• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

امّ‌سلمه

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


اُم سَلَمه، کنیه هند
[۱] ذهبی محمد، سیراعلام النبلاء، ج۲، ص۲۰۱-۲۰۲، به کوشش شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت، ۱۴۰۵ق.
[۲] زبیری مصعب، نسب قریش، ج۱، ص۳۳۷، به کوشش لوی پرووانسال، قاهره، ۱۹۵۳م.
[۳] ابن عبدالبر یوسف، الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، ج۴، ص۱۹۲۰، به کوشش علی محمد بجاوی، قاهره، ۱۳۸۰ق /۱۹۶۰م.
دختر ابو امیة بن مغیرة، همسر پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) می باشد.


ابو امیه یکی از بخشندگان عرب بود، از این رو، او را «زاد الراکب» می نامیدند.
[۴] ذهبی محمد، سیراعلام النبلاء، ج۲، ص۲۰۱-۲۰۲، به کوشش شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت، ۱۴۰۵ق.
مادرش عاتکه دختر عامر ابن ربیعه کنانی بود.
[۵] ابن سعد محمد، الطبقات الکبری، ج۸، ص۸۶، بیروت، دارصادر.
[۶] ابن حبیب محمد، المحبر، ج۱، ص۸۳، به کوشش ایلزه لیشتن اشتتر، حیدرآباد دکن، ۱۳۶۱ق /۱۹۴۲م.

از تاریخ ولادت ام سلمه اطلاعی در دست نیست و سال مرگ او نیز محل اختلاف است، چنانکه آن را از ۵۹ تا ۶۲ق گفته اند،
[۷] واقدی محمد، المغازی، ج۱، ص۳۴۴، به کوشش مارسدن جونز، لندن، ۱۹۶۶م.
[۸] ابن سعد محمد، الطبقات الکبری، ج۴، ص۳۴۱، بیروت، دارصادر.
[۹] ابن عبدالبر یوسف، الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، ج۴، ص۱۹۲۱، به کوشش علی محمد بجاوی، قاهره، ۱۳۸۰ق /۱۹۶۰م.
[۱۰] ذهبی محمد، سیراعلام النبلاء، ج۲، ص۲۰۷، به کوشش شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت، ۱۴۰۵ق.
[۱۱] ذهبی محمد، سیراعلام النبلاء، ج۲، ص۲۱۰، به کوشش شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت، ۱۴۰۵ق.
[۱۲] ابن جوزی عبدالرحمان، صفة الصفوة، ج۲، ص۴۲، به کوشش محمود فاخوری و محمد رواس قلعه جی، بیروت، ۱۴۰۶ق.
ولی به نظر می‌رسد که تاریخ اخیر درست تر است، زیرا وی پس از شهادت امام حسین (علیه‌السلام) نیز زنده بوده است.
[۱۳] ذهبی محمد، سیراعلام النبلاء، ج۲، ص۲۰۷، به کوشش شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت، ۱۴۰۵ق.
[۱۴] حرعاملی محمد، وسائل الشیعة، ج۲۰، ص۱۴۳، به کوشش محمد رازی، بیروت، ۱۳۸۹ق.
درباره سن او، از پسرش عمر نقل شده که وی هنگام مرگ ۸۴ سال داشته است.
[۱۵] ابن سعد محمد، الطبقات الکبری، ج۸، ص۹۶، بیروت، دارصادر.
[۱۶] ذهبی محمد، سیراعلام النبلاء، ج۲، ص۲۰۲، به کوشش شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت، ۱۴۰۵ق.
مقبره ام سلمه در بقیع در کنار بزرگان صدر اسلام است.
[۱۷] ذهبی محمد، سیراعلام النبلاء، ج۲، ص۲۰۹، به کوشش شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت، ۱۴۰۵ق.
[۱۸] ابن عبدالبر یوسف، الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، ج۴، ص۱۹۲۱، به کوشش علی محمد بجاوی، قاهره، ۱۳۸۰ق /۱۹۶۰م.


