• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

عترت

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



اهل بیت به خاندان رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله اطلاق می شود.




عترت طاهرین علیهم السلام بر اساس آیات قرآن و حدیث متواتر ثقلین، همتای قرآن بوده، و تمسک به یکی از آن دو، بدون دیگری، مساوی با ترک هر دو ثِقل است و دستیابی به دین کامل، تمسک به هر دو ثِقل است. قرآن و عترت، عصاره نبوت و تداوم بخش رسالت هستند که هدایت بشر را تا قیامت تضمین می‎کنند.
[۱] تفسیر تسنیم، چ۱، ص۱۳۲.




قرآن، اسلام مکتوب است واهل بیت اسلام ناطق.
قرآن، راه است واهل بیت، رهبر.
قرآن، قانون است و اهل بیت قانون‎شناس و مجری قانون.
قرآن مشعل است و امام، مشعل‎دار و قرآن، کتاب حکمت است و اهل بیت الگوی حکمت.



اهل بیت به معنای خاندان رسول خدا صلّی اللّه علیه وآله می باشد. مراد از اهل بیت، حضرت امیر مؤمنان علیه السلام، حضرت فاطمه سلام الله علیها و یازده فرزند معصوم ایشان، از امام حسن مجتبی علیه السلام تا حجة بن الحسن العسکری علیهم السّلام، است که خداوند وجود آنان را از گناه و لغزش، معصوم واز هرگونه پلیدی آشکار و نهان، پاک قرار داده است.
اهل بیت علیهم السّلام در پرتو منزلت و مقام بلندی که نزد خداوند متعال دارند از احکام ویژه‏ای برخوردارند.



در این تحقیق، به این موضوع بررسی می‎شود که آیا اهل بیت علیهم السلام و ویژگی‌های آنها در قرآن بیان شده است؟
درباره این موضوع باید گفته شود که کلمه «اهل بیت» در قرآن در سه آیه آمده است.

۴.۱ - سوره قصص


آیه اول: سوره قصص آیه ۱۲، «هَلْ أَدُلُّکُمْ عَلی أَهْلِ بَیْتٍ یَکْفُلُونَهُ لَکُمْ».
این آیه اشاره به قصد حضرت موسی علیه السّلام دارد، زمانی که طفل صغیری بوده و شیر هیچ دایه‎ای را در کاخ فرعون قبول نمی‎کرد. خواهر موسی به آنها گفت: «آیا مایلید که من شما را بر خانواده‎ای که دایه و پرستار این طفل شوند؛ راهنمایی کنم».
اهل بیت در این آیه دارای هیچ ابهامی نیست چون آن کسی که در خانواده دایه و پرستار طفل است؛ مادر خانواده است.

۴.۲ - سوره دهر


آیه دوم، در سوره هود آیه ۷۳ آمده است که: «قالُوا أَ تَعْجَبِینَ مِنْ أَمْرِ اللَّهِ رَحْمَتُ اللَّهِ وَ بَرَکاتُهُ عَلَیْکُمْ أَهْلَ الْبَیْتِ»
بعد از آنکه خداوند، بشارت داشتن فرزند را به ساره همسر حضرت ابراهیم علیه السّلام داده است او به خاطر پیری خود و همسرش متعجب شده و فرشتگان به او گفته‎اند: «آیا از کار خدا متعجب هستی که رحمت و برکات خداوند مخصوص شما اهل بیت رسالت است».
اهل بیت در این آیه نیز دارای هیچ ابهامی نیست و شامل خاندان و خانواده حضرت ابراهیم علیه السّلام است.

۴.۳ - سوره احزاب


آیه سوم: در سوره‌ احزاب آیه ۳۳ آمده است که: «إِنَّما یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً» «براستی که خداوند، می‎خواهد پلیدی را از شما اهل بیت بزداید و کاملاً پاک و پیراسته‎تان نماید».
با بررسی و تفسیر و شأن نزول و سیاق آیات فوق، در می‎یابیم که در دو آیه اول، مراد از «اهل بیت» مشخص بوده و دارای هیچ ابهامی نیست. اما با بررسی سیاق آیه سوم وشأن نزول آن می‎توان فهمید که این آیه در مقام بیان مسئله مهمی درباره «اهل بیت» است.



برای بررسی این آیه، چند نکته را باید مورد توجّه قرار داد:

۵.۱ - تأکیدات آیه تطهیر


آیه تطهیر دارای سه تأکید است.
الف. حرف «انّ» که در پی آن «مای» حصر آمده و دلالت دارد که طهارت منحصر در اهل بیت است.
ب. «لام» تأکید که بر سر کلمه «یذهب» آمده تا از ازاله کامل تمام گناهان و معاصی از اهل بیت پرده بردارد.
ج. جمله «یطهرکم تطهیرا» که در آخر این آیه آمده تا بفهماند، طهارت برای اهل بیت، کامل و به دور از هرگونه شائبه و شبهه است.
[۶] اهل بیت رهبران الهی، محمد کاظم، محمد جواد، ص۱۷.

