آثار مرثیه سرایی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
در
فرهنگ تشیع مرثیه سرایی و
مدح ائمه اطهار (علیهم‌السّلام) از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و
شعر و شاعر، منزلت و جایگاه بلندپایه دارد و شاعران و مدیحه سرایانی که در راستای تبیین اندیشه
معصومان والاگهر و اشاعه
فضیلت و
اخلاق، شعر می‌سرایند و شعرشان رویکرد ولایی و معنوی دارد به عنوان تاییدشدگان و الهام یافتگان روح قدسی یاد شده‌اند.
رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمودند: «ان من الشعر لحکمة» همانا برخی از اشعار
حکمت است.
مرثیه سرایی و
مدح اهل بیت (علیهم‌السّلام) علاوه بر اینکه از تعظیم شعائر الهی است، دارای آثار و فواید فرهنگی، دینی، مذهبی، اخلاقی، اجتماعی و سیاسی است که ذیلا به برخی از آنها می‌پردازیم:
مرثیه سرایان، الگوهای جاودانه در
تاریخ و جریانات آموزنده مهم و مستمر در سراسر
زندگی بشر را احیاء می‌کنند. مرثیه سرایی در خصوص
ائمه اطهار احیاء پاکیها و مبارزه با ظالمان و بیدادگران جامعه است و در طول تاریخ ظالمان و بیدادگران با مرثیه سرایی و مجالس مرتبط با ائمه اطهار (علیهم‌السّلام) مخالف بوده‌اند و سعی داشتند که مرثیه سرایی را به تعطیلی بکشانند و یا به گونه‌ای از مسیر الهی آن را منحرف سازند تا فواید و آثار آن را از بین ببرند چون از آثار آن در
هراس بودند.
مرثیه از جمله عواملی است که می‌تواند
فرهنگ را حفظ و منتقل کند خصوصاً فرهنگ
عاشورا به وسیله مرثیه زنده مانده است. فرهنگ می‌تواند به فکر و
نهضت امام حسین (علیه‌السّلام) تجسم بخشد و
حق را برای همگان واضح و روشن کند. مرثیه سرایی تبیین زوایای زندگی ائمه اطهار (علیهم‌السّلام) است و در این راستا مرثیه سرایی نشان دهنده فضیلتهای خاندان پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) است.
مدح و مرثیه سرایی منجر به تبیین اهداف و برنامه‌های زندگی ائمه اطهار است به ویژه مرثیه سرایی پیرامون
حادثه عاشورا و
کربلا مخاطب خود را با اهداف آن
امام همام هر چه بیشتر آشنا می‌سازد و احیای
امر به معروف و نهی از منکر است. در مرثیه سرایی
شعائر تقویت می‌شود و برای
مسلمانان و همه جهانیان حق از
باطل جدا شده و از ممزوج شدن حق و باطل در بستر
زمان جلوگیری می‌کند. مرثیه‌ها و سرودهای انقلابی عامل تقویت
روحیه شیعیان و حفظ
مکتب است که
شهادت طلبی،
ایمان به
ولایت و ائمه اطهار، عدالت محوری، امر به معروف و نهی از منکر و مبارزه با
فساد را ترویج می‌کند.
مدح اهل بیت (علیهم‌السّلام) ظلم ستیزی و توجه به ارزشهای اسلامی و پیوستگی و
اتحاد مسلمین و احیاء اندیشه «
آل الله» را در بردارد و آرمانها و قوانین اسلامی را تثبیت می‌کند.
مرثیه سرایی یکی از راه‌های پاسداشت ارزشها است، دفاع از
مرام اهل بیت و ذکر مصائب آنها نوعی
فرهنگ سازی است. «ادبیات آل الله»، عنوان یک سلسله آثار ادبی ـ در قالبهای گوناگون ـ می‌تواند باشد که همخط و همخون با «اهل بیت (علیهم‌السّلام)» باشد، چهره پرفضیلت آنان را معرفی کند، جهات الگویی این خاندان را روشن سازد، حماسه‌های پرشور و
عرفان ناب و
اخلاق والا و‌اندیشه‌های تابناکشان را به قلم آورد و بسراید، غبار بی خبری و ماسک انحراف و
تحریف را در معرفی سیمایشان بزداید و پیشینه بلندآوازه و سراسر افتخار اینگونه ادبیات مکتبی و ولایی را به امروزیان بازگو کند.
مرثیه و مدح اهل بیت فرهنگ متعالی
شیعه را به توده‌های شیفته اهل بیت (علیهم‌السّلام) منتقل می‌کند و اگر
شعر و مرثیه پر مضمون و برخوردار از عمق و با پشتوانه‌ای از مطالعه و شناخت باشد، به هواداران «آل الله» رشد فکری می‌دهد.
سهم بزرگی که مدیحه سرایان و شاعران عالم و اندیشمند و اهل مطالعه بر گردن
امت محمدیه دارند فراموش شدنی نیست و مرثیه‌هایی که با الهام از مطالعه و معلومات و آگاهی از
معارف دین باشد به همان میزان که پرمغز است احیاگر
اندیشه و فرهنگ اهل بیت (علیهم‌السّلام) است.