ام سلمه پیش از ازدواج با پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) ، همسر برادر رضاعی آن حضرت، ابوسلمة بن عبدالاسد مخزومی بود
[۱۹] ذهبی محمد، سیراعلام النبلاء، ج۲، ص۲۰۲، به کوشش شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت، ۱۴۰۵ق.
و همراه او به حبشه هجرت کرد
[۲۰] بخاری محمد، التاریخ الصغیر، ج۱، ص۲۸، به کوشش محمود ابراهیم زاید، بیروت، ۱۴۰۶ق /۱۹۸۶م.
و کنیه اش را نیز از سلمه پسر خود از همین شوهر گرفته است. همه روایات مربوط به سفیران قریش در حبشه و مناظرات ایشان با جعفربن ابی طالب در حضور نجاشی از طریق ام سلمه نقل شده است
[۲۱] اسحاق بن محمد همدانی، ترجمه و انشای سیرة النبی (سیرت رسول الله)، ج۱، ص۳۱۶-۳۲۴، به کوشش اصغر مهدوی، تهران، ۱۳۶۱ش.


۲.۱ - فغان ام سلمه در فراق خانواده

ابوسلمه نخستین زن مهاجر از قریش بود که به سبب مخالفت خانواده شوهرش با مهاجرت ابوسلمه، به تنهایی به مدینه هجرت کرد و چون از شوهر و فرزند جدا مانده بود، حدود یک سال در «ابطح» می نشست و می‌گریست.
[۲۲] ابن هشام عبدالملک، السیرة النبویة، ج۲، ص۱۱۲-۱۱۳، به کوشش مصطفی سقا و دیگران، قاهره، ۱۳۵۵ق/ ۱۹۳۶م.
[۲۳] ابن عبدالبر، یوسف، الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، ج۴، ص۱۹۲۱، به کوشش علی محمد بجاوی، قاهره، ۱۳۸۰ق /۱۹۶۰م.


۲.۲ - ازدواج پیامبر با ام سلمه

پس از درگذشت ابوسلمه در ۴ق بر اثر جراحتی که در جنگ احد برداشته بود، پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) با ام سلمه ازدواج کرد. گفته اند، پس روایتی از انقضای عده، ابوبکر و سپس عمر از او خواستگاری کردند، و ام سلمه نپذیرفت. آنگاه پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) خواستگار فرستاد و وی قبول کرد و به پیامبر خود از او خواستگاری نمود.
[۲۴] ذهبی محمد، سیراعلام النبلاء، ج۲، ص۲۰۳-۲۰۴، به کوشش شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت، ۱۴۰۵ق.
ام سلمه از جمال بهره کافی داشت، چنانکه محسود عایشه و مایه اندوه او شد.
[۲۵] ذهبی محمد، سیراعلام النبلاء، ج۲، ص۲۰۹، به کوشش شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت، ۱۴۰۵ق.


۲.۳ - شرکت ام سلمه در غزوات

ام سلمه در غزوات متعددی چون مُرَیسیع، خیبر ، حدیبیه ، خندق ، فتح مکه و حنین ، رسول خدا را همراهی کرد.
[۲۶] واقدی محمد، المغازی، ج۲، ص۴۶۷، به کوشش مارسدن جونز، لندن، ۱۹۶۶م.
بعدها هر ماه به میدان جنگ احد می‌رفت و بر شهیدان سلام می‌فرستاد.
[۲۷] واقدی محمد، المغازی، ج۱، ص۳۱۴، به کوشش مارسدن جونز، لندن، ۱۹۶۶م.


