جبت (قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
جِبت، واژه‌ای قرآنی در اشاره به معبودی
باطل و دروغین است. این واژه فقط یک بار در
قرآن آمده است.
جبت، به
بت و به هر معبودی غیر
خدا گفته می‌شود.
خدا به
مسلمانان، از
شرک و
ایمان به جبت، هشدار داده است:
الم تر الی الذین اوتوا نصیبـا من الکتـب یؤمنون بالجبت والطـغوت ویقولون للذین کفروا هـؤلاء اهدی من الذین ءامنوا سبیلا.
آیا ندیدی کسانی را که بهره‌ای از کتاب (خدا) به آنان داده شده، (با این حال)، به «جبت» و «طاغوت» (بت و بت پرستان) ایمان می‌آورند، و درباره
کافران می‌گویند: «آنها، از کسانی که ایمان آورده‌اند،
هدایت یافته ترند»؟!
کلمه (جبت) و نیز کلمه: (جبس) به معنای هر چیزی است که در آن خیری نباشد، ولی بعضی گفته‌اند: به معنای هر چیزی که به جای خدای تعالی پرستیده شود نیز هست. کلمه (طاغوت) در اصل مانند کلمه
طغیان مصدر بوده، ولی بسیار می‌شود که به معنای
فاعل استعمال می‌شود، ولی بعضی گفته‌اند
طاغوت به معنای هر معبودی است که به جز خدای تعالی پرستیده شود.
واژه جبت تنها در همین آیه از
قرآن مجید به کار رفته، و
اسم جامد است و هیچگونه مشتقاتی ندارد و می‌گویند در اصل یک لغت حبشی بوده که به معنی
سحر یا
ساحر و یا
شیطان به کار می‌رفته، سپس در لغت
عرب وارد شده و به همین معنی یا به معنی بت و هر معبودی غیر از خدا استعمال می‌شود، و گفته می‌شود که در اصل جبس بوده و سپس س آن تبدیل به ت شده است.
اما در اینکه منظور از این دو کلمه (جبت و طاغوت) در آیه مورد بحث چیست؟ مفسران تفسیرهای مختلفی دارند، بعضی گفته‌اند اینها نام دو بت بوده‌اند که جمعیت یهود در داستان فوق در برابر آن
سجده کردند، و بعضی گفته‌اند: جبت در اینجا به معنی بت و طاغوت به معنی بت پرستان و یا حامیان بت است که به عنوان سخنگوی بتها مطالبی را از قول بتها نقل کرده و به
دروغ به آنها می‌بستند تا مردم را
فریب دهند و این معنی با آنچه در شان نزول و تفسیر آیه گفته شد سازگارتر است زیرا یهود هم در برابر بتها سجده کردند و هم در برابر بت پرستان
تسلیم شدند.
گروهی از اهل کتاب، به جبت ایمان آوردند:
الم تر الی الذین اوتوا نصیبـا من الکتـب یؤمنون بالجبت...
این
آیه با توجه به شان نزولی که در بالا گفته شد، یکی دیگر از صفات ناپسند یهود را منعکس می‌کند که آنها برای پیشبرد اهدافشان آن چنان سازشکاری با هر جمعیتی نشان می‌دادند که حتی برای جلب نظر بت پرستان در برابر بتهای آنها
سجده می‌کردند و آنچه را که درباره عظمت
اسلام و صفات
پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله دیده یا خوانده بودند زیر پا می‌گذاشتند، و حتی برای خوش آیند بت پرستان
آئین خرافی و مملو از ننگ آنها را بر
اسلام ترجیح می‌دادند، با اینکه اهل کتاب بودند و قدر مشترکشان با اسلام به مراتب بیش از بت پرستان بود، لذا آیه فوق به عنوان
تعجب می‌گوید: آیا ندیدی کسانی را که سهمی از کتاب خدا داشتند، اما در برابر
بت سجده کردند و به طغیانگران اظهار ایمان نمودند (ا لم تر الی الذین اوتوا نصیبا من الکتاب یؤمنون بالجبت و الطاغوت).