این سه تأکید نشان می‎دهد که «اهل بیت» خانواده عادی و معمولی نیستند و دارای خصوصیات منحصر به فرد می‎باشند.

۵.۲ - اراده تکوینی بودن اذهاب رجس


اراده خداوند در جمله «انما یرید الله...» بر فعل او، یعنی «اذهاب رجس»، و «تطهیر» تعلق گرفته و چنین اراده‎ای جز اراده‌ تکوینی نیست چرا که اراده تشریعی به فعل دیگران تعلق خواهد گرفت نه به فعل صاحب اراده، همچنین سیاق آیه در مقام مدح و ستایش اهل بیت است و اگر این اراده تشریعی بود؛ مختص به گروه خاصی نبود و این مدح و ستایش نیز موردی نداشت.

۵.۳ - توجه به استعمال لفظ رجس در قرآن


با ملاحظه موارد استعمال لفظ «رجس» در قرآن (مائده، آیه ۹۰؛ انعام، ۱۲۵؛ یونس، ۱۰۰)می‎توان گفت: این لفظ هم شامل پلیدی محسوس و ظاهری می‎شود و هم شامل آلودگی معنوی و نامحسوس.
[۱۰] ره توشه راهیان نور، ویژه محرم ۱۳۷۷، مقاله سیمای اهل بیت در قرآن و سنت، ص۳۵.

شکی نیست که مقصود «رجس» در آیه تطهیر ( که با الف ولام نیز آمده) شامل تمام گناهان می‎شود.

۵.۴ - اقوال در مصادیق اهل‌بیت در آیه


درباره مصادیق اهل‌بیت در آیه تطهیر بین شیعه و سنی اختلاف نظر وجود دارد.

۵.۴.۱ - نظر علماء اهل تسنن


علماء اهل تسنن با توجه به معنای لغوی «اهل بیت»، آیه‎ را به خانواده و همسران پیامبر تفسیر می‎کنند.
[۱۲] . تفسیر الدر المنثور، ج۵، ص۱۹۶.


۵.۴.۲ - جواب از اهل تسنن


اما در پاسخ باید گفت که درست است. در کتاب‌های لغت، کلمه «اهل بیت» به معنای اهل خانواده (اعم از پدر، مادر، فرزندان و...) و خاندان آمده است.
اما سیاق آیه تطهیر نشان می‎دهد که «اهل بیت» در این آیه افراد خاص از خانواده هستند و شامل همسران پیامبر اسلام صلّی الله علیه وآله نمی‎شود چون اگر شامل آنها می‎شد لازم بود ضمیر «عنکم» که مذکر است به «عنکنّ» تبدیل شود.
علاوه بر آن روایات که تبیین کننده مجهولات و تأویل کننده متشابهات قرآن هستند؛ استفاده می‎شود که در این قسمت از آیه (مانند بعضی از آیات) جداگانه نازل شده است و به هنگام جمع‎آوری آیات قرآن، در کنار این آیات قرار گرفته است.
و روایات به وضوح، مصداق «اهل بیت» در این آیه را بیان کردند.
[۱۶] تفسیر طبری، ج۲، ص۵ـ۷.

طبری در تفسیر خود «۱۷» حدیث و جلال الدین سیوطی،
[۱۷] تفسیر الدر المنثور، ج۵، ص۱۹۹.

در الدر المنثور، «۱۴» حدیث را نقل نموده‎اند که سند همه آنها به صحابه و تابعین (همچون: ابوسعید خدری، انس بن مالک، ابواسحاق، ابوهریره، ابوحمراء، سعد بن وقاص، علی بن حسین، عایشه، ابن عباس و...» منتهی می‎گردد.
بر طبق این احادیث، پیامبر اسلام صلّی الله علیه وآله کساء یا عباء بر سر پنج تن (پیامبر، علی، فاطمه، حسن و حسین علیهم السلام) افکند و ام سلمه که قصد ورود به آن را داشت؛ منع نمود و این جمله را فرمود: «خدایا! اینان اهل بیت من می‎باشند، پروردگارا! پلیدی را از آنها دور ساز».
[۱۸] اهل بیت در کتاب وسنت، محمد ری شهری، چ۱، ص۳۵.