۲.۴ - روایت ام سلمه از پیامبر

وی احادیث فراوانی از حضرت رسول (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) نقل کرده است و در کتب اهل سنت آورده‌اند که «مسند» او بر ۳۷۸ حدیث مشتمل است،
[۲۸] ذهبی محمد، سیراعلام النبلاء، ج۲، ص۲۱۰، به کوشش شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت، ۱۴۰۵ق.
[۲۹] احمد بن حنبل، مسند، ج۶، ص۲۸۹- ۳۲۴، بیروت، دارصادر.
اما هنوز چنین فهرستی از احادیث منقول از ام سلمه در منابع شیعه تهیه و منتشر نشده است. از احادیث او که در کتب فریقین آمده است، می توان به شأن نزول آیه تطهیر
[۳۰] احزاب/ سوره۳۳، آیه۳۳.
حدیث کساء
[۳۱] کتاب سلیم بن قیس، به کوشش علوی حسنی نجفی، ج۱، ص۵۹ -۶۰، بیروت، ۱۴۰۰ق /۱۹۸۰م.
[۳۲] احمد بن حنبل، مسند، ج۶، ص۲۹۲، بیروت، دارصادر.
[۳۳] احمد بن حنبل، مسند، ج۶، ص۲۹۶، بیروت، دارصادر.
[۳۴] احمد بن حنبل، مسند، ج۶، ص۲۹۸، بیروت، دارصادر.
[۳۵] طبرانی سلیمان، المعجم الکبیر، ج۳، ص۴۶-۴۹، به کوشش حمدی عبدالمجید سلفی، بغداد، الدارالعربیة للطباعه.
[۳۶] حاکم نیشابوری محمد، المستدرک علی الصحیحین، ج۳، ص۱۴۶، بیروت، ۱۳۹۸ق /۱۹۷۸م.

و نیز روایت نبوی درباره وقایع کربلا و شهادت امام حسین (علیه‌السلام)
[۳۷] احمد بن حنبل، مسند، ج۶، ص۲۹۴، بیروت، دارصادر.
[۳۸] خصیبی حسین، الهدایة الکبری، ج۱، ص۲۰۳- ۲۰۴، بیروت، مؤسسة البلاغ.
[۳۹] مسعودی علی، اثبات الوصیة، ج۱، ص۱۴۱، قم، ۱۴۰۴ق.
[۴۰] ابن عبدربه احمد، العقد الفرید، ج۴، ص۳۸۳، به کوشش احمد امین و دیگران، بیروت، ۱۴۰۲ق /۱۹۸۲م.
[۴۱] یعقوبی احمد، تاریخ، ج۲، ص۱۸۲-۱۸۳، ترجمه محمد ابراهیم آیتی، تهران، ۱۳۵۶ش.
اشاره کرد. گفته‌اند که تربیت امام حسین (علیه‌السلام) - در دوران کودکی - به او محول شده بود.
[۴۲] ابن حمزه عبدالله، الثاقب فی المناقب، ج۱، ص۳۳۰، به کوشش نبیل رضا علوان، قم، ۱۴۱۲ق.

ام سلمه همچنین از ابوسلمة بن عبدالاسد و حضرت فاطمه (علیهاالسلام) حدیث روایت کرده است و گروهی از او استماع حدیث کرده‌اند که نام آنان در منابع مختلف آمده است.
[۴۳] ابن حجر عسقلانی احمد، تهذیب التهذیب، ج۱۲، ص۴۵۶، حیدرآباد دکن، ۱۳۲۷ق.
[۴۴] حکیمی محمدرضا، اعیان النساء، ج۱، ص۶۲۷ - ۶۲۸، بیروت، ۱۴۰۳ق /۱۹۸۳م.
[۴۵] ابن عساکر عبدالرحمان، کتاب الاربعین فی مناقب امهات المؤمنین، ج۱، ص۷۱، به کوشش محمد مطیع حافظ و غزوه بدیز، بیروت، دارالفکر.
[۴۶] ابن عساکر عبدالرحمان، کتاب الاربعین فی مناقب امهات المؤمنین، ج۱، ص۷۴، به کوشش محمد مطیع حافظ و غزوه بدیز، بیروت، دارالفکر.
[۴۷] ابن عساکر عبدالرحمان، کتاب الاربعین فی مناقب امهات المؤمنین، ج۱، ص۱۰۴، به کوشش محمد مطیع حافظ و غزوه بدیز، بیروت، دارالفکر.
فهرستی کامل از راویان ام سلمه در معاجم رجالی شیعه دیده نشده است.

بنابر روایات، ام سلمه پس از رحلت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم)، یکی از مدافعان اهل بیت (علیه‌السلام) به شمار می‌رفت، چنانکه از حضرت فاطمه (علیهاالسلام) در برابر انکار ابوبکر نسبت به میراث پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم)، دفاع کرد و در آن سال خود از «عطاء» محروم ماند.
[۴۸] ابن رستم طبری محمد، دلائل الامامة، ج۱، ص۳۹، نجف، ۱۳۸۳ق /۱۹۶۳م.

