او در سال ۱۳۱۵ ق. / ۱۲۷۶ ش. در نجف به دنیا آمد. و شهاب الدین نام گرفت پدرش، آیة الله سید شمس الدین محمود مرعشی (۱۲۷۹ ق. ـ۱۳۳۸ ق.) از فقها و مدرّسان علوم اسلامینجف بود. آیة الله مرعشی نجفی دوران کودکی را در آغوش پر مهر خانواده سپری نمود و با تربیت اسلامی بزرگ شد. مادرش زنی پاک دامن و با ایمان بود که هیچ گاه بدون وضو به او شیر نمیداد.
مرجع نستوه شیعه در طول سالیان دراز که مرجعیت تقلیدشیعیان را بر عهده داشت، خدمات شایانی به جهان اسلام نمود. نماز جماعت با شکوه ایشان در صحن حضرت معصومه ـ علیها السلام ـ را همه زایران به یاد دارند. خوشرویی و اخلاق نیک ایشان را همگان به خاطر سپردهاند. ایشان بسیار شوخ طبع بودند. به مستضعفان عنایت ویژهای داشت. به مشکلات آنان رسیدگی میکرد.
آیة الله العظمی مرعشی نجفی علاقه خاصی به اهل بیت و حضرت معصومه ـ علیها السلام ـ داشت. ایشان پیش از انقلاب، هر روز پیش از اذان صبح به حرم مشرف میشد. هماره مدتی پیش از باز شدن درهای حرم، پشت در میماند و سپس داخل حرم میشد و پس از زیارت، نماز جماعت را اقامه میکرد.
در یکی از یادداشتهایش آمده است: هنگامی که در قم سکونت کردم، صبحها در حرم حضرت معصومه ـ علیها السلام ـ اقامه نماز جماعت نمیشد و من تنها کسی بودم که این سنت را آن جا رواج دادم و از ۶۰ سال پیش به این طرف، صبح زود و پیش از باز شدن درهای حرم مطهر و زودتر از دیگران میرفتم و منتظر میایستادم. این انتظار گاهی یک ساعت قبل از طلوع فجر بود تا خدام درها را باز کنند، زمستان و تابستان نداشت. در زمستانها هنگامی که برف همه جا را میپوشاند، بیلچهای کوچک به دست میگرفتم و راه خود را به طرف صحن باز میکردم تا خود را به حرم مطهر برسانم. در آغاز خود تنهایی نماز میخواندم، تا پس از مدتی یک نفر به من اقتدا کرد و پس از آن کم کم افراد دیگر اقتدا کردند و به این ترتیب نماز جماعت را در حرم مطهر آغاز کردم و تا امروز که ۶۰ سال از آن تاریخ میگذرد ادامه دارد. آهسته آهسته ظهرها و شبها نیز اضافه شد و از آن پس روزی سه بار در مسجد بالا سر حضرت معصومه ـ علیها السلام ـ و صحن شریف نماز میخواندم.
آیة الله مرعشی نجفی در طول سالیان دراز، خدمتهای شایانی به جهان اسلام نمود. تأسیس مدارس علمیه یکی از فعالیتهای درخشان وی میباشد. مدرسه مهدیه در سال ۱۳۷۶ ق. در قم، توسط مرحوم حاج مهدی ایرانی ساخته شد و اداره آن بر عهده آیة الله مرعشی گذاشته شد. فقیه نستوه در جهت تکمیل مدرسه سعی فراوان نمود و کتابخانه مدرسه را که در برگیرنده دو هزار جلد کتاب است، بنا نهاد. مدرسه مؤمنیه در سال ۱۳۸۹ ق. در دو طبقه و کتابخانه مدرسه با حدود ۳۵۰۰ جلد کتاب نیز به وسیله ایشان تأسیس شد. مدرسه شهابیه در سال ۱۴۰۰ ق. در سه طبقه و مدرسه مرعشیه نیز از مدارس علمیهای است که در سه طبقه، در سال ۱۳۸۳ ق. به همت ایشان تأسیس شد و اداره آن بر عهده ایشان واگذار شد.
