• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

جامع مفیدی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


جامع مفیدی، کتابی درباره تاریخ و جغرافیای شهر یزد، می‌باشد.



این کتاب نوشته محمدمفید بن نجم الدین محمودبن حبیب اللّه بافقی یزدی معروف به محمدمفید مستوفی می‌باشد.


این کتاب در فاصله سال‌های ۱۰۸۲ تا ۱۰۹۰ تألیف شده و در میان کتاب‌ها و منابع تاریخی درباره یزد، پنجمین تألیف از حیث قدمت است.
[۱] محمدمفیدبن محمود بافقی، جامع مفیدی، ج۱، مقدمه افشار، ص د، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۴۲ ش.
[۲] محمدمفیدبن محمود بافقی، جامع مفیدی، ج۱، مقدمه افشار، ص هشت، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۴۲ ش.
[۳] محمدمفیدبن محمود بافقی، جامع مفیدی، ج۳، ص ۸۶۷ ـ ۸۶۸، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۴۰ ش.



سال تولد و وفات محمدمفید مشخص نیست ولی چون تاریخ نگارش اثر دیگر او، مجالس الملوک (جداول سلاطین )، ۱۰۵۲ است،
[۴] محمدمفیدبن محمود بافقی، جامع مفیدی، ج۳، مقدمه افشار، ص هشت، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۴۰ ش.
احتمالاً حدود سی سال پیش از آن متولد شده و به این تخمین شاید نزدیک به هفتاد سال، تا تاریخ نگارش کتاب مختصر مفید در ۱۰۹۱، زیسته است.


مفید به گفته خودش از ۱۰۷۷ به مدت چهار سال مستوفی اوقاف یزد بود و در ۱۰۸۰ نظارت بر آن‌جا را بر عهده گرفت
[۵] محمدمفیدبن محمود بافقی، جامع مفیدی، ج۳، ص۷۵۲، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۴۰ ش.
[۶] محمدمفیدبن محمود بافقی، جامع مفیدی، ج۳، ص۷۵۴، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۴۰ ش.
[۷] محمدمفیدبن محمود بافقی، جامع مفیدی، ج۳، ص۷۵۹ـ۷۶۰، چاپ ایرج افشار،تهران ۱۳۴۰ ش.
[۸] محمدمفید بن محمود بافقی، جامع مفیدی، ج۳، مقدمه افشار، ص هفت، چاپ ایرج افشار،تهران ۱۳۴۰ ش.
و ازاین‌رو به مستوفی مشهور شد.


در ۱۰۸۱ آن منصب را رها کرد و مدتی کوتاه در اصفهان ماند.


بعد به بصره رفت و در آن‌جا تألیف این کتاب را آغاز کرد.
[۹] محمدمفیدبن محمود بافقی، جامع مفیدی، ج۳، ص۷۶۹، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۴۰ ش.
[۱۰] محمدمفیدبن محمود بافقی، جامع مفیدی، ج۳، ص۷۷۱، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۴۰ ش.
[۱۱] محمدمفیدبن محمود بافقی، جامع مفیدی، ج۳، ص۸۰۰ـ۸۰۱، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۴۰ ش.



سال بعد از طریق بصره به هندوستان رفت
[۱۲] محمدمفیدبن محمود بافقی، جامع مفیدی، ج۳، ص۷۷۸، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۴۰ ش.
[۱۳] محمدمفیدبن محمود بافقی، جامع مفیدی، ج۳، ص۷۸۱ـ۷۸۲، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۴۰ ش.
[۱۴] محمدمفیدبن محمود بافقی، جامع مفیدی، ج۳، ص۷۹۵ـ۷۹۹، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۴۰ ش.
و مسلّماً تا ۱۰۹۱ در هندوستان اقامت داشت زیرا در این سال تألیف کتاب مختصر مفید را، که به جغرافیای بلاد اسلامی اختصاص دارد، در شهر لاهور به پایان رساند
[۱۵] محمدمفیدبن محمود بافقی، جامع مفیدی، ج۳، ص۷۸۱ـ۷۹۹، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۴۰ ش.
[۱۶] محمدمفیدبن محمود بافقی، جامع مفیدی، ج۱، ص شش، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۴۲ ش.
[۱۷] محمدمفیدبن محمود بافقی، جامع مفیدی، ج۱، ص هشت، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۴۲ ش.