همچنین پس از قتل عثمان نیز طلحه و زبیر به مکه رفتند و عایشه را به جنگ با علی (علیه‌السلام) تشویق کردند و عایشه هم ام سلمه را برانگیخت، اما وی عایشه را از این کار بر حذر داشت.
[۴۹] یعقوبی احمد، تاریخ، ج۲، ص۷۸، ترجمه محمد ابراهیم آیتی، تهران، ۱۳۵۶ش.
[۵۰] الامامة و السیاسة، منسوب به ابن قتیبه، ج۱، ص۵۷ - ۵۸، قاهره، ۱۳۵۶ق /۱۹۳۷م.
[۵۱] ابن ابی طاهر طیفور احمد، بلاغات النساء، ج۱، ص۱۵-۱۶، بیروت، دارالنهضة الحدیثه.
[۵۲] ابن عبدربه احمد، العقد الفرید، ج۴، ص۳۱۶-۳۱۷، به کوشش احمد امین و دیگران، بیروت، ۱۴۰۲ق /۱۹۸۲م.
[۵۳] ابن بابویه محمد، معانی الاخبار، ج۱، ص۳۵۷، به کوشش محمد مهدی حسن خرسان، قم، منشورات مکتبة المفید.

سپس که از عایشه مأیوس شد، امام علی (علیه‌السلام) را از قصد اصحاب جمل آگاهانید و پسرش عمر بن ابی سلمه را به خدمت آن حضرت گسیل داشت. امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) بعداً این پسر را والی بحرین ، سپس والی فارس و به قولی والی حلوان و ماه و ماسبذان کرد.
[۵۴] بلاذری احمد، انساب الاشراف، ج۱، ص۴۳۰، به کوشش محمد حمیدالله، قاهره، ۱۹۵۹م.
[۵۵] طبری، تاریخ، ج۴، ص۴۵۱-۴۵۲.


با آن‌که گفته‌اند که او جابربن عبدالله انصاری و برادرزاده اش را از بیم جانشان توصیه به بیعت با معاویه کرد،
[۵۶] بخاری محمد، التاریخ الصغیر، ج۱، ص۱۴۱، به کوشش محمود ابراهیم زاید، بیروت، ۱۴۰۶ق /۱۹۸۶م.
[۵۷] ثقفی ابراهیم، الغارات، ج۱، ص۴۱۵، به کوشش عبدالزهرا حسینی، بیروت، ۱۴۰۷ق /۱۹۸۷م.
[۵۸] الاختصاص، منسوب به شیخ مفید، ج۱، ص۱۱۳-۱۱۶، به کوشش محمد مهدی حسن خرسان، قم، مکتبه بصیرتی.
ولی چون به دستور معاویه، علی (علیه‌السلام) بر روی منبر لعن شد، ام سلمه نامه ای به معاویه نوشت و سخت سرزنشش کرد.
[۵۹] ابن عبدربه احمد، العقد الفرید، ج۴، ص۳۶۶، به کوشش احمد امین و دیگران، بیروت، ۱۴۰۲ق /۱۹۸۲م.
[۶۰] خطیب بغدادی احمد، تاریخ بغداد، ج۷، ص۴۰۱، قاهره، ۱۳۴۹ق.


در دوران یزید پس از شهادت حضرت حسین (علیه‌السلام) ام سلمه به عزاداری پرداخت
[۶۱] ابن اثیر علی، اسد الغابة، ج۲، ص۲۲، تهران، المطبعة الاسلامیه.
و به هنگام بازگشت امام زین العابدین (علیه‌السلام) ، کتاب های علم امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) و ذخایر نبوت و خصایص امامت را که نزد او به ودیعت نهاده شده بود، به آن حضرت سپرد و از اینجا می‌توان به توثیق او - که نیاز به ذکر دلیل ندارد - استظهار کرد.
[۶۲] حرعاملی محمد، وسائل الشیعة، ج۲۰، ص۱۴۳، به کوشش محمد رازی، بیروت، ۱۳۸۹ق.


