حسن و قبح عقلی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
حکم عقل به خوبى یا بدى کارى قطع نظر از حکم
شارع را حُسْن و
قُبْح عقلى می گویند که در مقابل
حسن و قبح شرعی می باشد و از آن در
اصول فقه بحث کردهاند.
از دلایل چهارگانه
استنباط نزد اصولیان عقل است.
احکام عقل(ادراکات عقل) دوگونه است: مستقل و غیر مستقل.
مستقل آن است که صغرى و کبراى
دلیل، هر دو عقلى باشند. و غیر مستقل آن است که یکى از آن دو عقلى و دیگرى غیر عقلى باشد.
بین احکام عقل و احکام
شرع ملازمه وجود دارد؛ بدین معنا که آنچه عقل بدان حکم مى کند، شرع نیز بدان حکم مى کند. عکس آن نیز چنین است. بنابر این،
احکام شرع از احکام عقل به دست مى آید.
مستقلات عقلی که حکم شرع از آن به دست مى آید تنها در یک مسئله است؛ مسئله حسن و
قبح یا تحسین و
تقبیح عقلى.
مراد از حسن و
قبح عقلى این است که افعال قطع نظر از حکم شارع مقدس، در
ذات خود داراى حسن و
قبحى اند که
عقل بدان
حکم مى کند.
مراد از حکم عقل، ادراک آن است؛ زیرا کار عقل، ادراک خوب یا بد بودن چیزى است، نه
امر و
نهی.
مراد از حُسن، بودن
فعل به گونه اى است که
فاعل آن سزاوار ستایش و پاداش باشد و مراد از
قبح، بودن فعل به گونه اى است که مرتکب شونده آن مستحق سرزنش و
کیفر باشد.
اشاعره، حسن و
قبح عقلى را انکار کرده و گفته اند: عقل نسبت به حسن و
قبح افعال حکمى ندارد؛ بلکه آنچه را که شارع تحسین کرده، حَسَن و آنچه او
تقبیح کرده،
قبیح است. بنابر این، چنانچه شارع به عکس حکم کند و
قبیح را حَسَن و حَسَن را
قبیح قرار دهد، حقیقت فعل نیز منقلب مىشود؛ یعنى
قبیح، حَسن و حَسن
قبیح مىگردد. آنان در تأیید نظریه شان
نسخ را مطرح کرده اند که
شارع با نسخ، حرامى را
واجب یا واجبى را
حرام مى گرداند.
در مقابلِ اشاعره،
امامیه معتقدند:
افعال، قطع نظر از حکم شارع، داراى
حسن و قبح ذاتی اند. برخى افعال در ذات خود حَسن، و برخى دیگر
قبیح و برخى، نه حَسن و نه
قبیح اند. و شارع مقدس امر نمى کند جز به حَسن، و نهى نمى کند جز از
قبیح؛ از این رو، خداوند به
راستگویی امر کرده است؛ زیرا راستگویی ذاتا نیکو است و از
دروغ‌گویی نهی کرده است؛ چون دروغگویى ذاتاً
قبیح است.
فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام، ج۳، ص۳۰۳-۳۰۴.
