آمران به معروف (قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
در
قرآن آمر به معروف، بهترین گروه اجتماعی به دور از
نفاق متحد و بهره مند از پاداش بزرگ الهی معرفی شده اند و خداوند، خریدار جان‌ها و مال‌های است.
مؤمنان آمر به معروف، بهترین گروه اجتماعی هستند :
کنتم خیر امة اخرجت للناس تامرون بالمعروف.... «شما بهترین امتی هستید که برای مردم پدیدار شده‌اید به کار پسندیده فرمان می‌دهید و از کار ناپسند بازمی دارید و به خدا ایمان دارید و اگر اهل کتاب ایمان آورده بودند قطعا برایشان بهتر بود برخی از آنان مؤمنند و(لی) بیشترشان نافرمانند»
نکته جالب توجه اینکه در این آیه مسلمانان به عنوان بهترین (امتى ) معرفى شده که براى خدمت به جامعه انسانى
بسیج گردیده است ، و دلیل بهترین امت بودن آنها این ذکر شده که (
امر به معروف و نهى از منکر مى کنند و
ایمان بخدا دارند) و این خود مى رساند که اصلاح جامعه بشرى بدون ایمان و دعوت بحق و مبارزه با فساد ممکن نیست ، و ضمنا از آن استفاده مى شود که این دو وظیفه بزرگ با وسعتى که در
اسلام دارد در آئینهاى پیشین نبوده است .
اما چرا این امت بهترین امتها باید باشد آن نیز روشن است زیرا آنها داراى
آخرین ادیان آسمانى هستند و
آخرین دین روى حساب تکامل کامل ترین آنها است .
در آیه فوق به دو نکته دیگر باید توجه نمود، نخست اینکه (کنتم ) (بودید) به صورت فعل ماضى ذکر شده یعنى شما در گذشته بهترین امت بودید، درباره مفهوم این جمله گرچه مفسران احتمالات زیادى داده اند ولى بیشتر بنظر مى رسد که تعبیر به فعل ماضى براى تأکید است ، و نظیر آن در
قرآن مجید فراوان است که موضوعات مسلم در شکل فعل ماضى ذکر مى شود و آنرا یک واقعیت انجام یافته معرفى مى کند.
دیگر اینکه در اینجا امر به معروف و نهى از منکر بر
ایمان بخدا مقدم داشته شده و این نشانه اهمیت و عظمت این دو فریضه بزرگ الهى است ، به علاوه انجام این دو فریضه ضامن گسترش ایمان و اجراى همه قوانین فردى و اجتماعى مى باشد و ضامن اجرا عملا بر خود قانون مقدم است .
از همه گذشته اگر این دو وظیفه اجرا نگردد ریشه هاى ایمان در دلها نیز سست مى گردد، و پایه هاى آن فرو مى ریزد، و بهمین جهات بر ایمان مقدم داشته شده است .
از این بیان نیز روشن مى شود مسلمانان تا زمانى یک (امت ممتاز) محسوب مى گردند که دعوت به سوى نیکیها و
مبارزه با فساد را فراموش نکنند، و آن روز که این دو وظیفه فراموش شد نه بهترین امتند و نه به سود جامعه بشریت خواهند بود. ضمنا باید توجه داشت که مخاطب در این آیه عموم مسلمانان هستند، همانطور که سایر خطابات قرآن چنین است ، و اینکه بعضى احتمال داده اند.