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در فضیلت سرودن شعر درباره خاندان رسالت می‌فرماید: «من قال فینا بیت شعر بنا الله له بیتاً فی الجنه»
امروزه مدح و مرثیه و شعر خوب، محکم، زیبا، دلنشین و جذاب درباره اهل بیت پیامبر مثل دوران سلطه فرهنگی سیاسی
امویان و
عباسیان «
جهاد» است و دارای فضیلت بسیار.
ائمه اطهار (علیهم‌السّلام) شاعران را ترغیب می‌کردند که در
رثاء سیدالشهداء شعر بسرایند.
زید شحام می‌گوید:
با گروهی از اهالی
کوفه در خدمت
حضرت صادق (علیه‌السّلام) بودیم که
جعفر بن عفان وارد شد، امام به او توجه و
اکرام کرد و او را نزدیک خود نشاند و فرمود: ...به من
خبر رسیده که در رثای
حسین (علیه‌السّلام) شعر می‌گویی! عرض کرد: آری، فدایت شوم. فرمود: پس بخوان و چون جعفر مرثیه خواند، امام و حاضران گریستند و آن حضرت به حدی
گریه کرد که
اشک بر
محاسن مبارکش جاری شد، آنگاه فرمود به خدا سوگند فرشتگان مقرّب الهی در اینجا حضور یافتند و مرثیه تو را برای امام حسین (علیه‌السّلام) شنیدند و بیش از ما گریستند، همانا
خداوند متعال بهشت را با همه نعمتهایش برای تو
واجب ساخت و گناهانت را آمرزید. آنگاه فرمود: ای جعفر، می‌خواهی بیشتر بگویم؟ عرض کرد: آری، سرور من. فرمود: هر که در رثای حسین (علیه‌السّلام) شعری می‌گوید یا بگوید قطعاً خدای متعال بهشت را بر او واجب می‌سازد و او را می‌آمرزد.
شیعه چهارده قرن برای
امامان خود
مجلس عزا به پا می‌کند، مظلومیت و
غربت آن حوادث شکننده را باز می‌گوید. این سوگواریها و ذکر مراثی زمینه ساز انس و الفت و یگانگی با محتوای حادثه، و
نفرت نسبت به قساوت پیشه‌گان و بیدادگران است و مؤثرترین روش در انتقال فرهنگ
کربلا و احیاء ارزشهای انسانی ذکر مراثی و سوگواری برای
شهدای کربلا و ائمه طاهرین است.
سوگواری و ذکر مراثی زمینه ساز تلطیف عواطف و سلامت درون است و بیانگر نفرت از
ستم و ستمگران است. مرور شخصیت و خاندان رسول الله (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) باعث اتصال به ارزشهای الهی می‌گردد و فاصله‌ها از نظرگاه تاریخی با خاندان پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) کم می‌شود و این کم کردن و برداشتن فاصله‌ها در یگانگی و همسویی و همراهی با اهل بیت (علیهم‌السّلام) بسیار مؤثر است و همین
باور و فرهنگ باعث شده است که شیعه عاشقانه و سوگوارانه با به پا ساختن مجلس عزا و ذکر مراثی اباعبدالله و اهل بیت (علیهم‌السّلام) به تبیین افکار و اندیشه‌های بزرگان
دین بپردازد.
پیروزی
انقلاب اسلامی ایران نیز در سایه ذکر مصائب و مراثی اهل بیت و شهدای کربلا صورت گرفت و رزمندگان در دوران هشت سال
دفاع مقدس، در هر موقعیت و مناسبتی، حتی در پیروزیها نام و یاد اباعبدالله و
حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) را فراموش نمی‌کردند و شب‌های عملیات ذکر اباعبدالله توان می‌بخشید.
مرثیه و سوگواری و زیارت عاشورای ابا عبدالله (علیه‌السّلام)، برپایی مجالس
عزاداری و سرودهایی که به هنگام اعزام نیروها نام و یاد اباعبدالله محور و مدار اصلی آنها بود.
مراثی و نوحه‌های دفاع مقدس افزون بر
اندوه و
حزن، لحن حماسی و هیجانی داشت و نقش برانگیزانندگی و مهیج برای حضور در جبهه‌ها یا شرکت در عملیات‌ها را ایفا می‌کرد.
با توجه به مطالبی که بیان شد می‌توان نتیجه گرفت که مدح و مرثیه سرایی در خصوص
اهل بیت (علیهم‌السّلام) علاوه بر اجر معنوی و اخروی که دارد و در ردیف
جهاد در راه خدا است، موجب می‌شود که ارزشهای انسانی و الهی زنده شود، اهداف
ائمه اطهار (علیهم‌السّلام) تبیین شود و چهره پر فضیلت آنها شناسانده شود و از همه مهمتر فرهنگ شهادت طلبی احیاء می‌شود و جوامع اسلامی را در مقابل ظالمان و طغیانگران
بیمه می‌کند. و مرثیه سرایی در طول هشت سال دفاع مقدس از عوامل
مقاومت و پایداری رزمندگان اسلام بود.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «آثار مرثیه سرایی»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۴/۲۶.