آیات زیادی در شأن و منزلت «اهل بیت» نازل شده است تا جایی که ابن عباس روایت کرده که درباره علی علیه السّلام به تنهایی، سیصد آیه نازل شده است.
[۲۰] الصواعق المحرقه، حیثمی، فصل۳، باب۹، ص۷۶.

و برخی دیگر گفته‎اند: که ربع آیات قرآن در مورد اهل بیت می‎باشند.
و از باب نمونه «۶۰» آیه را با شأن نزول ذکر کرده‎اند که به اعتراف بزرگان اهل سنت درباره اهل بیت نازل شده است.



در این جا به نمونه‎هایی از آیات که شیعه و سنی در آن اتفاق نظر دارند که درباره اهل بیت نازل شده را ذکر می‎نمائیم:

۶.۱ - آیه مودّت


خداوند متعال می‎فرماید: «قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلاَّ الْمَوَدَّهَ فِی الْقُرْبی» «به مردم بگو! برای تبلیغ و رسالت، پاداش از شما نمی‎خواهم؛ مگر مودت و دوستی خویشانم».
صحیح مسلم و صحیح بخاری و مسند احمد بن حنبل و تفسیر ثعلبی همگی از ابن عباس نقل کرده‎اند که وقتی این آیه نازل شده مسلمانان از پیامبر سئوال کردند؛ اقربای شما چه کسانی هستند؟ پیامبر فرمود: آنها علی و فاطمه و دو فرزندانشان (حسن و حسین) هستند.
[۲۳] اهل بیت در کتاب و سنت، ری شهری، ص۴۰.
[۲۴] دلائل الصدق، حسن بن محمد مظفر، ج۲، ص۱۱۹.


۶.۲ - آیه ‌مباهله


خداوند در سوره آل‌عمران آیه ۶۱ می‎فرماید: «فَمَنْ حَاجَّکَ فِیهِ مِنْ بَعْدِ ما جاءَکَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعالَوْا نَدْعُ أَبْناءَنا وَ أَبْناءَکُمْ وَ نِسائَنا وَ نِساءَکُمْ وَ أَنْفُسَنا وَ أَنْفُسَکُمْ...»پس هر کس با تو در مقام مجادله برآید درباره عیسی، بعد از آنکه به وحی خدا بر احوال او آگاهی یافتی با او بگو: بیائید و ما و شما با فرزندان و زنان خود به مباهله برخیزیم...».
مفسرین شیعه و سنی اتفاق نظر دارند که لفظ «ابنائنا» اشاره به امام حسن و امام حسین و لفظ «نسائنا وانفسنا» به ترتیب به فاطمه زهرا سلام الله علیها و حضرت علی علیه السّلام شامل می‎شود. مسلم و ترمذی در کتاب‌های خود در باب فضایل علی علیه السّلام از سعید بن وقاص روایت کرده‎اند: وقتی که این آیه نازل شده پیامبر، علی و فاطمه و حسن و حسین را فراخواند و سپس فرمود: خداوندا، اینان اهل من می‎باشند.
[۲۶] دلائل الصدق، ج۲، ص۱۳۵.


۶.۳ - آیه کلمات


قرآن، داستان توبه حضرت آدم را چنین بیان می‎کند:‌ «فتلقیّ آدم من ربّهِ کلماتٍ فتاب علیه انه هوالتراب الرحیم»
حضرت آدم از پروردگارش کلماتی را فرا گرفت پس توبه او را پذیرفت، همانا خداوند توبه پذیر و مهربان است.
جلال الدین سیوطی در تفسیر «الدر المنثور» در ذیل همین آیه از ابن عباس روایت کرده که گفت از رسول خدا درباره کلمات که حضرت آدم از خداوند دریافت کرد و موجب پذیرش توبه شد سئوال کردم، پیامبر فرمود: «حضرت آدم به حق محمد و علی و فاطمه و حسن و حسین از خداوند طلب بخشش کرد و خداوند هم پذیرفت».
[۲۸] تفسیر در المنثور، ج۱، ذیل آیه.


۶.۴ - دیگر آیات


آیاتی که در شأن اهل بیت به خصوص درباره حضرت علی علیه السّلام نازل شده، بسیار زیاداست ما برای اختصار فقط به آدرس سوره‎ها و آیات اکتفا می‎کنیم:
آیات برائت،آیه سقایة الحاج،آیه صالح المؤمنین،آیه حکمت، آیه بینه،آیه صد یقول،آیه نور،آیه انذار،آیه مرج البحرین،آیه نجوی،آیه سابقون،آیه محبت،آیه انفاق،آیه حبل الله،آیه راسخان در علمآیه ولایت،آیه علم الکتاب،اهل الذکر،و....
گوشه‎های از شأن و منزلت اهل بیت را در قرآن به رشته تحریر در آوردیم و هیچ کس را قادر به انکار این آیات نیست، و تمام فرق مسلمین اعم از شیعه و سنی به این واقعیت اعتراف دارند که اهل بیت علیهم السلام حلقه ناگسستنی قرآن هستند و قرآن بدون اهل بیت و اهل بیت بدون قرآن، نمی‎توانند این کشتی پرتلاطم هدایت را به مقصد برسانند.
[۵۰] تفسیر بحرانی، سیدهاشم بحرانی.
[۵۱] تفسیر الدر المنثور، جلال الدین سیوطی.