از مقایسه دو
آیه ۶۱ و ۷۱
سوره توبه و در برابر هم قرار گرفتن آنها، این نکته استفاده می‌شود که آمران به معروف مردمی
مؤمن و به دور از
نفاق هستند:
المنـفقون والمنـفقـت بعضهم من بعض یامرون بالمنکر وینهون عن المعروف... «مردان و زنان دو چهره (همانند) یکدیگرند به کار ناپسند وامی دارند و از کار پسندیده باز می‌دارند و دستهای خود را (از انفاق) فرو می‌بندند خدا را فراموش کردند پس (خدا هم) فراموششان کرد در حقیقت این منافقانند که فاسقند»
والمؤمنون والمؤمنـت بعضهم اولیآء بعض یامرون بالمعروف.... «و مردان و زنان با ایمان دوستان یکدیگرند که به کارهای پسندیده وا می‌دارند و از کارهای ناپسند باز می‌دارند و نماز را بر پا می‌کنند و زکات می‌دهند و از خدا و پیامبرش فرمان می‌برند آنانند که خدا به زودی مشمول رحمتشان قرار خواهد داد که خدا توانا و حکیم است»
آمران به معروف، گروهی متحداند لذا درآیات ۱۰۴ و ۱۱۰ سوره
آل عمران آمران به معروف به «
امت » تعبیر شده است و امت به معنای گروه متحد است،
برداشت استقاده می شود:
ولتکن منکم امة یدعون الی الخیر ویامرون بالمعروف.... «و باید از میان شما گروهی (مردم را) به نیکی
دعوت کنند و به کار شایسته وادارند و از زشتی بازدارند و آنان همان رستگارانند»
کنتم خیر امة اخرجت للناس تامرون بالمعروف «شما بهترین امتی هستید که برای مردم پدیدار شده‌اید به کار پسندیده فرمان می‌دهید و از کار ناپسند بازمی دارید و به
خدا ایمان دارید و اگر
اهل کتاب ایمان آورده بودند قطعا برایشان بهتر بود برخی از آنان مؤمنند و (لی) بیشترشان نافرمانند»
آمران به معروف، از پاداش بزرگ الهی بهره مند می شوند:
لا خیر فی کثیر من نجولـهم الا من امر بصدقة او معروف... فسوف نؤتیه اجرا عظیما. «در بسیاری از رازگوییهای ایشان خیری نیست مگر کسی که (بدین وسیله) به
صدقه یا کار پسندیده یا سازشی میان مردم فرمان دهد و هر کس برای طلب خشنودی خدا چنین کند به زودی او را پاداش بزرگی خواهیم داد»
تفسیر نمونه در ظاهر استثناى می فرماید: ( الا من امر بصدقه او معروف ) این است که استثنائى منقطع باشد. (یعنى مستثناء قبل از
استثناء داخل در جمعیت مستثناء نبوده ) در نتیجه کلمه ( الا ) معناى ( لیکن ) را مى دهد، و معناى
آیه چنین مى شود: ( هیچ خیرى در سخنان بیخ گوشى آنان نیست ، و لیکن کسى که امر به صدقه یا معروف یا اصلاح بین مردم مى کند، در این امر کردنش خیر هست) .
آمران به معروف از
اهل کتاب همچنین ، مورد ستایش و بهره مند از پاداش الهی اند:
لیسوا سواء من اهل الکتـب امة قائمة... «(ولی همه آنان) یکسان نیستند از میان اهل کتاب گروهی درستکردارند که آیات الهی را در دل
شب می‌خوانند و سر به
سجده می‌نهند».
.. ویامرون بالمعروف... «به
خدا و
روز قیامت ایمان دارند و به کار پسندیده فرمان می‌دهند و از کار ناپسند باز می‌دارند و در کارهای نیک شتاب می‌کنند و آنان از شایستگانند»
وما یفعلوا من خیر فلن یکفروه والله علیم بالمتقین. «و هر کار نیکی انجام دهند هرگز در باره آن ناسپاسی نبینند و خداوند به (حال)
تقواپیشگان داناست»
طبق
آیه ۱۱۱
سوره توبه خداوند، خریدار جان‌ها و مال‌های مؤمنان آمر به معروف است:
ان الله اشتری من المؤمنین انفسهم وامولهم بان لهم الجنة... «در حقیقت
خدا از مؤمنان جان و مالشان را به (بهای) اینکه
بهشت برای آنان باشد خریده است همان کسانی که در راه
خدا می‌جنگند و می‌کشند و کشته می‌شوند (این) به عنوان وعده حقی در
تورات و
انجیل و
قرآن بر عهده اوست و چه کسی از خدا به
عهد خویش وفادارتر است پس به این معامله‌ای که با او کرده‌اید شادمان باشید و این همان کامیابی بزرگ است».
التَّائِبُونَ الْعَابِدُونَ الْحَامِدُونَ السَّائِحُونَ الرَّاكِعُونَ السَّاجِدونَ الآمِرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَالنَّاهُونَ عَنِ الْمُنكَرِ وَالْحَافِظُونَ لِحُدُودِ اللّهِ وَبَشِّرِ الْمُؤْمِنِينَ. « (آن مؤمنان) همان توبه کنندگان پرستندگان سپاسگزاران روزه داران رکوع کنندگان
سجده کنندگان وادارندگان به کارهای پسندیده بازدارندگان از کارهای ناپسند و پاسداران مقررات خدایند و مؤمنان را
بشارت ده»
در تفسیر نمونه: پس از ذکر صفات نه گانه در این آیه بیان شده که: خداوند بار دیگر چنین مؤمنان راستین و تربیت یافتگان مکتب
ایمان و عمل را
تشویق مى کند، و به پیامبرش مى گوید (این مؤمنان را
بشارت ده.
