آثار مرتضی حائری یزدی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
مرتضی حائری یزدی،
فقیه و
عالم امامی، که در ۱۲۹۵ش/ ۱۳۳۴ در
اراک به
دنیا آمد.
نخستین پسر آیت‌اللّه
حاج شیخ‌عبدالکریم حائری یزدی، مؤسس
حوزه علمیه قم، بود.
در شش سالگی همراه
پدر به
قم رفت.
ادبیات را نزد
محمدعلی ادیب تهرانی و
شیخ ابوالقاسم نحوی فراگرفت. پس از گذراندن مراحل اولیه سطح
فقه و
اصول، سطوح عالی را نزد
سیدمحمدتقی خوانساری و
سید محمدرضا گلپایگانی و
سیدمحمد محقق یزدی، معروف به
داماد، فراگرفت. سپس مدتی در محضر پدر خود شاگردی نمود و پس از وفات او، حدود پانزده سال در درس‌های فقه و اصولِ
پدر همسر خود (
سیدمحمد حجت کوه کمری) و
سیداحمد خوانساری شرکت کرد.
وی از کسانی بود که برای اقامت آیت‌اللّه
حاج آقاحسین بروجردی در قم تلاش کرد و مدتی در حلقه درس وی حضور یافت. بخش الهیاتِ
اسفار صدرالمتألهین را خصوصی درس گرفت و بر سایر مباحث آن کتاب نیز با مطالعه و رجوع به
امام خمینی (ره) وقوف یافت.
حائری از دو مرجع
تقلید مبرِّز
نجف،
سیدابوالحسن اصفهانی و
آقا ضیاءالدین عراقی، گواهی
اجتهاد داشت
و پس از سالها تدریس
مقدمات و
سطح، از حدود سی سالگی به تدریس خارج فقه و اصول پرداخت که نزدیک سی‌سال طول کشید.
وی از استادان بارز
حوزه و به دقت و ژرف‌اندیشی معروف بود و شاگردان بسیاری تربیت کرد که برخی از آنان از مدرّسان بزرگ حوزه شدند. حائری، علاوه بر تدریس فقه و اصول، جلسات
تفسیر قرآن و عقاید نیز داشت.
حائری عالِمی
پرهیزکار و ساده زیست،
متواضع و
خوش‌خلق، و در رفع نیازها و مشکلات مردم بسیار کوشا بود و
نماز جماعت او در
مسجد اعظم قم، باشکوه و معنویت خاصی برگزار می‌شد.
تأسیس صندوق ذخیره علوی، مؤسسه مبارزه با
فقر و مؤسسه سرپرستی
ایتام، از خدمات اجتماعی و
عام‌المنفعه او در شهر قم است.
وی به تعظیم
شعائر دینی، از جمله
زیارت مشاهد مشرفه و برگزاری مجالس ذکر
اهل‌بیت پیامبر علیهم‌السلام، تقید خاصی داشت.
او پس از
پیروزی انقلاب اسلامی ایران، از سوی مردم
استان مرکزی برای عضویت در
مجلس خبرگان قانون اساسی انتخاب شد.
حائری در ۱۳۶۴ش درگذشت و پس از
تشییع باشکوهی، در مسجد بالا سر
حرم حضرت معصومه علیهاالسلام، نزدیک مدفن پدرش به خاک سپرده شد.
آثار فقهی حائری عبارت‌اند از :
که شرحی موجز و استدلالی بر
وسیلةالنجاةِ سیدابوالحسن اصفهانی است. بخشی از آن در یک مجلد در ۱۳۸۳ در قم چاپ شد و دیگر مجلدات خطی کتاب، پس از وفات مؤلف، به
کتابخانه آیت‌اللّه مرعشی نجفی اهداگردید.
حاوی مباحثات حائری در مبحث
نماز جمعه که از ۱۳۴۹ش آن را تدریس می‌کرد و با افزودن بعضی مطالب تکمیلی به آنها، صلاةالجمعة را نگاشت که در ۱۴۰۹ در قم به چاپ رسید. متن کتاب بر اساس
قواعد الاحکام علامه حلی است و مؤلف در بعضی فروع، از آثار دیگر نیز استفاده کرده است.
این کتاب با تحقیق شاگرد او محمدحسین امراللهی در ۱۴۲۰ در قم چاپ شد.
کتابی نسبتآ مفصّل‌که به‌صورت فتوایی نگاشته شده و از فروع فقهیِ مندرج در کتابهای قدما (
قواعدالاحکام،
شرایع‌الاسلام،
اللمعة الدمشقیه،
العروةالوثقی،
وسیلةالنجاة و منابع دیگر) بهره گرفته و مؤلف شرحی مفصّل، استدلالی وتحلیلی بر این متن فتوایی نوشته است. این کتاب، همراه با شرح آن، در ۱۴۱۸ با تحقیق محمدحسین امراللهی در قم چاپ شد.
که شرح عروةالوثقی تا مبحث «احکام اموات» است.
همچنین رساله‌هایی درباره
نماز مسافر،
حدیث رفع و موضوع «تَعاقُبِ ایادی» در
غصب، حاشیه‌ای بر
مکاسب شیخ انصاری و حاشیه‌ای بر کتاب‌الصلوة آیت‌اللّه عبدالکریم حائری یزدی نوشته است. ظاهرآ هیچ‌یک از این نوشته‌ها تاکنون به چاپ نرسیده است.