به این هم
قناعت نکردند، بلکه به
کفار گفتند:
راه شما از مسلمانان به هدایت نزدیکتر است (و یقولون للذین کفروا هؤلاء اهدی من الذین آمنوا سبیلا).
برخی از عالمان یهود، به جبت ایمان آوردند:
الم تر الی الذین اوتوا نصیبـا من الکتـب یؤمنون بالجبت والطـغوت ویقولون للذین کفروا هـؤلاء اهدی من الذین ءامنوا سبیلا.
آیا ندیدی کسانی را که بهره‌ای از کتاب (خدا) به آنان داده شده، (با این حال)، به «جبت» و «طاغوت» (بت و بت پرستان) ایمان می‌آورند، و درباره
کافران می‌گویند: «آنها، از کسانی که ایمان آورده‌اند،
هدایت یافته ترند»؟!
«جبت» و «طاغوت» دو بت است که
کعب بن اشرف بر آن دو سجده کرد.
همانطور که این
آیه می‌گوید، یهود از سازشکاری‌های ننگین نتیجه‌ای نبردند و سرانجام با ناکامی گرفتار شکست شدند و پیش بینی قرآن درباره آنها به
حقیقت پیوست. آیات فوق گرچه درباره
جمعیت خاصی نازل شده ولی مسلما
اختصاصی به آنها ندارد و تمام افراد سازشکار را که برای نیل به مقاصد پست،
شخصیت و
حیثیت خود و حتی ایمان و
اعتقاد خویش را
قربانی می‌کنند، شامل می‌شود، این گونه سازشکاران در
دنیا و
آخرت از
رحمت خداوند دورند و غالبا با شکست مواجه می‌شوند.
جالب توجه اینکه
روحیه ناپسند فوق در این قوم هنوز هم به شدت باقی است، و می‌بینیم برای رسیدن به اهداف خود، از هیچگونه سازشکاری در تحت هر شرائطی روی گردان نیستند، و به همین دلیل گرفتار شکستها در طول تاریخ گذشته و امروز خود شده‌اند.
پندار اهل کتاب در برتری
هدایت مشرکان بر
مؤمنان، پیامد ایمان آنان به جبت بود:
الم تر الی الذین اوتوا نصیبـا من الکتـب یؤمنون بالجبت والطـغوت ویقولون للذین کفروا هـؤلاء اهدی من الذین ءامنوا سبیلا.
آیا ندیدی کسانی را که بهره‌ای از کتاب (خدا) به آنان داده شده، (با این حال)، به «جبت» و «طاغوت» (بت و بت پرستان) ایمان می‌آورند، و درباره
کافران می‌گویند: «آنها، از کسانی که
ایمان آورده‌اند،
هدایت یافته ترند»؟!
بنابراینکه همزه
استفهام در آیه شریفه برای انکار تعجبی باشد.
این
آیه شریفه از وقوع حادثه‌ای
خبر می‌دهد، که در آن واقعه، بعضی از
اهل کتاب به نفع
مشرکین و علیه
مؤمنین قضاوت کرده و گفته‌اند: مشرکین
هدایت یافته‌تر از مؤمنین و راهشان هدایت‌گرتر از
راه مؤمنین است، با این که نزد مؤمنین چیزی به جز
دین توحید نبود، دینی که در
قرآن نازل شد، و قرآنی که مصدق کتب ایشان بود، و نزد مشرکین چیزی به جز ایمان به جبت و طاغوت نبود، جبت و طاغوتی که خدای تعالی آن را به ایشان نسبت داده و سپس به همین جرم لعنتشان کرده، و فرمود: اولئک الذین لعنهم الله... . و این خود مؤید آن
روایات وارده در
شأن نزول است، که می‌گویند مشرکین
مکه از اهل کتاب (یعنی
یهود و
نصاری) درخواست کردند بین آنان و بین مؤمنین داوری نموده، بگویند دین و
مسلک کدام یک بهتر است، دین مسلمانان و یا مسلک مشرکین، و اهل کتاب چنین داوری کردند، که دین مشرکین بهتر از دین مؤمنین است.در این آیه از اهل کتاب
تعبیر کرده به (کسانی که بهره‌ای از کتاب دارند)، تا
مذمت و سرزنش از آنها دل نشین‌تر باشد، چون ایمان علمای اهل کتاب به جبت و طاغوت با این که
عالم به
کتاب خدا هستند، رسواییش بیشتر از طاغوت پرستی یک یهودی و یا نصارای
جاهل به کتاب خدا است.