از این سال به بعد دیگر اطلاعی از او در دست نیست،وی در زمان اقامت در هندوستان به چند شهر سفر کرد، از جمله به سراندیب رفت
[۱۸] محمدمفیدبن محمود بافقی، جامع مفیدی، ج۳، ص۷۸۱، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۴۰ ش.
و در دستگاه شاهزاده محمداکبر (حک: ۱۲۲۱ـ۱۲۵۳) تقرب یافت و لقب « خان سامان » گرفت.
[۱۹] محمدمفیدبن محمود بافقی، جامع مفیدی، ج۳، ص۸۱۵، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۴۰ ش.



مؤلف در تألیف آن، از کتاب‌های تاریخ یزد، اثر جعفربن محمد جعفری (تألیف ح۸۴۴) و تاریخ جدید یزد، اثر احمدبن حسین کاتب (تألیف ح۸۶۲) و همچنین از منابع عمومی دیگر، که نامشان در مطاوی جامع مفیدی آمده، استفاده کرده است، از جمله از تاریخ اسکندری (شاید منتخب التواریخ نطنزی که به اسکندر آنونیم (ناشناس) شهرت یافت، یا کتابی درباره اسکندر فرزند عمر شیخ پسر تیمور گورکانی ؛
[۲۰] محمدمفیدبن محمود بافقی، جامع مفیدی، ج۳، ص۷۱۰، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۴۰ ش.
تاریخ جهانگیری (ناشناخته)، احتمالاً در باره غیاث الدین جهانگیر فرزند تیمور ؛
[۲۱] محمدمفیدبن محمود بافقی، جامع مفیدی، ج۳، ص۱۶۷، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۴۰ ش.
تاریخ خراسان (ناشناخته؛
[۲۲] محمدمفیدبن محمود بافقی، جامع مفیدی، ج۳، ص۸۲۵، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۴۰ ش.
تاریخ عالم آرای عباسی،
[۲۳] محمدمفیدبن محمود بافقی، جامع مفیدی، ج۳، ص۸۳۹، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۴۰ ش.
تاریخ یورش قندهار (ناشناخته)؛
[۲۴] محمدمفیدبن محمود بافقی، جامع مفیدی، ج۳، ص۸۶۲، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۴۰ ش.
تذکرة دولتشاه سمرقندی،
[۲۵] محمدمفیدبن محمود بافقی، جامع مفیدی، ج۳، ص۴۳۶، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۴۰ ش.
تذکره علی بنیمان (عارف قرن هشتم که نقل‌های محمدمفید از آن کتاب، منشأ اطلاعات کنونی درباره احوال آن عارف و جمعی از وابستگان اوست)؛
[۲۶] محمدمفیدبن محمود بافقی، جامع مفیدی، ج۳، ص۵۸۲، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۴۰ ش.
حبیب السیر،
[۲۷] محمدمفیدبن محمود بافقی، جامع مفیدی، ج۳، ص۸۴۳، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۴۰ ش.
دستورالوزراء،
[۲۸] محمدمفیدبن محمود بافقی، جامع مفیدی، ج۳، ص۱۱۵، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۴۰ ش.
روضة الشهدا،
[۲۹] احمدبن حسین کاتب یزدی، تاریخ جدید یزد، ج۳، ص۴۶۳، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۵۷ ش.
روضة الصفا،
[۳۰] محمد مفید بن محمود بافقی، جامع مفیدی، ج۳، ص۸۶۱، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۴۰ ش.
سُلَّم السموات،
[۳۱] محمدمفیدبن محمود بافقی، جامع مفیدی، ج۳، ص۴۲۳، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۴۰ ش.
عجایب البلدان،
[۳۲] محمدمفیدبن محمود بافقی، جامع مفیدی، ج۳، ص۸۴۵، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۴۰ ش.
نگارستان
[۳۳] محمدمفیدبن محمود بافقی، جامع مفیدی، ج۳، ص۸۶۵، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۴۰ ش.
و هفت اقلیم .
[۳۴] محمدمفیدبن محمود بافقی، جامع مفیدی، ج۳، ص۴۶۲، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۴۰ ش.