و از آنجا که متعلق بشارت ذکر نشده و یا به تعبیر دیگر بشارت بطور مطلق آمده است ، مفهوم وسیعى را مى فهماند که هر خیر و
سعادتى را در بر مى گیرد، یعنى آنها را به هر خیر و هر سعادت و هر گونه
افتخار بشارت ده
در آیات ۱۰۴و تا ۱۰۷
سوره آل عمران در وصف آمران به معروف روسفیدی و استغراق در
رحمت جاودانه الهی را
پاداش امر به معروف کنندگان معرفی شده است:
ولتکن منکم امة یدعون الی الخیر ویامرون بالمعروف... «و باید از میان شما گروهی (مردم را) به نیکی دعوت کنند و به کار شایسته وادارند و از زشتی بازدارند و آنان همان رستگارانند»
واما الذین ابیضت وجوههم ففی رحمة الله هم فیها خــلدون. «و اما سپیدرویان همواره در رحمت خداوند جاویدانند»
بهشت جاودان، پاداش الهی به مؤمنان در برابر امر به معروف:
والمؤمنون والمؤمنـت بعضهم اولیآء بعض یامرون بالمعروف... «و مردان و زنان با ایمان دوستان یکدیگرند که به کارهای پسندیده وا می‌دارند و از کارهای ناپسند باز می‌دارند و نماز را بر پا می‌کنند و زکات می‌دهند و از خدا و پیامبرش فرمان می‌برند آنانند که خدا به زودی مشمول رحمتشان قرار خواهد داد که خدا توانا و حکیم است.»
وعد الله المؤمنین والمؤمنـت جنت تجری من تحتها الانهـر خــلدین فیها... «خداوند به مردان و زنان با ایمان باغهایی
وعده داده است که از زیر (درختان) آن نهرها جاری است در آن جاودانه خواهند بود و (نیز) سراهایی پاکیزه در بهشتهای جاودان (به آنان وعده داده است) و خشنودی خدا بزرگتر است این است همان کامیابی بزرگ»
ان الله اشتری من المؤمنین انفسهم وامولهم بان لهم الجنة... «در حقیقت خدا از مؤمنان جان و مالشان را به (بهای) اینکه بهشت برای آنان باشد خریده است همان کسانی که در راه خدا می‌جنگند و می‌کشند و کشته می‌شوند (این) به عنوان وعده حقی در تورات و انجیل و قرآن بر عهده اوست و چه کسی از
خدا به
عهد خویش وفادارتر است پس به این معامله‌ای که با او کرده‌اید شادمان باشید و این همان کامیابی بزرگ است».
.. الآمرون بالمعروف والناهون عن المنکر والحافظون لحدود الله وبشر المؤمنین «(آن مؤمنان) همان
توبه کنندگان پرستندگان سپاسگزاران روزه داران
رکوع کنندگان
سجده کنندگان وادارندگان به کارهای پسندیده بازدارندگان از کارهای ناپسند و پاسداران مقررات خدایند و مؤمنان را بشارت ده.»
در آیات ۲۱ و ۲۲
سوره آل عمران کشندگان آمران به معروف در کتار کافران قرار گرفته اند، و وعده به
عذاب دردناک، تباهی اعمال و محروم از یار و یاور شده اند:
در تفسیر شریف المیزان آمده است که : یکى از احکام اعمال آدمى این است که پاره اى از گناهان حسنات
دنیا و
آخرت را حبط مى کند، مانند
ارتداد که آیه شریفه : (و من یرتدد منکم عن دینه فیمت و هو کافر فاولئک حبطت اعمالهم فى الدنیا و الاخره ...) آنرا باعث حبط اعمال در
دنیا و
آخرت معرفى کرده ، و یکى دیگر
کفر است.
