انتقام از فرعونیان (قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
خداوند به دلیل پیمان شکنی و
تکذیب آیات الهی و
اطاعت از
فرعون و
فسق و فجور فرعونیان از ایشان
انتقام گرفت و آنها را در
رود نیل غرق کرد.
خداوند از فرعونیان با
غرق کردن آنان به سبب پیمان شکنی و
تکذیب آیات الهی انتقام گرفت:
«فلما کشفنا عنهم الرجز الی اجل هم بــلغوه اذا هم ینکثون• فانتقمنا منهم فاغرقنـهم فی الیم بانهم کذبوا بـایـتنا...» اما هنگامی که بلا را پس از مدت معینی که به آن میرسیدند از آنها برمی داشتیم پیمان خویش را میشکستند! سرانجام ما از آنها انتقام گرفتیم و آنها را در دریا غرق کردیم زیرا آیات ما را تکذیب کردند و از آن غافل بودند.
کلمه نکث به معناى عهد شکستن است ، و جمله «الى اجل هم بالغوه» متعلق است به جمله «کشفنا» ، و از این دو جمله بر مى آید عهدهایى که بین موسى و قوم فرعون مى گذشته موجل به مدت معینى بوده ، مثلا اگر موسى علیه السلام مى گفته که خداوند این
عذاب را از شما بر مى دارد به شرطى که ایمان بیاورید و
بنى اسرائیل را با من روانه کنید در آخر
اضافه مى کرده که اگر تا فلان مدت به این
عهد وفا نکردید عذاب مرتفع نخواهد شد.
و همچنین اگر بنى اسرائیل با وى عهد مى بسته اند آنان نیز عهد خود را محدود به مدت معین مى کردند، لذا آیه شریفه مى فرماید: پس از آنکه عذاب برداشته مى شد و آن
اجل معین سر مى رسید عهد خود را که با موسى بسته بودند، مى شکستند .
آخرین آیه، سرانجام این همه خیره سری و سرکشی و پیمانشکنی را در دو جمله کوتاه بیان میکند، نخست به صورت سربسته میگوید: ما از آنها
انتقام گرفتیم.
سپس این انتقام را شرح میدهد و میگوید آنها را در دریا
غرق کردیم زیرا آنها آیات ما را تکذیب کردند، و از آن غافل بودند، نه اینکه براستی
غافل بودند، زیرا بارها با وسائل مختلف موسی علیه السلام به آنها گوشزد کرده بود، بلکه عملا همچون غافلان بیخبر کمترین توجهی به آیات خدا نداشتند. شک نیست که منظور از انتقام الهی این نیست که خداوند همانند اشخاص
کینه توز به مقابله برخیزد و در برابر اعمال دیگران واکنش نشان دهد بلکه منظور از انتقام الهی آن است که جمعیت فاسد و غیر قابل
اصلاح را که در نظام آفرینش
حق حیات ندارند، نابود سازند، و انتقام در لغت عرب چنانکه سابقا هم گفتهایم به معنی مجازات و
کیفر دادن است، نه آنچنانکه در فارسی امروز از آن فهمیده میشود.
انتقام خدا از فرعونیان، به سبب اطاعت از فرعون و به خشم درآوردن خداوند بود:
«ونادی فرعون فی قومه قال ...• فاستخف قومه فاطاعوه ...• فلما ءاسفونا انتقمنا منهم فاغرقنـهم اجمعین» فرعون در میان قوم خود ندا داد و گفت: ای قوم من!... • او قوم خود را تحمیق کرد و از وی
اطاعت کردند...• اما هنگامی که ما را به خشم آوردند از آنها انتقام گرفتیم و همه را غرق کردیم.
منطق موسی از یکسو، و معجزات گوناگونش از سوئی دیگر، و بلاهائی که بر سر مردم مصر فرود آمد و به
برکت دعای موسی علیه السلام برطرف شد از سوی سوم تأثیر عمیقی در محیط گذاشت، و افکار تودههای مردم را نسبت به فرعون متزلزل ساخت و تمام
نظام مذهبی و اجتماعی آنها را زیر سؤ ال برد.
اینجا بود که فرعون با
سفسطه بازی و مغلطه کاری میخواست جلو نفوذ
موسی علیه السلام را در افکار مردم مصر بگیرد، دست به دامن ارزشهای پستی میزند که بر آن محیط حاکم بود، و خود را با این ارزشها با موسی مقایسه میکند تا برتری خویش را به ثبوت رساند، چنانکه
قرآن در آیات مورد بحث میگوید: فرعون در میان قوم خود ندا داد کهای قوم من! آیا حکومت سرزمین پهناور مصر از آن من نیست؟ و این نهرهای عظیم تحت فرمان من قرار ندارد؟ و از
قصر و مزارع و باغهای من نمیگذرد؟ آیا نمیبینید؟ ولی موسی چه دارد؟ هیچ، یک
عصا و یک لباس پشمینه! آیا شخصیت از آن او است یا از آن من؟ آیا او سخن حق میگوید یا من میگویم؟ چشمهای خود را باز کنید و درست مطلب را بنگرید.
