صبر بنی اسرائیل (قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
برنامه‌ای که
موسی علیه‌السلام به بنی اسرائیل برای مقابله با تهدیدهای فرعون، پیشنهاد می‌کند، و شرائط پیروزی به دشمن را در آن
تشریح می‌نماید چنین است، که به آنها گوشزد می‌کند که اگر سه برنامه را عملی کنند قطعا به دشمن پیروز خواهند شد نخست اینکه تکیه گاهشان تنها خدا باشد و از او یاری بطلبند، دیگر اینکه به آنها میگوید: استقامت و
پایداری پیشه کنید و ازتهدیدها و حملات دشمن نهراسید و از میدان بیرون نروید، برای تاکید مطلب و ذکر دلیل، به آنها گوشزد می‌کند که سراسر
زمین از آن خدا است و مالک و فرمانروای مطلق او است، و به هر کس از بندگانش بخواهد آنرا منتقل میسازد، و آخرین شرط این است که
تقوا را پیشه کنید، زیرا عاقبت پیروزمندانه از آن پرهیزکاران است.
دعوت موسی علیه‌السلام از بنی اسرائیل، به صبر و
مقاومت در برابر آزارهای فرعونیان: «قال موسی لقومه استعینوا بالله واصبروا ان الارض لله یورثها من یشآء من عباده والعـقبة للمتقین• قالوا اوذینا من قبل ان تاتینا ومن بعد ما جئتنا...» موسی به قوم خود گفت از خدا یاری جوئید و
استقامت پیشه کنید که زمین از آن خدا است و آنرا به هر کس بخواهد (و شایسته بداند) واگذار می‌کند و سرانجام (نیک) برای پرهیزکاران است•گفتند: پیش از آنکه به سوی ما بیائی آزار دیدیم و (هم اکنون پس از آمدنت نیز آزار می‌بینیم... .
آیه در حقیقت، نقشه و برنامه‌ای است که
موسی علیه‌السلام به بنی اسرائیل برای مقابله با تهدیدهای فرعون، پیشنهاد می‌کند، و شرائط پیروزی به دشمن را در آن
تشریح می‌نماید، و به آنها گوشزد می‌کند که اگر سه برنامه را عملی کنند قطعا به دشمن پیروز خواهند شد نخست اینکه تکیه گاهشان تنها خدا باشد و از او یاری بطلبند، دیگر اینکه به آنها میگوید: استقامت و
پایداری پیشه کنید و ازتهدیدها و حملات دشمن نهراسید و از میدان بیرون نروید، برای تاکید مطلب و ذکر دلیل، به آنها گوشزد می‌کند که سراسر
زمین از آن خدا است و مالک و فرمانروای مطلق او است، و به هر کس از بندگانش بخواهد آنرا منتقل میسازد، و آخرین شرط این است که
تقوا را پیشه کنید، زیرا عاقبت پیروزمندانه از آن پرهیزکاران است.
این سه شرط که یکی از آنها در زمینه
عقیده (استعانت جستن از خدا) و دیگری در زمینه
اخلاق (صبر و استقامت) و دیگری در زمینه عمل (تقوی و پرهیزکاری) تنها شرط پیروزی قوم بنی اسرائیل به دشمن نبود، بلکه هر قوم و ملتی بخواهند بر دشمنانشان پیروز شوند، بدون داشتن این برنامه سه مادهای امکان ندارد، افراد بی
ایمان و مردم سست و ترسو، و ملتهای آلوده و تبهکار، اگر هم پیروز گردند، موقتی و ناپایدار خواهد بود.
قابل توجه اینکه این سه شرط هر کدام فرع بر دیگری است، پرهیزکاری بدون استقامت در برابر شهوات و زرق و برق جهان ماده ممکن نیست همان طور که صبر و استقامت نیز بدون ایمان به
خدا ، بقاء و دوام ندارد.
صبر و مقاومت بنی اسرائیل زمان موسی علیه السلام، در برابر فرعونیان: «... وتمت کلمت ربک الحسنی علی بنی اسرءیل بما صبروا ودمرنا ما کان یصنع فرعون وقومه وما کانوا یعرشون» ... و
وعده نیک پروردگارت بر بنی اسرائیل، بخاطر صبر و استقامتی که نشان دادند، تحقق یافت و آنچه فرعونیان (از کاخهای مجلل می‌ساختند، و آنچه از باغات داربستدار فراهم ساخته بودند درهم کوبیدیم! .