مهم‌‌ترین اثر حائری در اصول فقه کتابِ
مبانی‌الاحکام فی اصول شرایع الاسلام، یک دوره کامل
اصول فقه به ترتیب مباحث کفایةالاصول است و در واقع چکیده بحثهای دوره اول درس خارج اصول فقه او در طول دوازده سال تدریس است. جلد اول این کتاب، با تعلیقاتی در پایین صفحات و مقدمه
سید مصطفی محقق‌داماد، در ۱۳۸۲ش/ ۱۴۲۴ از سوی محمدحسین امراللهی در قم چاپ شد. دیگر آثار اصولی او عبارت‌اند از: حاشیه بر کفایةالاصول و حاشیه بر بخش «اجتهاد و تقلید» کتاب العروةالوثقی.
حائری درباره برخی مباحث قرآنی و تفسیری آثاری دارد. «پرتوی از
انوار آسمانی» عنوان مجموعه‌ای از مقالات اوست که در نخستین شماره‌های مجله مکتب تشیع در موضوع
اعجاز قرآن چاپ شد و صورت کامل‌تر آن را برادرش،
مهدی حائری یزدی، با نام علوم قرآن به چاپ رساند.
مقالاتی از او باعنوان «مباحثی در تفسیر
سوره حمد» نیز، در دوازده شماره نشریه‌ی
کتابخانه‌ی عمومی مسجد اعظم قم، از ۱۳۴۴ تا ۱۳۴۵ش منتشر شد.
مقالات «استدلال در قرآن»، «تفسیر
سوره کوثر»، «تفسیر
سوره مسد» و تفسیر چند آیه از
قرآن کریم، از جمله
آیه مودت و
آیه بلاغ، از دیگر آثار قرآنی اوست که برخی از آنها چاپ شده است.
مجموعه تألیفات قرآنی و تفسیری حائری همراه با چکیده عربی و انگلیسی آنها در
آفاق نور (ویژه‌نامه آثار قرآنی آیت‌اللّه شیخ‌مرتضی حائری (ره)) در ۱۳۸۱ش در قم چاپ شد. وی درباره برهانهای عقلی و قرآنیِ اصول اعتقادات نیز تألیفی دارد که در
آفاق نور به چاپ رسیده است.
برخی دیگر از آثار حائری عبارت‌اند از: مجموعه یادداشتها درباره‌خاطرات شخصی او در مورد خود و پدرش و نیز ماجراهایی معنوی و عرفانی که با نام سِرّ دلبران در ۱۳۷۷ش، با مقدمه رضا استادی، در قم چاپ شد؛ و مجموعه چند سخنرانی‌اش در
ایام فاطمیه به تحریر خود او که در نسخه‌های محدودی تکثیر شده است.
اشعاری هم از او برجای‌مانده است.
(۱)
آفاق نور، سال ۱، ش ۱ (زمستان ۱۳۸۱).
(۲) ایران، مجلس بررسی نهائی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، صورت مشروح مذاکرات مجلس بررسی نهائی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، تهران ۱۳۶۴ـ۱۳۶۸ش.
(۳) مرتضی حائری‌یزدی، سرّ دلبران: عرفان و توحید ناب در ضمن داستان‌ها، به‌کوشش رضا استادی، قم ۱۳۷۷ش.
(۴) مرتضی حائری‌یزدی، صلاةالجمعة، قم ۱۴۰۹.
(۵) مهدی حائری‌یزدی، خاطرات دکتر مهدی حائری‌یزدی، به‌کوشش حبیب لاجوردی، تهران ۱۳۸۱ش.
(۶) صادق حسینی یزدی، شرح زندگانی حضرت آیت‌اللّه مؤسس و فرزند برومندشان آیت‌اللّه حاج‌شیخ‌مرتضی حائری (ره)، قم ۱۳۸۱ش.
(۷) درس‌هایی از مکتب اسلام، سال ۲۶، ش ۲ (اردیبهشت ۱۳۶۵).
(۸) محمد شریف‌رازی، گنجینه دانشمندان، تهران ۱۳۵۲ـ۱۳۵۴ش.
(۹) مرتضی قاسم‌زاده، «گذری بر نشریه‌ی کتابخانه‌ی عمومی مسجد اعظم»، پیام حوزه، سال ۸، ش ۳ (پاییز ۱۳۸۰).
(۱۰) حسین مدرسی طباطبائی، مقدمه‌ای بر فقه شیعه: کلیات و کتابشناسی، ترجمه محمدآصف فکرت، مشهد ۱۳۶۸ش.
(۱۱) اطلاعات، ش ۱۵۹۲۲، ۱۵ مرداد ۱۳۵۸.
(۱۲) بینات، سال ۱، ش ۳، پاییز ۱۳۷۳.
(۱۳) بینات، سال ۲، ش ۱، بهار ۱۳۷۴.
(۱۴) بینات، سال ۳، ش ۱، بهار ۱۳۷۵.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «حائری یزدی»، شماره۵۷۶۱.
