تفاخر

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف

---

خود ستایی و فخر فروشی بر یکدیگر را تفاخر گویند.

---

تفاخر از ریشه «ف-خ-ر» به معنای فخر فروختن، خود بزرگ بینی، به خویش بالیدن، خود ستایی کردن به صفات (خصال)،مباهات کردن به مکارم و مناقبی چون اصل و نسب و غیر آن، ادعای عظمت و بزرگی و شرافت در امور ذاتی یا خارج از ذات است.
برخی تفاخر را مخصوص مباهات به امور بیرون از ذات انسان از قبیل مال، جاه و اولاد دانسته‌اند.
تَفاخَرَ القومُ یعنی جمعیت بر یکدیگر فخرفروختند.
این کلمه در اصل به معنای بزرگی است، چنان‌که به درخت خرمای تناور، نخله فخور گفته‌اند.
و فخور، کسی است که مناقب و خوبیهای خود را برای خود نمایی برمی‌شمرد.

---

واژه تفاخر در قرآن کریم فقط یک بار در آیه ۲۰ سوره حدیددر وصف زندگی دنیا به کار رفته است.
ولی هم خانواده آن یعنی فخور که از صفات رذیله است ۴ بار در سوره‌هایآمده است.
همچنین از همین ریشه واژه «فخّار» فقط یک‌بار دربه کار رفته و به معنای گِلخشک و پخته شده است.
در وجه نامگذاری آن گفته شده است: گویا با زبان حال بر سایر خاکها به سبب پخته‌شدن فخر می‌فروشد.

---

افزون بر این، آیات دیگری نیز از این عمل ناپسند یاد و آن را نکوهش می‌کنند، هرچند در آنها صریح از تفاخر یا واژه‌های هم معنای آن استفاده نشده است.
بنا به تفسیری معروف که سخنان امیر مؤمنان(علیه السلام) نیز آن را تأیید می‌کنندواژه «تکاثر» در سوره تکاثر درباره این صفت ناپسند فرود آمده است.

۳.۱ - تفاخر در جاهلیت

تفاخر به امور مادی نظیر مال، جاه، حسب و نسب، زیبایی از سنتهای رایج در میان عرب جاهلی‌بود.
آنها هر‌ساله در بازار عکاظ گرد‌می‌آمدند و با‌یکدیگر مفاخره می‌کردند
همچنین بعد از اعمال حج با یادآوری فضایل و مناقب پدرانشان به مفاخره‌می‌پرداختند.
این سنت در میان اقوام دیگر نیز رواج داشته است.

۳.۲ - تفاخر در اقوام دیگر

قرآن کریم از فخر فروشی‌اشراف قوم نوح، قوم عاد، فرعون، مترفان اقوام پیشین، تفاخر اهل کتاب و مسلمانان بر یکدیگرو... یاد کرده است.

۳.۳ - نهی از تفاخر

به هر روی، فخرفروشی به شرافت و بزرگی پدران، اصل و نسب و قبیله به سبب شهرت یا هرگونه امتیاز دنیوی در آیات و احادیثفراوانی مذمت و پدیده جاهلی دانسته و از آن نهی شده است: آیه شریفه «فَاِذا قَضَیتُم مَنـسِککم فَاذکروا اللّه...»و نیز آیه ۱۳ سوره حجرات: «یـاَیهَا النّاسُ اِنّا خَلَقنـکم مِن ذَکر و اُنثی...»برای جلوگیری از این فرهنگ جاهلی فرود آمده است که هر ساله بعد از اعمال حج انجام می‌گرفت ؛ همچنین برخی جدال در آیه «لا جِدالَ فِی الحَجِّ»را تفاخر دانسته‌اند.
در برخی روایات امامیه «فسوق» در همین آیه به دروغ و تفاخر تفسیر شده است.
خدا(صلی الله علیه وآله) در حجة ‌الوداع از این کار نهی فرمود.

---

این پدیده آن قدر خطرناک است که در دعاهای معصومان(علیهم السلام) از آن به خدا پناه برده شده و از او خواسته شده است تا انسان را از ابتلای به آن نگه دارد.
رسول خدا(صلی الله علیه وآله) در پاسخ مردی که با یادآوری اجدادش فخر می‌فروخت فرمود: خودت به سبب تکبر و اجدادت برای کفرشان همگی در جهنم هستید.