کتابخانه آیه الله العظمی مرعشی نجفی از بزرگترین کتابخانههای کشور و در ردیف کتابخانه مجلس شورای اسلامی و کتابخانه آستانه قدس رضوی است. این کتابخانه بسیاری از کتب خطی اسلامی جهان را دارا است. بسیاری از این کتب جزو نفیسترین و باارزشترین متون تاریخی است که قرنها از عمر آنها میگذرد.
آیة الله مرعشی در دوران جوانی که در حوزه علمیه نجف مشغول تحصیل بود به گردآوری کتب خطی پرداخت. وی که شاهد به غارت رفتن منابع اسلامی و نسخ خطی بود، تاب نیاورد و با شهریه ناچیز طلبگی به خرید کتب خطی پرداخت تا این میراث فرهنگی را از دستبرد بیگانگان حفظ نماید. گاه شبها در یک کارگاه برنج کوبی کار میکرد، روزها روزه استیجاری میگرفت و نماز استیجاری میخواند، تا هزینه خرید کتب را تهیه نماید. ایشان در خاطرهای میفرماید:
یک روز از مدرسه، به قصد بازار ـ که جنب صحن علوی بود ـ حرکت کردم. در ابتدای بازار ناگهان چشمم به زنی تخم مرغ فروش افتاد که در کنار دیوار نشسته بود و از زیر چادر وی گوشه کتاب پیدا بود. حس کنجکاوی من تحریک شد، به طوری که مدتی خیره به کتاب نگاه کردم. طاقت نیاوردم، پرسیدم این چیست؟ گفت: کتاب، و فروشی است. کتاب را گرفتم و با حیرت متوجه شدم که نسخهای نایاب از کتاب «ریاض العلماء» علامه عبدالله افندی است که احدی آن را در اختیار ندارد. مثل یعقوبی که یوسف خود را پیدا کرده باشد، با شور و شعفی وصف ناشدنی به زن گفتم: این را چند میفروشی؟ گفت: پنج روپیه. من که از شوق سر از پا نمیشناختم، گفتم: دارایی من صد روپیه است و حاضرم همه آن را بدهم و کتاب را از شما بگیرم. آن زن با خوشحالی پذیرفت. در این هنگام سر کله کاظم دجیلی، که دلال خرید کتاب برای انگلیسیها بود، پیدا شد. او نسخههای کمیاب، نادر و کتابهای قدیمی را به هر طریقی به چنگ میآورد و توسط حاکم انگلیسی نجف اشرف که گویا اسمش و یا عنوانش «میجر» (سرگرد) بود، به کتابخانه لندن میفرستاد. کاظم دلال کتاب را به زور از دست من گرفت و به آن زن گفت: من آن را بیشتر میخرم و مبلغی بالاتر از آن چه من به آن زن گفته بودم، پیشنهاد کرد. در آن هنگام من اندوهگین رو به سمت حرم شریف امیر المؤمنین ـ علیه السلام ـ کردم و آهسته گفتم: آقا جان من میخواهم با خرید این کتاب به شما خدمت کنم، پس راضی نباشید این کتاب از دست من خارج شود. هنوز کلامم تمام نشده بود که زن تخم مرغ فروش رو کرد به دلال و گفت: این کتاب را به ایشان فروختهام و به شما نمیفروشم. کاظم دجیلی شکست خورده و عصبانی از آن جا دور شد ... بیشتر از بیست روپیه نداشتم. از این رو تمام لباسهای کهنه و قدیمی را با ساعتی که داشتم به فروش رساندم تا پول کتاب فراهم شد ... طولی نکشید که کاظم دلال همراه چند شرطه (پلیس) به مدرسه حمله کردند و مرا دستگیر نموده و پیش حاکم انگلیسی (میجر) بردند. او نخست مرا به سرقت کتاب متهم کرد و بسیار عربده کشید ... دستور داد مرا زندانی کردند. آن شب در زندان مدام با خدا راز و نیاز میکردم که کتاب در مخفیگاهش محفوظ بماند. روز بعد مرجع بزرگ آن وقت، آیة الله میرزا فتح الله نمازی اصفهانی معروف به شیخ الشریعه؛ فرزند مرحوم آخوند خراسانی را به نام میرزا مهدی، با جماعتی برای آزادی من به نزد حاکم شهر فرستاد. بالاخره نتیجه این شد که من از زندان آزاد شوم با این شرط که مدت یک ماه کتاب را به حاکم انگلیسی تسلیم کنم.