معنای آیه این است که : ما
بنی اسرائیل را که مردمی ضعیف به شمار می‌رفتند قدرت داده و مشارق و مغارب سرزمین مقدس را به ایشان واگذار نمودیم. و اگر در اینجا بنی اسرائیل را به مردمی مستضعف وصف کرده برای این است که کارهای عجیب خارق العاده خدا را برساند، و بفهماند چگونه خداوند افتادگان را بلند می‌نماید و کسانی را که در نظرها خوار می‌آیند تقویت نموده و زمین را در
تیول آنان قرار می‌دهد، چه قدرتی بالاتر از این؟
اینهم که فرمود: «و تمت کلمه ربک الحسنی» برای این است که برساند به ملک و
سلطنت رسانیدن بنی اسرائیل و هلاک کردن دشمنان ایشان بر وفق قضای حتمیش بوده و اما معنای تمامیت کلمه- تمام شدن کلمه، خارج شدن آن از مرحله قوه و
استعداد به مرحله فعلیت و وقوع است، البته ناگفته نگذاریم که جهت و علت تمام شدن کلمه پروردگار در خصوص داستان بنی اسرائیل صبر ایشان بوده و لذا فرموده : «بما صبروا».
.
ماموریت بنی اسرائیل، برای کمک جستن از صبر و
نماز در ادای تکالیف الهی: «یا بنی اسرائیل... • استعینوا بالصبر والصلوة...» ای فرزندان اسرائیل...• از صبر و نماز یاری جوئید... .
کلمه
استعانت بمعنای طلب کمک است، و این در وقتی صورت می‌گیرد که نیروی
انسان به تنهائی نمی‌تواند مهم و یا حادثه‌ای را که پیش آمده بر وفق
مصلحت خود بر طرف سازد، و اینکه فرموده : از صبر و نماز برای مهمات و حوادث خود کمک بگیرید، برای اینست که در حقیقت یاوری بجز خدای سبحان نیست، در مهمات یاور انسان مقاومت و خویشتن داری آدمی است، باینکه استقامت بخرج داده،
ارتباط خود را با خدا وصل نموده، از صمیم دل متوجه او شود، و بسوی او روی آورد، و این همان صبر و نماز است، و این دو بهترین وسیله برای
پیروزی است، چون صبر هر بلا و یا حادثه عظیمی را کوچک و ناچیز می‌کند، و نماز که اقبال بخدا، و
التجاء باو است، روح ایمان را زنده میسازد، و بآدمی می‌فهماند: که بجائی تکیه دارد که
انهدام پذیر نیست، و به سببی دست زده که پاره شدنی نیست.
پایداری گروهی از بنی اسرائیل سپاه طالوت، در پیکار با سپاهیان جالوت، سبب پیروزی آنان: «فلما فصل طالوت بالجنود... قال الذین یظنون انهم ملـقوا الله کم من فئة قلیلة غلبت فئة کثیرة باذن الله والله مع الصبرین• ولما برزوا لجالوت وجنوده قالوا ربنا افرغ علینا صبرا وثبت اقدامنا وانصرنا علی القوم الکـفرین• فهزموهم باذن الله...» و هنگامی که
طالوت (به فرماندهی لشکر بنی اسرائیل منصوب شد، و) سپاهیان را با خود بیرون برد... اما آنها که می‌دانستند خدا را ملاقات خواهند کرد (و به روز
رستاخیز ، ایمان داشتند) گفتند، چه بسیار گروههای کوچکی که به فرمان خدا، بر گروههای عظیمی پیروز شدند! و خداوند، با صابران (و استقامت کنندگان) است• و هنگامی که در برابر
جالوت و سپاهیان او قرار گرفتند گفتند: پروردگارا! پیمانه شکیبایی و استقامت را بر ما بریز! و قدمهای ما را ثابت بدار! و ما را بر جمعیت کافران، پیروز بگردان! • سپس به فرمان خدا، آنها سپاه دشمن را به
هزیمت وا داشتند... .
در مجموع این گفتار اشاره‌ای است به یک حقیقت که از سراپای این داستان استفاده می‌شود، و آن این است که خدای تعالی قادر است عده‌ای بسیار قلیل و از نظر
روحیه مردمی ناهماهنگ را بر لشکری بسیار زیاد یاری دهد، توضیح اینکه تمامی بنی اسرائیل از پیامبر خود در خواست فرماندهی کردند، و همگی پیمان محکم بستند که آن فرمانده را نافرمانی نکنند، و کثرت جمعیت آنان آنقدر بود که بعد از تخلف جمعیت بسیاری از آنان از شرکت در جنگ، تازه باقی مانده آنان جنودی بودند، و این جنود هم در
امتحان آب نهر اکثرشان رفوزه و مردود شدند، و به جز اندکی از آنان در آن امتحان پیروز نشد، و تازه آن عده اندک هم هماهنگ نبودند، بخاطر اینکه بعضی از آنان یک شب، آب خوردند، و معلوم شد که دچار
نفاق هستند، پس در حقیقت آنچه باقی ماند، اندکی از اندک بود، در عین حال پیروزی نصیب آن اندک شد، چون ایمان داشتند و در برابر لشکر بسیار انبوه جالوت صبر کردند.