جامع مفیدی سه مجلد است:

۹.۱ - محتوای جلد اول


جلد اول در هفت مقاله، شامل اخبار افسانه‌ای درباره بنای یزد در عهد اسکندر مقدونی و حوادث تا ۸۵۹، که شاهزاده پیربوداق قراقوینلو پس از قحطی از عراق به یزد وارد شد (دوره تسلط نوادگان تیمور در نواحی فارس و یزد)
[۳۵] محمدمفیدبن محمود بافقی، جامع مفیدی، چاپ ایرج افشار، ج۱، ص۲۰۶، تهران ۱۳۴۲ ش

عمده مباحث این مجلد مبتنی بر همان اقوالی است که در دو تاریخ قدیم یزد (جعفری و کاتب ) و تواریخ عمومی دیگر مندرج است
[۳۶] محمدمفیدبن محمود بافقی، جامع مفیدی، چاپ ایرج افشار، ج۱، ص۸ ـ۱۲، تهران ۱۳۴۲ ش
[۳۷] محمدمفیدبن محمود بافقی، جامع مفیدی، چاپ ایرج افشار، ج۱، ص ۹۴ـ۱۲۵، تهران ۱۳۴۲ ش
[۳۸] جعفربن محمد جعفری، تاریخ یزد، ج۱، ص۲۳ـ۲۷، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۴۳ ش.
[۳۹] جعفربن محمد جعفری، تاریخ یزد، ج۱، ص۴۷ـ ۵۵، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۴۳ ش.
[۴۰] احمدبن حسین کاتب یزدی، تاریخ جدید یزد، ج۱، ص۱۹ـ۲۷، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۵۷ ش.
[۴۱] احمدبن حسین کاتب یزدی، تاریخ جدید یزد، ج۱، ص۸۰ ـ ۸۸، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۵۷ ش.

از این جلد تنها یک نسخه خطی شناخته شده که در کتابخانه ملی پاریس به شماره ۱۵۳ موجود است.
[۴۲] محمدمفیدبن محمود بافقی، جامع مفیدی، ج۳، مقدمه افشار، ص نه، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۴۰ ش.


۹.۲ - محتوای جلد دوم


جلد دوم به حوادث یزد در عصر صفوی، از ابتدای سلطنت شاه اسماعیل تا روزگار مؤلف اختصاص دارد و در ۱۰۸۸، در دوره پادشاهی شاه سلیمان (۱۰۷۷ـ۱۱۰۶)، در شاه جهان آباد تألیف شده و نام شاه سلیمان در خطبه این مجلد آمده است
[۴۳] محمدمفیدبن محمود بافقی، جامع مفیدی، ج۲، ص ۱۰۵ـ۱۹۶، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۴۲ ش.
[۴۴] محمدمفیدبن محمود بافقی، جامع مفیدی، ج۲، ص ۱۹۸ـ۲۱۵، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۴۲ ش.

مطالب این مجلد بیش‌تر از تاریخ عالم آرای عباسی استخراج شده و هنوز تمام آن به چاپ نرسیده است.
ایرج افشار خطبه و فهرست عناوین گفتارها و پنج گفتار کوتاه از آن مجلد را، بر اساس بخشی از مجموعه or. ۱۹۶۳ کتابخانه موزه بریتانیا، در مجله فرهنگ ایران زمین
[۴۵] محمدمفیدبن محمود بافقی، «جزئی از جلد دوم جامع مفیدی»، در فرهنگ ایران زمین، ج۱۱، ص ۱۹۳ـ ۲۲۸، چاپ ایرج افشار، (۱۳۴۲ ش).
چاپ کرده است.
بنا به فهرست نسخه های خطی موجود در موزه سالار جنگ حیدرآباد دکن، یک نسخه کامل از این مجلد در آن موزه وجود دارد ولی هنوز ریزفیلمی ( میکروفیلمی ) از آن در ایران موجود نیست.