و به این ترتیب فرعون ارزشهای قلابی را به چشم مردم مصر کشید، و همانند
بت پرستان
عصر جاهلیت در برابر
پیغمبر اسلام صلیاللهعلیهوآلهوسلّم مال و مقام را ارزشهای واقعی انسانی گرفت.
در این جمله (ونادی فرعون فی قومه قال...) با آوردن کلمه «قال» جمله بعد را از ما قبل جدا کرد، چون جمله بعد به منزله جواب از سؤالى تقدیرى است . بعد از آنکه فرمود فرعون در میان قوم خود
ندا کرد کأنه کسى پرسیده : چه گفت ؟ فرمود: «قال یا قوم ...».
و معناى اینکه فرمود «و هذه الانهار تجرى من تحتى» این است که این نهرها از تحت قصرم و یا از زیر و دامنه بستانم که قصرم در آن است جارى است که به
احتمال دوم قصرش در آن باغ و در نقطه مرتفعى قرار داشته ، و بنایى بلند بوده است . و جمله مذکور حال از ما قبل است ، و نیز
عطف است بر «ملک مصر» و جمله «تجرى من تحتى»حال است از «انهار» و منظور از «انهار» شعبه هاى رود نیل است .
و جمله «افلا تبصرون» در معناى تکرار کردن
استفهام سابق است که فرعون مى پرسید «الیس لى ملک مصر...» .
تعبیر به نادی (ندا داد) نشان میدهد که فرعون مجلس عظیمی از سرشناسان مملکت تشکیل داد و با صدائی رسا و بلند همه را
مخاطب ساخته و این جملهها را بازگو نمود، یا اینکه
دستور داد که ندای او را به عنوان یک بخشنامه در سرتاسر کشور منعکس کنند. چرا فرعون مخصوصا روی شاخههای نیل تکیه میکند برای اینکه تمام آبادی مصر و
ثروت و قدرت و تمدن آنها از نیل سرچشمه میگرفت، لذا فرعون به آن مینازد و بر موسی
فخر میفروشد!
در آیه بعد قرآن به نکته لطیفی
اشاره میکند، و آن اینکه : فرعون از واقعیت
امر چندان غافل نبود، و به بی اعتباری این ارزشها کم و بیش توجه داشت، ولی او قوم خود را
تحمیق کرد، و عقول آنها را سبک شمرد و از وی اطاعت کردند، این شیوه فرعونی یعنی
استخفاف عقول با شدت هر چه تمامتر در عصر و زمان ما بر همه جوامع فاسد حاکم است، اگر فرعون برای نیل به این هدف وسائل محدودی در
اختیار داشت طاغوتیان امروز با استفاده از وسائل
ارتباط جمعی، مطبوعات، فرستندههای رادیو تلویزیونی، و انواع فیلمها، و حتی
ورزش در شکل انحرافی، و
ابداع انواع مدهای مسخره، به استخفاف عقول ملتها میپردازند، تا در بیخبری کامل فرو روند و از آنها اطاعت کنند، به همین دلیل دانشمندان و متعهدان دینی که خط فکری و مکتبی
انبیا را تداوم میبخشند وظیفه سنگین در مبارزه با برنامه استخفاف عقول بر عهده دارند که از مهمترین وظائف آنها است.
«آسفونا» از ماده اسف هم به معنی
اندوه آمده و هم
غضب بلکه به گفته
راغب در
مفردات گاه به اندوه توأم با غضب گفته میشود،
و گاه به هر یک از این دو جداگانه، چرا که حقیقت آن هیجانی درونی است که
انسان را به انتقام دعوت میکند، هرگاه نسبت به زیردستان باشد در شکل غضب ظاهر میشود، هر گاه نسبت به بالادستان باشد به صورت اندوه آشکار میگردد، این نکته نیز قابل توجه است که نه
حزن و اندوه درباره خداوند مفهومی دارد و نه خشم به آن معنی که در میان ما معروف است، بلکه
خشم و غضب خداوند به معنی اراده
مجازات ، و رضایت او به معنی
اراده ثواب است.
انتقام خداوند از فرعونیان فاسق، درس عبرتی برای دیگران است:
«ونادی فرعون فی قومه... • فاستخف قومه فاطاعوه... • فلما ءاسفونا انتقمنا منهم فاغرقنـهم اجمعین• فجعلنـهم سلفا ومثلا للاخرین» فرعون در میان قوم خود ندا داد و گفت: ای قوم من!... • او قوم خود را تحمیق کرد و از وی
اطاعت کردند...• اما هنگامی که ما را به خشم آوردند از آنها انتقام گرفتیم و همه را غرق کردیمو آنها را پیشگامان (در عذاب) و عبرتی برای دیگران قرار دادیم.
کلمه
سلف به معناى متقدم است ، و ظاهرا مراد از سلف بودنشان براى دیگران این است که قبل از دیگران داخل
آتش مى شوند. و مراد از اینکه مثل باشند براى دیگران این است که دیگران سرنوشت آنان را مثل بزنند و از آن
عبرت بگیرند، و ظاهر مثل بودن فرعونیان براى مردم این است که اقوام دیگر اگر
اهل عبرت باشند و پند بپذیرند از سرگذشت آنان
پند بگیرند.
فرهنگ قرآن، مرکز فرهنگ ومعارف قرآن، برگرفته از مقاله «انتقام از فرعونیان».