إِنَّ الَّذِينَ يَكْفُرُونَ بِآيَاتِ اللّهِ وَيَقْتُلُونَ النَّبِيِّينَ بِغَيْرِ حَقٍّ وَيَقْتُلُونَ الِّذِينَ يَأْمُرُونَ بِالْقِسْطِ مِنَ النَّاسِ فَبَشِّرْهُم بِعَذَابٍ أَلِيمٍ • اولـئک الذین حبطت اعمــلهم فی الدنیا والاخرة و مالهم من نـصرین «كسانى كه به آيات
خدا كفر مى‌ورزند و پيامبران را بناحق مى‌كشند و دادگستران را به
قتل مى‌رسانند آنان را از عذابى دردناك خبر ده؛ آنان كسانى‌اند كه در (اين) دنيا و (در سراى) آخرت اعمالشان به هدر رفته و براى آنان هيچ ياورى نيست.»
در
قرآن کریم به بعضی از حاکمان که آمر به معروف بودند اشاره شده است.
حاکمان معتقد به
ربوبیت الهی، از آمران به معروف بودند:
الَّذِينَ إِن مَّكَّنَّاهُمْ فِي الْأَرْضِ أَقَامُوا الصَّلَاةَ وَآتَوُا الزَّكَاةَ وَأَمَرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَنَهَوْا عَنِ الْمُنكَرِ وَلِلَّهِ عَاقِبَةُ الْأُمُورِ. «همان کسانی که چون در
زمین به آنان توانایی دهیم
نماز برپا می‌دارند و
زکات می‌دهند و به کارهای پسندیده وامی دارند و از کارهای ناپسند باز می‌دارند و فرجام همه کارها از آن خداست»
۱. عدده ای از عالمان آمر به معروف در میان
اهل کتاب بودند:
اتامرون الناس بالبر وتنسون انفسکم وانتم تتلون الکتـب افلاتعقلون «آیا مردم را به نیکی فرمان می‌دهید و خود را فراموش می‌کنید با اینکه شما کتاب (
خدا) را می‌خوانید آیا (هیچ) نمی‌اندیشید».
به گفته مفسر معروف
طبرسى در
مجمع البیان علما و دانشمندان
یهود قبل از
بعثت حضرت محمد -صلى اللّه علیه و آله و سلم - مردم را به
ایمان به وى
دعوت مى کردند و بشارت ظهورش را مى دادند ولى خود هنگام ظهور آن حضرت از ایمان آوردن خوددارى کردند.
و نیز همان مفسر بزرگ نقل مى کند که بعضى از
علماى یهود به بستگان خود که
اسلام آورده بودند توصیه مى کردند به ایمان خویش باقى و ثابت بمانند ولى خودشان ایمان نمى آورند.
لیسوا سواء من اهل الکتـب امة... «(ولی همه آنان) یکسان نیستند از میان اهل کتاب گروهی درستکردارند که آیات الهی را در دل
شب می‌خوانند و سر به
سجده می‌نهند».
((کلمه (سواء) مصدرى است که معناى وصف از آن
اراده شده ، مى خواهد بفرماید: اهل کتاب همه مثل هم ، و مساوى در وصف و در حکم نیستند، براى اینکه بعضى از آنان امتى هستند قائم به
عبادت ، و آیات
خدا را مى خوانند و چنین و چنانند، و بعضى دیگر اینطور نیستند. و از اینجا معلوم مى شود که جمله : (من اهل الکتاب ...) در مقام تعلیل است ، و وجه عدم تساوى اهل کتاب را بیان مى کند.
)
.. و یامـرون بالمعـروف.... «به خدا و روز قیامت ایمان دارند و به کار پسندیده فرمان می‌دهند و از کار ناپسند باز می‌دارند و در کارهای نیک شتاب می‌کنند و آنان از شایستگانند»
۲. عالمان
بنی اسرائیل زمان
پیامبر -صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم -، از آمران به معروف بدون عمل به آن بودند:
اتامرون الناس بالبر وتنسون انفسکم وانتم تتلون الکتـب افلاتعقلون. «آیا مردم را به نیکی فرمان می‌دهید و خود را فراموش می‌کنید با اینکه شما کتاب (خدا) را می‌خوانید آیا (هیچ) نمی‌اندیشید».