۹.۳ - محتوای جلد سوم


جلد سوم که مفصّل تر از دو جلد قبلی است، در پنج مقاله و یک خاتمه تنظیم شده است: مقاله اول در پنج مجلس، شامل سادات، حکام و وزرا، کلانتران، مستوفیان، مین باشیان و یوزباشیان ؛ مقاله دوم در ده فصل درباره علما و فضلا، قضات، محتسبان، واعظان، خطیبان، منجمان، خطاطان، طبیبان و حکیمان، شاعران، اشراف و اعیان، و مطالبی درباره صلحا و هنروران ؛ مقاله سوم درباره امامزادگان و مشایخ ؛ مقاله چهارم در پنج گفتار درباره مساجد، مدارس و بقعه‌ها و خانقاهها و رباطها و مَصانع ( آبگیرها )، قُرا و مزارع، سبب بنای یزد و مقاله پنجم در ذکر بعضی از غرایب روزگار و احوال مؤلف.
از این مجلد بیش از بیست نسخه در کتابخانه‌ها موجود است،از این میان، ایرج افشار، نسخه موجود در کتابخانه موزه بریتانیا را، به شماره های or.۲۱۰ و or.۲۱۱ که به خط مؤلف و در حکم نسخه پیش نویس اوست، مبنای تصحیح متن قرار داده و در ۱۳۴۰ ش، آن را چاپ و منتشر کرده است،این متن، از لحاظ جغرافیای تاریخی یزد یگانه است.


جامع مفیدی مبسوط ‌ترین تاریخ شهر یزد از آغاز تا عصر مؤلف است، شهر یزد به هنگام تألیف کتاب، هفده محله داشته است.
مؤلف تقریباً همه دیه‌های معتبر و اساسی آن‌جا را وصف و قنات‌ها و آب‌انبارها و مسجدها و مدرسه‌های مهمی را که تا عصر صفوی باقی‌مانده بودند، معرفی کرده است.
[۴۶] محمدمفیدبن محمود بافقی، جامع مفیدی، ج۳، مقدمه افشار، صیازده، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۴۰ ش.

جامع مفیدی از این نظر که، به طور پراکنده، ما را با احوال زردشتیان و مبادی اجتماعی و مدنی آن‌ها آشنا می‌کند، مأخذی منحصر به فرد است.
شرح احوال اعیان، رجال و معاریف دانشمندان و شاعران و هنروران در این مجموعه، به ویژه آن طبقه از رجال یزد که به هندوستان مهاجرت کرده بودند، خود در حکم کتاب طبقات و تذکره بزرگان یزد است و در قیاس با نمونه‌های مشابه، مزیت‌هایی دارد.
مؤلف همچنین اشعار فراوانی از شعرا در کتاب خود آورده است
[۴۷] محمدمفیدبن محمود بافقی، جامع مفیدی، ج۳، ص ۱۰ـ ۱۱، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۴۰ ش.
[۴۸] محمدمفیدبن محمود بافقی، جامع مفیدی، ج۳، ص۴۳۴ـ۴۳۵، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۴۰ ش.

جامع مفیدی از لحاظ اشتمال بر کلمات و اصطلاحات دیوانی و مناصب شرعی، تشریح احتساب و طبقات مردم، وضع اوقاف، چگونگی عزل و نصب حکام، مراتب و مدارج لشکری و به طورکلی اوضاع جامعه عصر صفوی، در تحقیقات تاریخی و تتبعات اجتماعی بسیار ارزشمند است.
[۴۹] محمدمفیدبن محمود بافقی، جامع مفیدی، ج۳، مقدمه افشار، ص یازده، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۴۰ ش.