پس از آزادی به سرعت به مدرسه رفتم و همه دوستان طلبهام را جمع کردم و گفتم: باید کار مهمی انجام بدهیم که خدمت به اسلام و شریعت است! طلاب گفتند: چه کاری؟ و من گفتم: نسخه برداری و استنساخ از روی این کتاب فوراً دست به کار شدیم و قبل از مهلت مقرر چند نسخه از روی آن استنساخ گردید ...»
آیة الله مرعشی نجفی پس از مهاجرت به قم، کتب خطی را همراه خود به ایران آورد. در قم نیز به خرید نسخ خطی و کتب ارزنده اقدام کرد. پس از مدتی به دلیل کمبود جا، کتابها را از منزل به کتابخانه مدرسه مرعشیه انتقال داد. پس از چندی طبقه سوم این مدرسه به عنوان کتابخانه ساخته شد که در نیمه شعبان ۱۳۸۶ ق. / ۲۸/۸/۱۳۴۵، با بیش از ده هزار جلد کتاب چاپی و دو هزار جلد کتاب خطی افتتاح گردید.
استقبال روز افزون طلاب و علما برای مطالعه، کمبود فضای مناسب برای کتابخانه و خرید کتابهای جدید موجب شد تا ایشان کتابخانه بسیار بزرگی (کتابخانه فعلی) را تأسیس نماید که در نیمه شعبان ۱۳۹۴ ق. ۱۲/۶/۱۳۵۳ با حدود شانزده هزار جلد کتاب چاپی و خطی افتتاح گردید.
کتابخانه آیه الله مرعشی نجفی اکنون با دارا بودن بیش از ۲۵۰۰۰۰ جلد کتاب چاپی و ۲۵۰۰۰ جلد کتاب خطی
به مسؤولیت حجة الاسلام دکتر سید محمود مرعشی نجفی ـ فرزند ایشان ـ در خدمت طلاب، فضلا، دانشجویان، دانش آموزان، محققان و نویسندگان میباشد.
کتابخانه آیة الله العظمی مرعشی به خاطر نسخههای خطی نفیس و ارزشمند و گاه منحصر به فرد و کتب قدیم مهم و کمیاب مورد توجه وافر نویسندگان، دانشمندان، مراکز علمی و تحقیقاتی سراسر جهان است. اکنون این کتابخانه شهرت جهانی دارد و با چهارصد مؤسسه، مرکز علمی و کتابخانه در سراسر جهان ارتباط دارد.
نخستین رسالههای علمیه ایشان به نام «نخبه الاحکام» و «سبیل النجاه» بین سالهای ۱۳۶۶ ق. تا ۱۳۷۳ ق. چاپ شد و از همان سالها مرجعیت تقلید ایشان آغاز شد. آیة الله مرعشی پس از رحلت آیة الله العظمی بروجردی (۱۳۴۰ ش.) به عنوان یکی از مراجع تقلید طراز اول شیعیان جهان به شمار میآمد.