(۱) ابن ابی طاهر طیفور احمد، بلاغات النساء، بیروت، دارالنهضة الحدیثه.
(۲) ابن اثیر علی، اسد الغابة، تهران، المطبعة الاسلامیه.
(۳) ابن بابویه محمد، معانی الاخبار، به کوشش محمد مهدی حسن خرسان، قم، منشورات مکتبة المفید.
(۴) ابن جوزی عبدالرحمان، صفة الصفوة، به کوشش محمود فاخوری و محمد رواس قلعه جی، بیروت، ۱۴۰۶ق.
(۵) ابن حبیب محمد، المحبر، به کوشش ایلزه لیشتن اشتتر، حیدرآباد دکن، ۱۳۶۱ق /۱۹۴۲م.
(۶) ابن حجر عسقلانی احمد، تهذیب التهذیب، حیدرآباد دکن، ۱۳۲۷ق.
(۷) ابن حمزه عبدالله، الثاقب فی المناقب، به کوشش نبیل رضا علوان، قم، ۱۴۱۲ق.
(۸) ابن رستم طبری محمد، دلائل الامامة، نجف، ۱۳۸۳ق /۱۹۶۳م.
(۹) ابن سعد محمد، الطبقات الکبری، بیروت، دارصادر.
(۱۰) ابن عبدالبر، یوسف، الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، به کوشش علی محمد بجاوی، قاهره، ۱۳۸۰ق /۱۹۶۰م.
(۱۱) ابن عبدربه احمد، العقد الفرید، به کوشش احمد امین و دیگران، بیروت، ۱۴۰۲ق /۱۹۸۲م.
(۱۲) ابن عساکر عبدالرحمان، کتاب الاربعین فی مناقب امهات المؤمنین، به کوشش محمد مطیع حافظ و غزوه بدیز، بیروت، دارالفکر.
(۱۳) ابن قتیبه عبدالله، المعارف، به کوشش ثروت عکاشه، قاهره، ۱۹۶۰م.
(۱۴) ابن هشام عبدالملک، السیرة النبویة، به کوشش مصطفی سقا و دیگران، قاهره، ۱۳۵۵ق/ ۱۹۳۶م.
(۱۵) احمد بن حنبل، مسند، بیروت، دارصادر.
(۱۶) الاختصاص، منسوب به شیخ مفید، به کوشش محمد مهدی حسن خرسان، قم، مکتبه بصیرتی.
(۱۷) اسحاق بن محمد همدانی، ترجمه و انشای سیرة النبی (سیرت رسول الله)، به کوشش اصغر مهدوی، تهران، ۱۳۶۱ش.
(۱۸) الامامة و السیاسة، منسوب به ابن قتیبه، قاهره، ۱۳۵۶ق /۱۹۳۷م.
(۱۹) بخاری محمد، التاریخ الصغیر، به کوشش محمود ابراهیم زاید، بیروت، ۱۴۰۶ق /۱۹۸۶م.
(۲۰) بلاذری احمد، انساب الاشراف، به کوشش محمد حمیدالله، قاهره، ۱۹۵۹م.
(۲۱) ثقفی ابراهیم، الغارات، به کوشش عبدالزهرا حسینی، بیروت، ۱۴۰۷ق /۱۹۸۷م.
(۲۲) حاکم نیشابوری محمد، المستدرک علی الصحیحین، بیروت، ۱۳۹۸ق /۱۹۷۸م.
(۲۳) حرعاملی محمد، وسائل الشیعة، به کوشش محمد رازی، بیروت، ۱۳۸۹ق.
(۲۴) حکیمی محمدرضا، اعیان النساء، بیروت، ۱۴۰۳ق /۱۹۸۳م.
(۲۵) خصیبی حسین، الهدایة الکبری، بیروت، مؤسسة البلاغ.
(۲۶) خطیب بغدادی احمد، تاریخ بغداد، قاهره، ۱۳۴۹ق.
(۲۷) ذهبی محمد، سیراعلام النبلاء، به کوشش شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت، ۱۴۰۵ق.
(۲۸) زبیری مصعب، نسب قریش، به کوشش لوی پرووانسال، قاهره، ۱۹۵۳م.
(۲۹) طبرانی سلیمان، المعجم الکبیر، به کوشش حمدی عبدالمجید سلفی، بغداد، الدارالعربیة للطباعه.
(۳۰) طبری، تاریخ.
(۳۱) قرآن کریم.
(۳۲) کتاب سلیم بن قیس، به کوشش علوی حسنی نجفی، بیروت، ۱۴۰۰ق /۱۹۸۰م.
(۳۳) مسعودی علی، اثبات الوصیة، قم، ۱۴۰۴ق.
(۳۴) واقدی محمد، المغازی، به کوشش مارسدن جونز، لندن، ۱۹۶۶م.
(۳۵) یعقوبی احمد، تاریخ، ترجمه محمد ابراهیم آیتی، تهران، ۱۳۵۶ش.

