تجارت (قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
تجارت،
خرید و
فروش و تصرف در اصل
سرمایه برای دستیابی به سود است.
بنا به
آیه ۸۵
سوره اعراف اگر تجارت عادلانه در جامعه رواج پیدا کند باعث ایجاد خیر و صلاح جامعه می‌شود:
... فاوفوا الکیل والمیزان ولاتبخسوا الناس اشیآءهم ولاتفسدوا فی الارض بعد اصلـحها ذلکم خیر لکم ان کنتم مؤمنین. «و به سوی (مردم)
مدین برادرشان
شعیب را (فرستادیم) گفت‌ای قوم من
خدا را بپرستید که برای شما هیچ معبودی جز او نیست در حقیقت شما را از جانب پروردگارتان برهانی روشن آمده است پس پیمانه و
ترازو را تمام نهید و
اموال مردم را کم مدهید و در زمین پس از اصلاح آن
فساد مکنید این (رهنمودها) اگر مؤمنید برای شما بهتر است.»
(فاوفوا الکیل و المیزان و لا تبخسوا الناس اشیاءهم و لاتفسدوا فی الارض بعد اصلاحها)
شعیب -علیه السلام - نخست
قوم خود را پس از
دعوت به
توحید که اصل و پایه
دین است به وفای به
کیل و
میزان و اجتناب از
کم فروشی که در آن روز متداول بوده دعوت نموده، و ثانیا آنان را دعوت به این معنا کرده که در زمین فساد ایجاد نکنند، و بر خلاف
فطرت بشری - که همواره
انسان را به اصلاح دنیای خود و تنظیم امر
حیات دعوت می‌کند - راه نروند.
گر چه افساد در زمین بر حسب اطلاق شامل گناهان مربوط به حقوق الله نیز می‌شود، و لیکن از ما قبل و ما بعد جمله مورد بحث بر می‌آید که مقصود از فساد خصوص آن گناهانی است که باعث
سلب امنیت در
اموال و اعراض و نفوس اجتماع می‌شود، مانند راهزنی،
غارت، تجاوزهای ناموسی و
قتل و امثال آن.
(ذلکم خیر لکم ان کنتم مؤ منین) شعیب -علیه السلام - سپس این دو دعوت خود را چنین تعلیل می‌کند که : وفای به کیل و
وزن و بر هم نزدن نظم
جامعه برای شما بهتر است، و
سعادت دنیای شما را بهتر تامین می‌کنند، زیرا زندگی اجتماعی انسان وقتی قابل دوام است که افراد، مازاد فرآورده خود را در مقابل فرآورده‌های دیگر
مبادله نموده و بدین وسیله حوائج خود را برآورده کنند، و این وقتی میسر است که در سراسر
اجتماع امنیت حکم فرما بوده و مردم در مقدار و اوصاف هر چیزی که معامله می‌کنند به یکدیگر
خیانت نکنند، چون اگر خیانت از یکنفر صحیح باشد از همه صحیح خواهد بود، و خیانت همه معلوم است که اجتماع را به چه صورت و وضعی در می‌آورد، در چنین اجتماعی مردم به انواع
حیله و
تقلب، سم مهلک را به جای دوا، و جنس معیوب و مخلوط را به جای سالم و خالص به خورد یکدیگر می‌دهند.
و همچنین عدم افساد در زمین، چون فسادانگیزی نیز امنیت عمومی را که محور چرخ اجتماع انسانی است از بین برده و مایه نابودی
کشت و
زرع و انقراض
نسل انسان است.
خلاصه بیان شعیب این شد که : شما اگر به گفته‌های من
ایمان داشته باشید - و یا اگر ایمان به حق داشته باشید - بطور مسلم
تصدیق خواهید کرد که وفای به کیل و
وزن و اجتناب از
کم فروشی و
تقلب و خودداری از افساد در زمین به
نفع خود شما است.
تجارت و مبادلات اقتصادی مشروع، مایه حفظ جامعه از تباهی و نابودی می‌گردد:
یـایها الذین ءامنوا لاتاکلوا امولکم بینکم بالبـطـل الا ان تکون تجـرة عن تراض منکم ولاتقتلوا انفسکم... «ای کسانی که
ایمان آورده‌اید
اموال همدیگر را به ناروا مخورید مگر آنکه داد و ستدی با
تراضی یکدیگر از شما (انجام گرفته) باشد و خودتان را مکشید زیرا
خدا همواره با شما
مهربان است.»
یکی از احتمالات معنایی در جمله «لاتقتلوا انفسکم» این است که: خود را با ارتکاب
گناه و
تجاوز و تصرفات باطل به هلاکت نیفکنید.
ایـن آیـه در واقـع زیـر بـنـای
قوانین اسلامی را در مـسـایـل مـربـوط بـه
معاملات و
مبادلات مـالی تـشـکـیـل مـی دهـد، و بـه هـمـیـن دلیـل فـقـهـای اسـلام در تـمـام ابـواب مـعـامـلات بـه آن اسـتـدلال مـی کـنـنـد، آیـه خـطـاب بـه افـراد بـاایـمـان کـرده و مـی گـویـد:(
اموال یـکـدیـگـر را از طـرق نـابـه جـا و غـلط و بـاطـل نـخـوریـد) (یـا‌ایـهـا الذیـن آمـنـوا لا تـاکـلوا‌امـوالکـم بـیـنـکـم بالباطل).