آیة الله مرعشی در طول سالیان دراز عمر با برکت خویش کتابها و مقالههای زیادی درباره علوم قرآنی، ادبیات عرب، حدیث، دعا، فقه، اصول، منطق، لغت، تاریخ، رجال و تراجم، انساب و ... نوشت که متأسفانه بیشتر آنها هنوز چاپ نشده است. شمار آثار ایشان به ۱۴۸ کتاب، رساله و مقاله میرسد. اینک نام برخی از آثار چاپ شدهاش را میآوریم:
سند القرّاء و الحفّاظ
مقدمه تفسیر الدر المنثور نوشته جلال الدین سیوطی مجموعهای از ادعیه و زیارات، با مقدمهای در شجرهنامه خاندان مرعشی
مقدمه مفاتیح الجنان
شمس الامکنه و البقاع فی خیره ذات الرقاع
فوائد چند در خصوص صحیفه کامله سجادیه راهنمای سفر مکه و مدینه
الغایه القصوی لمن رام التمسّک بالعروه الوثقی
التبصره فی ترجمه مؤلف التکمله
تکمیل کتاب «تذکره القبور» نوشته آخوند گزی اصفهانی الحدیقه الوردیه حول روضه البهیه
ریاض الاقاحی (شرح حال زین الدین بیاضی نباطی عاملی)
زهر الریاض فی ترجمه صاحب الریاض (شرح حال مولی عبدالله افندی اصفهانی)
سجع البلابل فی ترجمه صاحب الوسائل (شرح حال شیخ حر عاملی)
شرح حال ادوارد فندیک،
شرح حال سید ابو القاسم طباطبایی تبریزی نجفی شرح حال سید اعجاز حسین نیشابوری کنتوری شرح حال بهلول بهجت افندی شرح حال حضرت سلطان علی فرزند امام باقر ـ علیه السلام ـ
شرح حال مولی عبدالواسع کاشانی شرح حال آیة الله شیخ محمد محلاتی نجفی الضوء البدری فی حیاه صاحب الفخری
العزیه (شرح حال امامزاده یحیی)
غایة الامال فی ترجمه صاحب بهجة الامال (شرح حال ملا علی علیاری تبریزی)
رساله طریفه (شرح حال شیخ محمد جعفر یا شیخ علینقی کمره‌ای)
الظرائف فی ترجمه صاحب الطرائف (شرح حال جاپلقی بروجردی)
الفتحیه (شرح حال میرزا ابوالفتح حسینی شریفی عربشاهی)
رسالهای در حالات نصر بن مزاحم منقری (نویسنده کتاب «وقعة الصفین»)
کاشفه الحال فی ترجمه مؤلف خزانه الخیال
کشف الاستار عن حیاه مؤلف کشف الاستار
کش فالارتیاب فی ترجمه صاحب لباب الانساب نوشته بیهقی
کشف الظنون عن صاحب کشف الظنون
اللئالی المنتظمه و الدرر الثمینه (شرح حال علامه حلی، قاضی نور الله شوشتری و فضل بن روزبهان)
لمعه النور و الضیاء فی ترجمه السید ابی الرضا فضل الله راوندی کاشانی
لؤلؤه الصدف فی حیوه السید محمد الاشرف
المجدی فی حیاه صاحب المجدی
مطلع البدرین (شرح حال فخر الدین طریحی)
مفرج الکروب (شرح حال دیلمی، نویسنده ارشاد القلوب)
مقدمه ایضاح الفوائد فی شرح اشکالات القواعد
مقدمه تتمیم امل الامل
مقدمه روضه المتقین فی شرح کتاب من لا یحضره الفقیه
مقدمه کتاب کاوشهای علمی
مقدمه کتاب معجم الثقات و ترتیب الطبقات
مقدمه کتاب مجموعه نفیسه
مقدمه کتاب مؤتمر علماء بغداد
مقدمه کتاب وقایع السنین و الاعوام
المنن و المواهب العددیه (شرح حال عبیدلی سبزواری)
منیه العاملین (شرح حال ابن فتال نیشابوری)
منیه الرجل فی شرح نخبه المقال، المواهب العلیه فی ترجمه شارح الرساله الذهبیه (شرح حال محمد بن حن مشهدی)
منهج الرشاد فی ترجمه الفاضل الجواد الکاظمی
المیزان القاسط فی ترجمه مورخ واسط
بنراس النور و الضیاء فی ترجمه مؤلف نجوم السماء
وسیله المعاد فی مناقب شیخنا الاستاذ (شرح حال بلاغی)
هدیه ذوی الفضل النهی بترجمه المولی علم الهدی
مقدمه «اثبات صحت نسب خلفاء فاطمیین مصر»
الافطسیه (نسب سادات روستای طغرود قم)
حاشیه بر «بحر الانساب»
رساله در خصوص سادات مدینه منوره
شجره نامه سادات حسینی کاشانی
رساله در شرح اعقاب و ذراری حضرت ابو الفضل العباس ـ علیه السلام ـ
مقدمه کتاب چهره درخشان امام زمان (عج).
