پایان حضانت
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
حضانت به معنای حفظ و نگهداری والدین از
کودک، از جمله
ولایت،
سلطنت،
نظافت،
پرستاری و
تربیت او است.
طبق دیدگاه
علما با استناد بر
روایات،
پسر و
دختر هرگاه به
سن بلوغ و
رشد برسند مالک نفس خویش میگردند و میتوانند در امور خویش دخالت نمایند. به تعبیری دیگر، ولایت بر آنها از جمله ولایت بر حضانت، به اتمام میرسد.
با رسیدن
کودک به سن بلوغ و رشد، حضانت پایان مییابد و هیچکس حتّی
پدر و
مادر حق حضانت کودک را ندارد، چرا که حضانت، نوعی ولایت است و کسی بر فرد
بالغ و رشید ولایت ندارد، بنابراین بعد از
بلوغ،
فرزند میتواند نزد هرکدام از پدر و مادر یا غیر آن دو که بخواهد، بماند.
مرحوم
محقّق حلی در اینباره مینویسد: «با رسیدن کودک به سن رشد، ولایت پدر و مادر نسبت به او پایان مییابد و میتواند نزد هر کدام از آن دو که تمایل داشت،
بماند».
شهید ثانی نیز میگوید: «این
حکم مورد توافق فقها است».
۱. اصل، با این تقریب که گفته شود اصل، عدم ولایت فردی بر دیگری است، زمان کودکی و عدم بلوغ
طفل به مقتضای دلیل، از این اصل خارج شده و بعد از بلوغ تردید پیدا میشود که آیا ولایت باقی است یا خیر؟ اصل، عدم بقای آن است.
۲. اطلاق ادّله بلوغ نیز این مورد را شامل میشود، مانند کلام
خداوند متعال که میفرماید: یتیمان را بیازمایید تا هنگامی که به حدّ بلوغ برسند (در آن وقت) اگر در آنها رشد کافی یافتید، اموالشان را در اختیارشان قرار دهید، «وَابتَلُوا الیَتَامَی حَتَّّی اِذَا بَلَغُوا النِّکَاحَ فَاِن آنَستُم مِنهُم رُشداً فَادفَعُوا اِلَیهِم اَموَلَهُم
».
به مقتضای این آیه،
آزمایش و امتحان یتیم و دیگر اطفال قبل از بلوغ بهجهت این است که معلوم شود آیا توانایی اداره اموال و دیگر امور زندگی خود را دارند یا خیر؟. همچنین از این آیه، با کمک روایاتی
که ذیل آن وارد شده است، استفاده میشود رشد و خروج طفل از یُتم (حالتی که نیاز به
سرپرست داشته باشد) با رسیدن او به سن بلوغ تحقّق مییابد و بعد از آن، نسبت به امور خویش دارای
اختیار است و نیاز به سرپرست و حضانت ندارد.
۳. در روایات بسیاری که در حدّ
استفاضه، بلکه
تواتر معنوی است، بیان شده، بعد از آنکه کودک به حدّ بلوغ رسید مالک امر خود است و میتواند در امور خویش دخالت نماید، مانند اینکه
امام باقر (علیهالسّلام) میفرماید: آنگاه که پسر
محتلم شد یا به سن پانزده سالگی رسید ... مشمول اجرای
حدود الهی به صورت کامل قرار میگیرد ... همچنین دختر وقتی به سن نُه سالگی رسید،
جایز است در امر
خرید و فروش دخالت داشته باشد. (قالَ: ... اِذا احتَلَمَ اَو بَلَغَ خَمسَ عَشَرَةَ سَنَةً... اُقیمَت عَلَیهِ الحُدُودُ التّامَّةُ... اِنَّ الجارِیةَ اِذا تَزَوَّجَت... وَ لَها تِسعُ سِنینَ... و جازَ اَمرُها فی الشَّراءِ وَ البَیعِ...).
انصاری، قدرتالله، احکام و حقوق کودکان در اسلام، ج۱، ص۴۵۶-۴۵۸، برگرفته از بخش «فصل هفتم حضانت، تعليم و تربيت کودک»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۸/۱۰/۱۸.