 
۱. تفسیر تسنیم، چ۱، ص۱۳۲.
۲. احزاب/سوره۳۳، آیه۳۳.    
۳. قصص/سوره۲۸، آیه۱۲.    
۴. هود/سوره۱۱، آیه۷۳.    
۵. احزاب/سوره۳۳، آیه۳۳.    
۶. اهل بیت رهبران الهی، محمد کاظم، محمد جواد، ص۱۷.
۷. مائده/سوره۵، آیه۹۰.    
۸. انعام/سوره۶، آیه۱۲۵.    
۹. یونس/سوره۱۰، آیه۱۰۰.    
۱۰. ره توشه راهیان نور، ویژه محرم ۱۳۷۷، مقاله سیمای اهل بیت در قرآن و سنت، ص۳۵.
۱۱. تفسیر نمونه، ج۱۷، ص۲۹۷.    
۱۲. . تفسیر الدر المنثور، ج۵، ص۱۹۶.
۱۳. مفردات راغب اصفهانی، ذیل ماده اهل، ص۲۹.    
۱۴. تفسیر المیزان، ج۱۶، ص۴۸۴.    
۱۵. تفسیر المیزان، ج۱۶، ص۴۸۴.    
۱۶. تفسیر طبری، ج۲، ص۵ـ۷.
۱۷. تفسیر الدر المنثور، ج۵، ص۱۹۹.
۱۸. اهل بیت در کتاب وسنت، محمد ری شهری، چ۱، ص۳۵.
۱۹. شواهد التنزیل، ج۲، ص۲۵.    
۲۰. الصواعق المحرقه، حیثمی، فصل۳، باب۹، ص۷۶.
۲۱. المراجعات، ص۴۸.    
۲۲. شوری/سوره۴۲، آیه۲۳.    
۲۳. اهل بیت در کتاب و سنت، ری شهری، ص۴۰.
۲۴. دلائل الصدق، حسن بن محمد مظفر، ج۲، ص۱۱۹.
۲۵. آل عمران/سوره۳، آیه۶۱.    
۲۶. دلائل الصدق، ج۲، ص۱۳۵.
۲۷. بقره/سوره۲، آیه۳۷.    
۲۸. تفسیر در المنثور، ج۱، ذیل آیه.
۲۹. توبه/سوره۹، آیه۱.    
۳۰. توبه/سوره۹، آیه۱۹.    
۳۱. تحریم/سوره۶۶، آیه۴.    
۳۲. بقره/سوره۲، آیه۲۶۹.    
۳۳. هود/سوره۱۱، آیه۱۷.    
۳۴. حدید/سوره۵۷، آیه۱۹.    
۳۵. حدید/سوره۵۷، آیه۲۸.    
۳۶. شعراء/سوره۲۶، آیه۲۱۴.    
۳۷. الرحمن/سوره۵۵، آیه۱۹۲۲.    
۳۸. مجادله/سوره۵۸، آیه۱۲.    
۳۹. واقعه/سوره۵۶، آیه۱۰۱۱.    
۴۰. مریم/سوره۱۹، آیه۹۶.    
۴۱. مائده/سوره۵، آیه۵۴.    
۴۲. بقره/سوره۲، آیه۲۷۴.    
۴۳. آل‌عمران/سوره۳، آیه۱۰۳.    
۴۴. آل‌عمران/سوره۳، آیه۷.    
۴۵. مائده/سوره۵، آیه۵۵.    
۴۶. رعد/سوره۱۳، آیه۴۳.    
۴۷. نحل/سوره۱۶، آیه۴۳.    
۴۸. تفسیر نور الثّقلین، ج۲، ص۱۷۶.    
۴۹. >تفسیر نمونه، ج۱۱، ص۲۴۳.    
۵۰. تفسیر بحرانی، سیدهاشم بحرانی.
۵۱. تفسیر الدر المنثور، جلال الدین سیوطی.
۵۲. تفسیر المیزان، ج۱۱، ص۳۸۷.    




پایگاه اندیشه قم    
فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام، ج‌۱، ص۷۶۲‌.    



جعبه ابزار