همچنین اصطلاحات خاص آن منطقه در دوره مؤلف را نیز در بر دارد، مانند آقچه عراقی،
[۵۰] محمدمفیدبن محمود بافقی، جامع مفیدی، ج۳، ص۶۱۵، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۴۰ ش.
اشتلم،
[۵۱] محمدمفیدبن محمود بافقی، جامع مفیدی، ج۳، ص۵۴۰، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۴۰ ش.
اطلس ششتری،
[۵۲] محمدمفیدبن محمود بافقی، جامع مفیدی، ج۳، ص۱۲۵، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۴۰ ش.
بار پازی ( بوجاری، باد دادن گندم در موقع خرمن )،
[۵۳] محمدمفیدبن محمود بافقی، جامع مفیدی، ج۳، ص۵۶۱، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۴۰ ش.
پده (نام درختی بیابانی )،
[۵۴] محمدمفیدبن محمود بافقی، جامع مفیدی، ج۳، ص۷۲۶، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۴۰ ش.
پُرسه ( مجلس ترحیم )،
[۵۵] محمدمفیدبن محمود بافقی، جامع مفیدی، ج۳، ص۲۲، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۴۰ ش.
دُت ( دختر در گویش زردشتیان )،
[۵۶] محمدمفیدبن محمود بافقی، جامع مفیدی، ج۳، ص۷۲۵، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۴۰ ش.
شوره بیز (نوعی غربال)،
[۵۷] محمدمفیدبن محمود بافقی، جامع مفیدی، ج۳، ص۱۸۵، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۴۰ ش.
گاو پهلو (اصطلاحی در قلعه‌سازی )
[۵۸] محمدمفیدبن محمود بافقی، جامع مفیدی، ج۳، ص۷۳۸، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۴۰ ش.
این اصطلاحات، در متون دیگر یا نیست یا نادر است.


مؤلف به منابع معتبری دسترسی داشته ولی بخش‌هایی که درباره پیشینه تاریخی یزد، به ویژه پیش از ساسانیان، و وقایع شهرهای دیگر است چندان اعتبار ندارد زیرا به تبعیت از پیشینیان آن مطالب را نوشته است.
[۵۹] حسین محبوبی اردکانی، «(در باره) جامع مفیدی»، ج۱، ص۸۷، راهنمای کتاب، سال ۷، ش ۱ (پاییز ۱۳۴۳).



(۱) محمدمفیدبن محمود بافقی، جامع مفیدی، چاپ ایرج افشار، ج۱، تهران ۱۳۴۲ ش.
(۲) محمدمفیدبن محمود بافقی، جامع مفیدی، چاپ ایرج افشار، ج۳، تهران ۱۳۴۰ ش.
(۳) محمدمفیدبن محمود بافقی، «جزئی از جلد دوم جامع مفیدی»، چاپ ایرج افشار، در فرهنگ ایران زمین، ج۱۱ (۱۳۴۲ ش).
(۴) جعفربن محمد جعفری، تاریخ یزد، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۴۳ ش.
(۵) احمدبن حسین کاتب یزدی، تاریخ جدید یزد، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۵۷ ش.
(۶) حسین محبوبی اردکانی، «(در باره) جامع مفیدی»، راهنمای کتاب، سال ۷، ش ۱ (پاییز ۱۳۴۳).