۱. ↑ ذهبی محمد، سیراعلام النبلاء، ج۲، ص۲۰۱-۲۰۲، به کوشش شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت، ۱۴۰۵ق.
۲. ↑ زبیری مصعب، نسب قریش، ج۱، ص۳۳۷، به کوشش لوی پرووانسال، قاهره، ۱۹۵۳م.
۳. ↑ ابن عبدالبر یوسف، الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، ج۴، ص۱۹۲۰، به کوشش علی محمد بجاوی، قاهره، ۱۳۸۰ق /۱۹۶۰م.
۴. ↑ ذهبی محمد، سیراعلام النبلاء، ج۲، ص۲۰۱-۲۰۲، به کوشش شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت، ۱۴۰۵ق.
۵. ↑ ابن سعد محمد، الطبقات الکبری، ج۸، ص۸۶، بیروت، دارصادر.
۶. ↑ ابن حبیب محمد، المحبر، ج۱، ص۸۳، به کوشش ایلزه لیشتن اشتتر، حیدرآباد دکن، ۱۳۶۱ق /۱۹۴۲م.
۷. ↑ واقدی محمد، المغازی، ج۱، ص۳۴۴، به کوشش مارسدن جونز، لندن، ۱۹۶۶م.
۸. ↑ ابن سعد محمد، الطبقات الکبری، ج۴، ص۳۴۱، بیروت، دارصادر.
۹. ↑ ابن عبدالبر یوسف، الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، ج۴، ص۱۹۲۱، به کوشش علی محمد بجاوی، قاهره، ۱۳۸۰ق /۱۹۶۰م.
۱۰. ↑ ذهبی محمد، سیراعلام النبلاء، ج۲، ص۲۰۷، به کوشش شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت، ۱۴۰۵ق.
۱۱. ↑ ذهبی محمد، سیراعلام النبلاء، ج۲، ص۲۱۰، به کوشش شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت، ۱۴۰۵ق.
۱۲. ↑ ابن جوزی عبدالرحمان، صفة الصفوة، ج۲، ص۴۲، به کوشش محمود فاخوری و محمد رواس قلعه جی، بیروت، ۱۴۰۶ق.
۱۳. ↑ ذهبی محمد، سیراعلام النبلاء، ج۲، ص۲۰۷، به کوشش شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت، ۱۴۰۵ق.
۱۴. ↑ حرعاملی محمد، وسائل الشیعة، ج۲۰، ص۱۴۳، به کوشش محمد رازی، بیروت، ۱۳۸۹ق.
۱۵. ↑ ابن سعد محمد، الطبقات الکبری، ج۸، ص۹۶، بیروت، دارصادر.
۱۶. ↑ ذهبی محمد، سیراعلام النبلاء، ج۲، ص۲۰۲، به کوشش شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت، ۱۴۰۵ق.
۱۷. ↑ ذهبی محمد، سیراعلام النبلاء، ج۲، ص۲۰۹، به کوشش شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت، ۱۴۰۵ق.
۱۸. ↑ ابن عبدالبر یوسف، الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، ج۴، ص۱۹۲۱، به کوشش علی محمد بجاوی، قاهره، ۱۳۸۰ق /۱۹۶۰م.
۱۹. ↑ ذهبی محمد، سیراعلام النبلاء، ج۲، ص۲۰۲، به کوشش شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت، ۱۴۰۵ق.