---

یادآوری نعمتها و احسان پروردگار به خودی خود فخر نیست؛ چنان‌که قرآن کریم می‌فرماید: «واَمّا بِنِعمَةِ رَبِّک فَحَدِّث»
از این‌رو برخی فخر را دو قسم باطل و غیر باطل دانسته‌اند و بیان صفاتی را که عقلا و شرعاً پسندیده است بدون خود ستایی، تفاخر باطل نشمرده‌اند، زیرا فخور کسی است که از روی خودبزرگ بینی و فخر‌فروشی و با انگیزه کوچک شمردن دیگرانمناقب خود و داراییهای خدادادی‌اشرا برمی‌شمارد؛ اما کسی که برای اعتراف به نعمتهای پروردگار آنها را می‌شمارد شکور است نه فخور.

۵.۱ - موارد تفاخر ممدوح

یادآوری فضایلی چون ایمان، تقوا، جهاد، همت بلند، وفا به پیمان، پافشاری در کرم و جوانمردی
و نیز برشمردن فضایل برای بیان حق و روشنگریتفاخر ممدوح است و در روایات مواردی ازاین دست از ناحیه امامان معصوم(علیهم السلام)دیده می‌شوند.

---

زمینه‌ها و پیامدهای تفاخر:
در آیات و روایات، جهل و نادانی، کم‌ظرفیتی و کوته فکری، گذر از گرفتاری و سختی و رسیدن به ناز و نعمت و آسایش، بی خردی و عدم تعقّل، فزونی مال و فرزند و خویشان و هواداران، قدرت، حسب و نسب، موقعیت اجتماعی، حمیت و تعصّب، حماقت و کم‌ارزشیعلل و زمینه‌های تفاخر دانسته شده‌اند.

---

تفاخر و تکبّر پیوند نزدیکی با هم دارند و در واقع، تفاخر بعضی از اقسام تکبّر است، از این رو اخلاق‌پژوهان معتقدند همه اسباب تکبّر، تفاخر نیز می‌آورند.

---

قرآن کفر، انکار دعوت انبیا و معاد و غفلت از آن، محرومیت از محبت خدا و نداشتن یار و یاور در برابر خداوند، همراهی و دوستی شیطان، رعایت نکردن حقوق دوستان، خویشاوندان، پدر و مادر، یتیمان، مسکینان و در راه واماندگانتحقیر مردم و بی‌اعتنایی به عزّت و کرامت آنهاو نیز روایات، کینه و دشمنی، وسوسه‌های شیطانی و افتادن در دام شیطان و سقوط، هلاکت، ایجاد نظام طبقاتی، ناهنجاریهای سیاسی فرهنگی در جامعه، ترویج چاپلوسی و تملّق، سیاهی چهره در قیامترا از پیامدهای خودستایی دانسته‌اند.

---

برخی اخلاق‌پژوهان به استناد روایات برای درمان این بیماری مهلک به روشهایی علمی و عملی سفارش کرده‌اند.

۹.۱ - طرق علمی درمان تفاخر

مهم‌ترین راهکارهای درمان علمی مفاخره عبارت است از: توجه به توحید در ذات و صفات و ناتوانی و مغلوب بودن انسان و سایر موجودات در برابر ذات پروردگار، خودآگاهی و درک این حقیقت که انسان از پست‌ترین چیزها یعنی خاک و نطفه آفریده شده استو سرانجام به پست‌ترین چیزها یعنی مردار بدل می‌شود
و نیز بسیار ناتوان است و نفع و ضرر، مرگ و زندگی و حشر و نشرش در اختیارش نیست و پس از مرگ باید در برابر تک تک کردارش پاسخگو باشد و هیچ از سرنوشتش باخبر نیست، یاد قبر، قیامتو این حقیقت که عزّت، افتخار، زینت و نعمت دنیا رو به زوال‌اندو رها کردن مفاخره از نشانه‌های اهل تقواستو اهل آخرت از مفاخره با اهل دنیا دست شسته‌اند.

۹.۲ - طرق عملی تفاخر

راهکارهای درمان عملی مفاخره نیزفروتنی، اقتدا به سیره معصومان(علیهم السلام)، انفاق مالی و معنوی در راه خداو رها کردن مفاخره است.

---