 
۱. ↑ محمدمفیدبن محمود بافقی، جامع مفیدی، ج۱، مقدمه افشار، ص د، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۴۲ ش.
۲. ↑ محمدمفیدبن محمود بافقی، جامع مفیدی، ج۱، مقدمه افشار، ص هشت، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۴۲ ش.
۳. ↑ محمدمفیدبن محمود بافقی، جامع مفیدی، ج۳، ص ۸۶۷ ـ ۸۶۸، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۴۰ ش.
۴. ↑ محمدمفیدبن محمود بافقی، جامع مفیدی، ج۳، مقدمه افشار، ص هشت، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۴۰ ش.
۵. ↑ محمدمفیدبن محمود بافقی، جامع مفیدی، ج۳، ص۷۵۲، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۴۰ ش.
۶. ↑ محمدمفیدبن محمود بافقی، جامع مفیدی، ج۳، ص۷۵۴، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۴۰ ش.
۷. ↑ محمدمفیدبن محمود بافقی، جامع مفیدی، ج۳، ص۷۵۹ـ۷۶۰، چاپ ایرج افشار،تهران ۱۳۴۰ ش.
۸. ↑ محمدمفید بن محمود بافقی، جامع مفیدی، ج۳، مقدمه افشار، ص هفت، چاپ ایرج افشار،تهران ۱۳۴۰ ش.
۹. ↑ محمدمفیدبن محمود بافقی، جامع مفیدی، ج۳، ص۷۶۹، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۴۰ ش.
۱۰. ↑ محمدمفیدبن محمود بافقی، جامع مفیدی، ج۳، ص۷۷۱، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۴۰ ش.
۱۱. ↑ محمدمفیدبن محمود بافقی، جامع مفیدی، ج۳، ص۸۰۰ـ۸۰۱، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۴۰ ش.
۱۲. ↑ محمدمفیدبن محمود بافقی، جامع مفیدی، ج۳، ص۷۷۸، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۴۰ ش.
۱۳. ↑ محمدمفیدبن محمود بافقی، جامع مفیدی، ج۳، ص۷۸۱ـ۷۸۲، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۴۰ ش.
۱۴. ↑ محمدمفیدبن محمود بافقی، جامع مفیدی، ج۳، ص۷۹۵ـ۷۹۹، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۴۰ ش.
۱۵. ↑ محمدمفیدبن محمود بافقی، جامع مفیدی، ج۳، ص۷۸۱ـ۷۹۹، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۴۰ ش.
۱۶. ↑ محمدمفیدبن محمود بافقی، جامع مفیدی، ج۱، ص شش، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۴۲ ش.
۱۷. ↑ محمدمفیدبن محمود بافقی، جامع مفیدی، ج۱، ص هشت، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۴۲ ش.
۱۸. ↑ محمدمفیدبن محمود بافقی، جامع مفیدی، ج۳، ص۷۸۱، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۴۰ ش.
۱۹. ↑ محمدمفیدبن محمود بافقی، جامع مفیدی، ج۳، ص۸۱۵، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۴۰ ش.
۲۰. ↑ محمدمفیدبن محمود بافقی، جامع مفیدی، ج۳، ص۷۱۰، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۴۰ ش.
۲۱. ↑ محمدمفیدبن محمود بافقی، جامع مفیدی، ج۳، ص۱۶۷، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۴۰ ش.
۲۲. ↑ محمدمفیدبن محمود بافقی، جامع مفیدی، ج۳، ص۸۲۵، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۴۰ ش.
۲۳. ↑ محمدمفیدبن محمود بافقی، جامع مفیدی، ج۳، ص۸۳۹، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۴۰ ش.
۲۴. ↑ محمدمفیدبن محمود بافقی، جامع مفیدی، ج۳، ص۸۶۲، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۴۰ ش.
۲۵. ↑ محمدمفیدبن محمود بافقی، جامع مفیدی، ج۳، ص۴۳۶، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۴۰ ش.
۲۶. ↑ محمدمفیدبن محمود بافقی، جامع مفیدی، ج۳، ص۵۸۲، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۴۰ ش.
۲۷. ↑ محمدمفیدبن محمود بافقی، جامع مفیدی، ج۳، ص۸۴۳، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۴۰ ش.
۲۸. ↑ محمدمفیدبن محمود بافقی، جامع مفیدی، ج۳، ص۱۱۵، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۴۰ ش.
۲۹. ↑ احمدبن حسین کاتب یزدی، تاریخ جدید یزد، ج۳، ص۴۶۳، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۵۷ ش.
۳۰. ↑ محمد مفید بن محمود بافقی، جامع مفیدی، ج۳، ص۸۶۱، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۴۰ ش.