۲۰. ↑ بخاری محمد، التاریخ الصغیر، ج۱، ص۲۸، به کوشش محمود ابراهیم زاید، بیروت، ۱۴۰۶ق /۱۹۸۶م.
۲۱. ↑ اسحاق بن محمد همدانی، ترجمه و انشای سیرة النبی (سیرت رسول الله)، ج۱، ص۳۱۶-۳۲۴، به کوشش اصغر مهدوی، تهران، ۱۳۶۱ش.
۲۲. ↑ ابن هشام عبدالملک، السیرة النبویة، ج۲، ص۱۱۲-۱۱۳، به کوشش مصطفی سقا و دیگران، قاهره، ۱۳۵۵ق/ ۱۹۳۶م.
۲۳. ↑ ابن عبدالبر، یوسف، الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، ج۴، ص۱۹۲۱، به کوشش علی محمد بجاوی، قاهره، ۱۳۸۰ق /۱۹۶۰م.
۲۴. ↑ ذهبی محمد، سیراعلام النبلاء، ج۲، ص۲۰۳-۲۰۴، به کوشش شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت، ۱۴۰۵ق.
۲۵. ↑ ذهبی محمد، سیراعلام النبلاء، ج۲، ص۲۰۹، به کوشش شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت، ۱۴۰۵ق.
۲۶. ↑ واقدی محمد، المغازی، ج۲، ص۴۶۷، به کوشش مارسدن جونز، لندن، ۱۹۶۶م.
۲۷. ↑ واقدی محمد، المغازی، ج۱، ص۳۱۴، به کوشش مارسدن جونز، لندن، ۱۹۶۶م.
۲۸. ↑ ذهبی محمد، سیراعلام النبلاء، ج۲، ص۲۱۰، به کوشش شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت، ۱۴۰۵ق.
۲۹. ↑ احمد بن حنبل، مسند، ج۶، ص۲۸۹- ۳۲۴، بیروت، دارصادر.
۳۰. ↑ احزاب/ سوره۳۳، آیه۳۳.
۳۱. ↑ کتاب سلیم بن قیس، به کوشش علوی حسنی نجفی، ج۱، ص۵۹ -۶۰، بیروت، ۱۴۰۰ق /۱۹۸۰م.
۳۲. ↑ احمد بن حنبل، مسند، ج۶، ص۲۹۲، بیروت، دارصادر.
۳۳. ↑ احمد بن حنبل، مسند، ج۶، ص۲۹۶، بیروت، دارصادر.
۳۴. ↑ احمد بن حنبل، مسند، ج۶، ص۲۹۸، بیروت، دارصادر.
۳۵. ↑ طبرانی سلیمان، المعجم الکبیر، ج۳، ص۴۶-۴۹، به کوشش حمدی عبدالمجید سلفی، بغداد، الدارالعربیة للطباعه.
۳۶. ↑ حاکم نیشابوری محمد، المستدرک علی الصحیحین، ج۳، ص۱۴۶، بیروت، ۱۳۹۸ق /۱۹۷۸م.
۳۷. ↑ احمد بن حنبل، مسند، ج۶، ص۲۹۴، بیروت، دارصادر.
۳۸. ↑ خصیبی حسین، الهدایة الکبری، ج۱، ص۲۰۳- ۲۰۴، بیروت، مؤسسة البلاغ.
۳۹. ↑ مسعودی علی، اثبات الوصیة، ج۱، ص۱۴۱، قم، ۱۴۰۴ق.
۴۰. ↑ ابن عبدربه احمد، العقد الفرید، ج۴، ص۳۸۳، به کوشش احمد امین و دیگران، بیروت، ۱۴۰۲ق /۱۹۸۲م.
۴۱. ↑ یعقوبی احمد، تاریخ، ج۲، ص۱۸۲-۱۸۳، ترجمه محمد ابراهیم آیتی، تهران، ۱۳۵۶ش.
۴۲. ↑ ابن حمزه عبدالله، الثاقب فی المناقب، ج۱، ص۳۳۰، به کوشش نبیل رضا علوان، قم، ۱۴۱۲ق.