بـه‌ایـن گـونه هر گونه
تصرف در مال دیگری که بدون
حق و بدون یک مجوز منطقی و عـقـلانـی بـوده بـاشـد مـمـنـوع شـنـاخـتـه شـده و هـمـه را تـحـت عـنـوان (باطل) که مفهوم وسیعی دارد قرار داده است.
می‌دانیم (باطل) در مقابل (حق) است و هر چیزی را که ناحق و بی هدف و بی پایه باشد در برمی گیرد.
در آیـات دیـگری از
قرآن نیز با عباراتی شبیه عبارت فوق، این موضوع تاکید شده، مـثـلا: بـه هـنـگـام نـکـوهـش از
قوم یهود و ذکـر اعـمـال زشـت آنـهـا می‌فرماید: ((و اکلهم اموال الناس بالباطل؛ آنها در اموال مردم بدون مجوز و به ناحق تصرف می‌کردند).
و در
آیه ۱۸۸ سـوره
بقره،
جـمـله (لا تـاکـلوا‌امـوالکـم بـیـنـکـم بـالبـاطـل) را به عنوان مقدمه‌ای برای
نهی از کشاندن مردم به وسیله ادعاهای پوچ و بی اساس به سوی دادگاهها و خوردن اموال آنها ذکر فرموده است.
بـنـابـر‌ایـن هـر گـونه
تجاوز،
تقلب،
غش، [[ معامله ربوی |معاملات ربوی]، معاملاتی که
حد و حدود آن کـامـلا نـامـشـخص باشد،
خرید و
فروش اجناسی که فایده منطقی و عقلائی در آن نباشد،
خرید و
فروش وسایل
فساد و
گناه، همه در تحت این قانون کلی قرار دارند، و اگر در روایـات مـتـعـددی، کـلمـه بـاطـل بـه
قمار و ربـا و مـانند آن
تفسیر شده در حقیقت معرفی مصداقهای روشن این کلمه است نه آنکه منحصر به آنها باشد.
شـایـد نـیـاز بـه تـذکـر نـداشـتـه بـاشـد کـه تـعـبـیـر بـه (اکـل) (خـوردن) کـنـایـه از هـر گـونـه تصرف است خواه به صورت خوردن معمولی باشد یا پوشیدن یا سکونت و یا غیر آن و این تعبیر علاوه بر زبان
عربی در
فارسی امروز نیز کاملا رایج است.
با توجه به
آیه ۳۷
سوره نور،
تجارت و
داد و ستد، زمینه‌ای برای
غفلت از
یاد خداوند است:
رجال لاتلهیهم تجـرة ولا بیع عن ذکر الله... «مردانی که نه تجارت و نه
داد و ستدی آنان را از یاد خدا و برپا داشتن
نماز و دادن
زکات به خود مشغول نمی‌دارد و از روزی که دلها و دیده‌ها در آن زیرورو می‌شود می‌هراسند.»
با توجه به
آیه ۳۷ سوره نور
تجارت و بیع، زمینه
غفلت از پرداخت
زکات می‌گردد:
رجال لاتلهیهم تجـرة ولا بیع عن... ایتاء الزکوة یخافون یوما تتقلب فیه القلوب والابصـر. «مردانی که نه تجارت و نه داد و ستدی آنان را از یاد
خدا و برپا داشتن
نماز و دادن
زکات به خود مشغول نمی‌دارد و از روزی که دلها و دیده‌ها در آن زیرورو می‌شود می‌هراسند.»
اشتغال به تجارت و بیع، زمینه غفلت از اقامه
نماز است که با دقت در
آیه ۳۷
سوره نور این نیجه حاصل می‌شود:
رجال لاتلهیهم تجـرة ولا بیع عن ذکر الله واقام الصلوة... «مردانی که نه تجارت و نه داد و ستدی آنان را از یاد خدا و برپا داشتن
نماز و دادن
زکات به خود مشغول نمی‌دارد و از روزی که دلها و دیده‌ها در آن زیرورو می‌شود می‌هراسند.»
یـایها الذین ءامنوا اذا نودی للصلوة من یوم الجمعة فاسعوا الی ذکر الله و ذروا البیع... • فاذا قضیت الصلوة فانتشروا فی الارض و ابتغوا من فضل الله... «ای کسانی که ایمان آورده‌اید چون برای ن
ماز جمعه ندا درداده شد به سوی ذکر
خدا بشتابید و داد و ستد را واگذارید اگر بدانید این برای شما بهتر است• و چون
نماز گزارده شد در (روی) زمین پراکنده گردید و فضل خدا را جویا شوید و خدا را بسیار یاد کنید باشد که شما رستگار گردید.»
یکی از آثار تجارت صحیح، نقل و انتقال مشروع
اموال است :
... لاتاکلوا امولکم بینکم بالبـطـل الا ان تکون تجـرة عن تراض... «ای کسانی که
ایمان آورده‌اید اموال همدیگر را به ناروا مخورید مگر آنکه داد و ستدی با تراضی یکدیگر از شما (انجام گرفته) باشد و خودتان را مکشید زیرا خدا همواره با شما مهربان است.»
آثار تجارت ،
ابزار تجارت ،
احکام تجارت ،
ارزش تجارت ،
اقسام تجارت ،
تجارت باطل ،
تجارت در حج ،
تقوا در تجارت ،
شرایط تجارت .
فرهنگ قرآن، مرکز فرهنگ و معارف قرآن، برگرفته از مقاله «تجارت».