۳۱. ↑ محمدمفیدبن محمود بافقی، جامع مفیدی، ج۳، ص۴۲۳، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۴۰ ش.
۳۲. ↑ محمدمفیدبن محمود بافقی، جامع مفیدی، ج۳، ص۸۴۵، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۴۰ ش.
۳۳. ↑ محمدمفیدبن محمود بافقی، جامع مفیدی، ج۳، ص۸۶۵، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۴۰ ش.
۳۴. ↑ محمدمفیدبن محمود بافقی، جامع مفیدی، ج۳، ص۴۶۲، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۴۰ ش.
۳۵. ↑ محمدمفیدبن محمود بافقی، جامع مفیدی، چاپ ایرج افشار، ج۱، ص۲۰۶، تهران ۱۳۴۲ ش
۳۶. ↑ محمدمفیدبن محمود بافقی، جامع مفیدی، چاپ ایرج افشار، ج۱، ص۸ ـ۱۲، تهران ۱۳۴۲ ش
۳۷. ↑ محمدمفیدبن محمود بافقی، جامع مفیدی، چاپ ایرج افشار، ج۱، ص ۹۴ـ۱۲۵، تهران ۱۳۴۲ ش
۳۸. ↑ جعفربن محمد جعفری، تاریخ یزد، ج۱، ص۲۳ـ۲۷، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۴۳ ش.
۳۹. ↑ جعفربن محمد جعفری، تاریخ یزد، ج۱، ص۴۷ـ ۵۵، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۴۳ ش.
۴۰. ↑ احمدبن حسین کاتب یزدی، تاریخ جدید یزد، ج۱، ص۱۹ـ۲۷، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۵۷ ش.
۴۱. ↑ احمدبن حسین کاتب یزدی، تاریخ جدید یزد، ج۱، ص۸۰ ـ ۸۸، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۵۷ ش.
۴۲. ↑ محمدمفیدبن محمود بافقی، جامع مفیدی، ج۳، مقدمه افشار، ص نه، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۴۰ ش.
۴۳. ↑ محمدمفیدبن محمود بافقی، جامع مفیدی، ج۲، ص ۱۰۵ـ۱۹۶، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۴۲ ش.
۴۴. ↑ محمدمفیدبن محمود بافقی، جامع مفیدی، ج۲، ص ۱۹۸ـ۲۱۵، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۴۲ ش.
۴۵. ↑ محمدمفیدبن محمود بافقی، «جزئی از جلد دوم جامع مفیدی»، در فرهنگ ایران زمین، ج۱۱، ص ۱۹۳ـ ۲۲۸، چاپ ایرج افشار، (۱۳۴۲ ش).
۴۶. ↑ محمدمفیدبن محمود بافقی، جامع مفیدی، ج۳، مقدمه افشار، صیازده، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۴۰ ش.
۴۷. ↑ محمدمفیدبن محمود بافقی، جامع مفیدی، ج۳، ص ۱۰ـ ۱۱، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۴۰ ش.
۴۸. ↑ محمدمفیدبن محمود بافقی، جامع مفیدی، ج۳، ص۴۳۴ـ۴۳۵، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۴۰ ش.
۴۹. ↑ محمدمفیدبن محمود بافقی، جامع مفیدی، ج۳، مقدمه افشار، ص یازده، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۴۰ ش.
۵۰. ↑ محمدمفیدبن محمود بافقی، جامع مفیدی، ج۳، ص۶۱۵، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۴۰ ش.
۵۱. ↑ محمدمفیدبن محمود بافقی، جامع مفیدی، ج۳، ص۵۴۰، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۴۰ ش.
۵۲. ↑ محمدمفیدبن محمود بافقی، جامع مفیدی، ج۳، ص۱۲۵، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۴۰ ش.
۵۳. ↑ محمدمفیدبن محمود بافقی، جامع مفیدی، ج۳، ص۵۶۱، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۴۰ ش.
۵۴. ↑ محمدمفیدبن محمود بافقی، جامع مفیدی، ج۳، ص۷۲۶، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۴۰ ش.
۵۵. ↑ محمدمفیدبن محمود بافقی، جامع مفیدی، ج۳، ص۲۲، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۴۰ ش.
۵۶. ↑ محمدمفیدبن محمود بافقی، جامع مفیدی، ج۳، ص۷۲۵، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۴۰ ش.
۵۷. ↑ محمدمفیدبن محمود بافقی، جامع مفیدی، ج۳، ص۱۸۵، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۴۰ ش.
۵۸. ↑ محمدمفیدبن محمود بافقی، جامع مفیدی، ج۳، ص۷۳۸، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۴۰ ش.
۵۹. ↑ حسین محبوبی اردکانی، «(در باره) جامع مفیدی»، ج۱، ص۸۷، راهنمای کتاب، سال ۷، ش ۱ (پاییز ۱۳۴۳).



دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «جامع مفیدی»، شماره۴۳۸۷.    



جعبه ابزار