، ذیل آل عمران: ۱۶۱،( قاهره۱۳۸۶/ ۱۹۶۷).
۳۲. ↑ العبدالکریم الخطیب، التفسیرالقرآنی للقرآن،ذیل حج:۵۲، ( قاهره ۱۳۸۶/ ۱۹۶۷).
۳۳. ↑ العبدالکریم الخطیب، التفسیرالقرآنی للقرآن،ج ۵، جزء ۱۷، ص ۸۴۵، ( قاهره ۱۳۸۶/ ۱۹۶۷).    
۳۴. ↑ العبدالکریم الخطیب، التفسیرالقرآنی للقرآن،ج ۶، جزء۲۱، ص ۵۹۸، ( قاهره ۱۳۸۶/ ۱۹۶۷).    
۳۵. ↑ العبدالکریم الخطیب، التفسیرالقرآنی للقرآن،ج ۶، جزء۲۱، ص ۶۳۲، ( قاهره ۱۳۸۶/ ۱۹۶۷).
۳۶. ↑ العبدالکریم الخطیب، التفسیرالقرآنی للقرآن، ذیل انبیاء: ۳۵،( قاهره۱۳۸۶/ ۱۹۶۷).
۳۷. ↑ العبدالکریم الخطیب، التفسیرالقرآنی للقرآن، ذیل مؤمنون: ۱۱۵،( قاهره۱۳۸۶/ ۱۹۶۷).
۳۸. ↑ الموسوعه المیسره فی تراجم ائمه التفسیر و الاقراء و النحو و اللغه، جمع و اعداد ولید بن احمد حسین زبیری و دیگران، ج۲، ص۱۲۹۳ـ ۱۲۹۹، منچستر: مجله الحکمه، ۱۴۲۴/۲۰۰۳.
۳۹. ↑ حمود بن عبداللّه تویجری، اقامه البرهان فی الرد علی من انکر خروج المهدی و الدجال و نزول المسیح فی آخرالزمان، ص ۳و۲۰و۲۴و۲۵،ریاض ۱۴۰۵/ ۱۹۸۵.
۴۰. ↑ محمد خیر رمضان یوسف، تتمه الاعلام للزرکلی، ج۱، ص۳۱۷، بیروت ۱۴۲۲/۲۰۰۲.
۴۱. ↑ الموسوعه المیسره فی تراجم ائمه التفسیر و الاقراء و النحو و اللغه، جمع و اعداد ولید بن احمد حسین زبیری و دیگران، ج۲، ص۱۲۹۱ـ۱۳۰۰، منچستر: مجله الحکمه، ۱۴۲۴/۲۰۰۳.


مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «خطیب، عبدالکریم محمود »، جلد:۱ صفحه:۷۱۳۷.    



جعبه ابزار