ثبات قدم در پیکار با دشمنان، درخواست سپاهیان برگزیده طالوت علیه‌السّلام از خداوند: «فلما فصل طالوت بالجنود... • ولما برزوا لجالوت وجنوده قالوا ربنا افرغ علینا صبرا وثبت اقدامنا وانصرنا علی القوم الکـفرین» و هنگامی که طالوت (به فرماندهی لشکر بنی اسرائیل منصوب شد، و) سپاهیان را با خود بیرون برد...• و هنگامی که در برابر جالوت و سپاهیان او قرار گرفتند گفتند: پروردگارا! پیمانه
شکیبایی و استقامت را بر ما بریز! و قدمهای ما را ثابت بدار! و ما را بر جمعیت کافران، پیروز بگردان!.
این آیه میگوید: هنگامی که طالوت و
سپاه او، به جایی رسیدند که لشکر نیرومند جالوت، نمایان و ظاهر شد، و در برابر آن
قدرت عظیم صف کشیدند، دست به
دعا برداشتند و از خداوند سه چیز طلب کردند، نخست صبر و شکیبائی و استقامت، در آخرین حد آن، لذا تعبیر به« افرغ علینا صبرا» کردند که از ماده
افراغ به معنی ریختن آب یا ماده سیال دیگر از ظرف، به طوری که ظرف کاملا خالی شود، نکره بودن صبر نیز تاکیدی به این مطلب است.
تکیه بر
ربوبیت پروردگار ربنا و تعبیر به افراغ که به معنی خالی کردن پیمانه است، و
تعبیر به علی که بیانگر نزول از طرف بالا است و تعبیر به صبرا که در این گونه موارد دلالت بر
عظمت دارد، هر کدام نکته‌ای در بر دارد که مفهوم این دعا را کاملا عمیق و پر مایه می‌کند.
دومین تقاضای آنها از خدا این بود که گامهای ما را استوار بدار تا از جا کنده نشود و فرار نکنیم، در حقیقت دعای اول جنبه باطنی و درونی داشت و این دعا جنبه ظاهری و برونی دارد و مسلما ثبات قدم از نتائج
روح استقامت و صبر است.
سومین تقاضای آنها این بود که ما را بر این
قوم کافر یاری فرما و پیروز کن که در واقع هدف اصلی را تشکیل می‌دهد و نتیجه نهایی صبر و استقامت و ثبات قدم است.
به
یقین خداوند چنین بندگانی را تنها نخواهد گذاشت هر چند عدد آنها کم و عدد دشمن زیاد باشد.
صبر و پایداری بنی اسرائیل، زمینه ساز
حاکمیت آنان بر زمین: «قال موسی لقومه استعینوا بالله واصبروا ان الارض لله یورثها من یشآء من عباده والعـقبة للمتقین» موسی به قوم خود گفت از خدا یاری جوئید و استقامت پیشه کنید که زمین از آن خدا است و آنرا به هر کس بخواهد (و شایسته بداند) واگذار می‌کند و سرانجام (نیک) برای پرهیزکاران است.
موسی علیه‌السلام در این جمله بنی اسرائیل را بر
قیام و شورش علیه فرعون بر می‌انگیزد و آنان را به
استمداد و استعانت از خدای تعالی در رسیدن به هدف که همان رهایی از
اسارت و بندگی فرعون است
توصیه می‌نماید، و آنان را به صبر در برابر شدایدی که
فرعون خط نشان آن را می‌کشد سفارش می‌کند. آری، صبر در برابر شداید راهنمای به سوی خیر و پیشتاز فرج و
نجات است.
«واورثنا القوم الذین کانوا یستضعفون مشـرق الارض ومغـربها التی بـرکنا فیها وتمت کلمت ربک الحسنی علی بنی اسرءیل بما صبروا ودمرنا ما کان یصنع فرعون وقومه وما کانوا یعرشون» و مشرقها و مغربهای پر
برکت زمین را به آن قوم تضعیف شده (زیر زنجیر ظلم و ستم) واگذار کردیم و وعده نیک پروردگارت بر بنی اسرائیل، بخاطر صبر و استقامتی که نشان دادند، تحقق یافت و آنچه فرعونیان (از کاخهای مجلل می‌ساختند، و آنچه از باغات داربستدار فراهم ساخته بودند درهم کوبیدیم! .
گرچه در این آیه تنها سخن از بنی اسرائیل و سرانجام استقامت آنها در برابر فرعونیان به میان آمده ولی بطوری که از آیات دیگر
قرآن استفاده می‌شود، این موضوع
اختصاص به قوم و ملتی ندارد، بلکه هر جمعیت مستضعفی بپاخیزند و برای آزادی خود از چنگال اسارت و
استعمار کوشش کنند و در این راه استقامت و پایمردی نشان دهند سرانجام پیروز خواهند شد، و سرزمینهائی که بوسیله ظالمان و ستمگران
اشغال شده است آزاد می‌گردد.
فرهنگ قرآن، مرکز فرهنگ و معارف قرآن، برگرفته از مقاله «صبر بنی اسرائیل».