۴۳. ↑ ابن حجر عسقلانی احمد، تهذیب التهذیب، ج۱۲، ص۴۵۶، حیدرآباد دکن، ۱۳۲۷ق.
۴۴. ↑ حکیمی محمدرضا، اعیان النساء، ج۱، ص۶۲۷ - ۶۲۸، بیروت، ۱۴۰۳ق /۱۹۸۳م.
۴۵. ↑ ابن عساکر عبدالرحمان، کتاب الاربعین فی مناقب امهات المؤمنین، ج۱، ص۷۱، به کوشش محمد مطیع حافظ و غزوه بدیز، بیروت، دارالفکر.
۴۶. ↑ ابن عساکر عبدالرحمان، کتاب الاربعین فی مناقب امهات المؤمنین، ج۱، ص۷۴، به کوشش محمد مطیع حافظ و غزوه بدیز، بیروت، دارالفکر.
۴۷. ↑ ابن عساکر عبدالرحمان، کتاب الاربعین فی مناقب امهات المؤمنین، ج۱، ص۱۰۴، به کوشش محمد مطیع حافظ و غزوه بدیز، بیروت، دارالفکر.
۴۸. ↑ ابن رستم طبری محمد، دلائل الامامة، ج۱، ص۳۹، نجف، ۱۳۸۳ق /۱۹۶۳م.
۴۹. ↑ یعقوبی احمد، تاریخ، ج۲، ص۷۸، ترجمه محمد ابراهیم آیتی، تهران، ۱۳۵۶ش.
۵۰. ↑ الامامة و السیاسة، منسوب به ابن قتیبه، ج۱، ص۵۷ - ۵۸، قاهره، ۱۳۵۶ق /۱۹۳۷م.
۵۱. ↑ ابن ابی طاهر طیفور احمد، بلاغات النساء، ج۱، ص۱۵-۱۶، بیروت، دارالنهضة الحدیثه.
۵۲. ↑ ابن عبدربه احمد، العقد الفرید، ج۴، ص۳۱۶-۳۱۷، به کوشش احمد امین و دیگران، بیروت، ۱۴۰۲ق /۱۹۸۲م.
۵۳. ↑ ابن بابویه محمد، معانی الاخبار، ج۱، ص۳۵۷، به کوشش محمد مهدی حسن خرسان، قم، منشورات مکتبة المفید.
۵۴. ↑ بلاذری احمد، انساب الاشراف، ج۱، ص۴۳۰، به کوشش محمد حمیدالله، قاهره، ۱۹۵۹م.
۵۵. ↑ طبری، تاریخ، ج۴، ص۴۵۱-۴۵۲.
۵۶. ↑ بخاری محمد، التاریخ الصغیر، ج۱، ص۱۴۱، به کوشش محمود ابراهیم زاید، بیروت، ۱۴۰۶ق /۱۹۸۶م.
۵۷. ↑ ثقفی ابراهیم، الغارات، ج۱، ص۴۱۵، به کوشش عبدالزهرا حسینی، بیروت، ۱۴۰۷ق /۱۹۸۷م.
۵۸. ↑ الاختصاص، منسوب به شیخ مفید، ج۱، ص۱۱۳-۱۱۶، به کوشش محمد مهدی حسن خرسان، قم، مکتبه بصیرتی.
۵۹. ↑ ابن عبدربه احمد، العقد الفرید، ج۴، ص۳۶۶، به کوشش احمد امین و دیگران، بیروت، ۱۴۰۲ق /۱۹۸۲م.
۶۰. ↑ خطیب بغدادی احمد، تاریخ بغداد، ج۷، ص۴۰۱، قاهره، ۱۳۴۹ق.
۶۱. ↑ ابن اثیر علی، اسد الغابة، ج۲، ص۲۲، تهران، المطبعة الاسلامیه.
۶۲. ↑ حرعاملی محمد، وسائل الشیعة، ج۲۰، ص۱۴۳، به کوشش محمد رازی، بیروت، ۱۳۸۹ق.


دانشنامه بزرگ اسلامی مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی برگرفته از مقاله «ام‌سلمه»ج۱۰، ص۳۹۴۴.    



جعبه ابزار