دو اثر نفیس ایشان که ثمره نیم قرن تلاش وی میباشد، ولی هنوز به زیور طبع آراسته نشده، عبارت است از:
۱. مشجرات آل رسول الله الاکرام یا مشجرات الهاشمیین: درباره انساب علویان و سادات جهان.
۲. ملحقات الاحقاق: احقاق الحق نوشته قاضی نور الله شوشتری (متوفای ۱۰۱۹ ق.) است. آیة الله مرعشی نجفی به تکمیل این کتاب پرداخت و مدارک و منابع این اثر نفیس را پیدا نمود. ایشان برای به سرانجام رساندن این تحقیق بزرگ گروه تحقیقی متشکل از شماری از علمای قم را ترتیب دادند، که اینک با تلاش این گروه، زیر نظر فرزندشان حجة الاسلام دکتر سید محمود مرعشی، ۲۷ جلد از این کتاب چاپ شده است و بقیه در حال آماده شدن است.
نهضت امام خمینی در سال ۱۳۴۱ با پشتیبانی مراجع تقلید همراه بود. آیة الله مرعشی نجفی هماره از نهضت امام خمینی حمایت کرد. بارها اعلامیه داد و به افشاگری پرداخت. ایشان در پی دستگیری امام خمینی در سال ۱۳۴۲، با ارسال اعلامیه شدید اللحنی به رژیم پهلوی، خواستار آزادی امام خمینی شدند.
ایشان همراه مراجع تقلید و علمای طراز اول کشور برای آزادی امام خمینی به تهران سفر نمود و در این راه زحمت فراوانی متحمل شد. ایشان در سال ۱۳۴۲، در پاسخ نامه جمعی از طلاب میفرماید:
چنان چه کراراً این جانب عقیده خود را اظهار کردهام، باز هم به موجب این سؤال عرض میکنم که حضرت آیة الله خمینی ـ دامت برکاته ـ یکی از مراجع تقلیدعالم تشیع هستند و از اساطین روحانیت اسلام و از مفاخر عالم تشیع.
آیة الله العظمی مرعشی نامهها و تلگرافهای فراوانی در جهت حمایت از امام خمینی برای مراجع تقلید شیعه مقیم ایران و عراق میفرستاد.
ایشان پس از تبعیدامام خمینی به ترکیه، در سخنرانیها و اعلامیهها این عمل رژیم پهلوی را محکوم مینمود و برای شهدای ۱۵ خرداد، مجلس یادبود برپا میسازد. آیة الله مرعشی هماره از انقلاب اسلامی پشتیبانی مینماید و جنایتهای رژیم پهلوی را افشا مینماید. ایشان پس از شهادتآیة الله حاج آقا مصطفی خمینی در سال ۱۳۵۶، برای وی مجلس ترحیمی در حسینیه خویش برپا میکند، که پایان این مجلس به سر دادن شعارهای کوبنده علیه رژیم پهلوی و دستگیری شماری از مردم پیوند میخورد.
آیة الله مرعشی در طول سالهای تبعید امام خمینی، با ایشان در ارتباط بودند و با اوج گیری انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۶ همراه مراجع تقلید شیعه با فرستادن اعلامیهها به هدایت نهضت میپردازد.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز ایشان هماره از نظام جمهوری اسلامی حمایت کرد و در مناسبتهای مختلف با ارسال پیامها به تقویت نظام پرداختند.
سرانجام مرجع بزرگ تقلید شیعه، در روز چهارشنبه ۷/۶/۱۳۶۹، در ۹۶ سالگی دار فانی را وداع گفت و به اجداد پاکش پیوست و پیکر پاکش با حضور انبوه مردم عزادار در جوار کتابخانه بزرگش به خاک سپرده شد
[۲]. تمامی مطالب برگرفته از کتاب «شهاب شریعت، درنگی در زندگی حضرت آیه الله العظمی مرعشی نجفی» نوشته علی رفیعی (علامرودشتی) است.