ایمان به جبت، سبب
لعن و
نفرین الهی است:
الم تر الی الذین اوتوا نصیبـا من الکتـب یؤمنون بالجبت والطـغوت ویقولون للذین کفروا هـؤلاء اهدی من الذین ءامنوا سبیلا• اولـئک الذین لعنهم الله ومن یلعن الله فلن تجد له نصیرا.
آیا ندیدی کسانی را که بهره‌ای از کتاب (خدا) به آنان داده شده، (با این حال)، به «جبت» و «طاغوت» (بت و بت پرستان) ایمان می‌آورند، و درباره کافران می‌گویند: «آنها، از کسانی که ایمان آورده‌اند، هدایت یافته ترند»؟!
آنها کسانی هستند که خداوند، ایشان را از
رحمت خود، دور ساخته است و هر کس را
خدا از رحمتش دور سازد، یاوری برای او نخواهی یافت.
این
آیه سرنوشت اینگونه سازشکاران را بیان کرده می‌فرماید: آنها کسانی هستند که خدا آنان را از
رحمت خود دور ساخته و کسی که خدا او را از رحمت خویش دور کند، هیچ یاوری برای او نخواهی یافت (اولئک الذین لعنهم الله و من یلعن الله فلن تجد له نصیرا). و همانطور که این آیه می‌گوید، یهود از سازشکاری‌های ننگین نتیجه‌ای نبردند و سرانجام با ناکامی گرفتار شکست شدند و پیش بینی
قرآن درباره آنها به
حقیقت پیوست.
آیات فوق گرچه درباره
جمعیت خاصی نازل شده ولی مسلما
اختصاصی به آنها ندارد و تمام افراد سازشکار را که برای نیل به مقاصد پست،
شخصیت و
حیثیت خود و حتی ایمان و
اعتقاد خویش را
قربانی می‌کنند، شامل می‌شود، این گونه سازشکاران در
دنیا و
آخرت از
رحمت خداوند دورند و غالبا با شکست مواجه می‌شوند.
جالب توجه اینکه
روحیه ناپسند فوق در این قوم هنوز هم به شدت باقی است، و می‌بینیم برای رسیدن به اهداف خود، از هیچ گونه سازشکاری در تحت هر شرائطی روی گردان نیستند، و به همین دلیل گرفتار شکستها در طول تاریخ گذشته و امروز خود شده‌اند.
محرومیت از امداد الهی، پیامد ایمان به جبت است:
الم تر الی الذین اوتوا نصیبـا من الکتـب یؤمنون بالجبت والطـغوت ویقولون للذین کفروا هـؤلاء اهدی من الذین ءامنوا سبیلا• اولـئک الذین لعنهم الله ومن یلعن الله فلن تجد له نصیرا.
و من یلعن الله فلن تجد له نصیرا: کسی که مورد
لعن خدا قرار گیرد، یاوری ندارد که او را از
کیفر خداوند، نجات دهد. برخی گفته‌اند: منظور این است که در
دنیا و
آخرت برای آنها یاوری نمی‌یابی زیرا وقتی که خداوند بنده‌ای را خوار کند، به یاری دیگران نمی‌تواند متکی شود.
بهره‌مندی ناقص و غیر جامع از
کتب آسمانی، زمینه ایمان به جبت: پرستش غیر خدا می‌باشد:
الم تر الی الذین اوتوا نصیبـا من الکتـب یؤمنون بالجبت والطـغوت...
«نصیبا من الکتاب» با توجه به
تنوین تنکیر به معنای بهره اندک است، در مقام تعلیل برای جمله «یؤمنون بالجبت و الطاغوت» است.
آگاهى ناقص از
دین، زمينه‌ى
انحراف است.
فرهنگ قرآن، مرکز فرهنگ و معارف قرآن، برگرفته از مقاله «جبت».