لقمان،
امر کننده فرزند خود به
امر به معروف بود:
یـبنی اقم الصلوة وامر بالمعروف.... «ای پسرک من نماز را برپا دار و به کار پسندیده وادار و از کار ناپسند باز دار و بر آسیبی که بر تو وارد آمده است شکیبا باش این (حاکی) از عزم (و اراده تو در) امور است»
پیامبراکرم- صلی الله علیه وآله-، از آمران به معروف :
الذین یتبعون الرسول النبی الامی الذی... یامرهم بالمعروف.... «همانان که از این فرستاده
پیامبر درس نخوانده که (نام) او را نزد خود در
تورات و
انجیل نوشته می‌یابند پیروی می‌کنند (همان پیامبری که) آنان را به کار پسندیده فرمان می‌دهد و از کار ناپسند باز می‌دارد و برای آنان چیزهای پاکیزه را
حلال و چیزهای ناپاک را بر ایشان
حرام می‌گرداند و از (دوش) آنان قید و بندهایی را که بر ایشان بوده است برمی دارد پس کسانی که به او
ایمان آوردند و بزرگش داشتند و یاریش کردند و نوری را که با او نازل شده است پیروی کردند آنان همان رستگارانند»
یکی ار اوصاف مؤمنان آمر به معروف بودن آنهاست:
والمؤمنون والمؤمنـت بعضهم اولیآء بعض یامرون بالمعروف.... «و مردان و زنان با
ايمان دوستان يكديگرند كه به كارهاى پسنديده وا مى‌دارند و از كارهاى ناپسند باز مى‌دارند و
نماز را بر پا مى‌كنند و
زكات مى‌دهند و از
خدا و پيامبرش فرمان مى‌برند آنانند كه خدا به زودى مشمول رحمتشان قرار خواهد داد كه خدا توانا و حكيم است».
.. الامرون بالمعروف والناهون عن المنکر... وبشر المؤمنین «(آن مؤمنان) همان توبه کنندگان پرستندگان سپاسگزاران روزه داران رکوع کنندگان
سجده کنندگان وادارندگان به کارهای پسندیده بازدارندگان از کارهای ناپسند و پاسداران مقررات خدایند و مؤمنان را بشارت ده».
امر به معروف از
واجبات کفایی بر
امت اسلام است:
ولتکن منکم امة یدعون الی الخیر ویامرون بالمعروف... «و باید از میان شما گروهی (مردم را) به نیکی دعوت کنند و به کار شایسته وادارند و از زشتی بازدارند و آنان همان رستگارانند»
دیدگاه مرحوم
طبرسی در مجمع البیان می فرمایید: طبق نظر بیش تر مفسران، «من» در «منکم» تبعیضیه است.
و روایت از
امام صادق -علیه‌السّلام- آن را تایید می‌کند:
قال أبا عبد الله (عليه السلام) يقول: وسئل عن الأمر بالمعروف والنهي عن المنكر أواجب هو على الأمة جميعا؟ فقال: لا، فقيل له: ولم؟ قال: إنما هو على القوي المطاع، العالم بالمعروف من المنكر، لا على الضعيف الذي لا يهتدي سبيلا إلى أي من أي يقول من الحق إلى الباطل.
)
امر به معروف از
واجبات عینی و همگانی بر امت اسلام است:
ولتکن منکم امة یدعون الی الخیر ویامرون بالمعروف... «و باید از میان شما گروهی (مردم را) به نیکی
دعوت کنند و به کار شایسته وادارند و از زشتی بازدارند و آنان همان رستگارانند»
مرحوم طبرسی می فرمایید: برخی مفسران، «من» در «منکم» را بیانیه دانسته و
وجوب عینی را از آیه فهمیده‌اند.
در
آیه ۱۱۴
سوره نساء کلمه (ابتغآء مرضات الله )
خلوص نیت در
امر به معروف را سبب برخورداری از پاداش بزرگ معرفی می نماید:
لا خیر فی کثیر من نجویهم الا من امر بصدقة او معروف او اصلـح بین الناس ومن یفعل ذلک ابتغآء مرضات الله فسوف نؤتیه اجرا عظیما. «در بسیاری از رازگوییهای ایشان خیری نیست مگر کسی که (بدین وسیله) به
صدقه یا کار پسندیده یا سازشی میان مردم فرمان دهد و هر کس برای طلب خشنودی خدا چنین کند به زودی او را پاداش بزرگی خواهیم داد»
قرآن، مرکز فرهنگ و معارف قرآن، برگرفته از مقاله «آمران به معروف».
