• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

زکات فطره

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



زکات فطره یکی از زکاتهای واجب می باشد که به زکات بدن نیز معروف می باشد.




زکات فطره زکات واجب در عید فطر می باشد.



فطره در عنوان یاد شده یا به معناى خلقت؛ یعنى هیئت و صورت مخلوق است یا به معناى اسلام و یا به معناى افطار؛ مقابل روزه. به معناى نخست، مراد از زکات فطره زکات خلقت خواهد بود. به این اعتبار به زکات فطره زکات بدن نیز گفته مى‏شود؛ زیرا موجب سلامت جسم از آفتها مى‏گردد. به معناى دوم، مراد از زکات فطره، زکات اسلام است. تناسب بین زکات فطره و اسلام از این جهت است که زکات از ارکان و شعائر اسلام به شمار مى‏رود و در کاربرد سوم، معناى زکات فطره، زکات افطار از روزه خواهد بود.



از آن در باب زکات سخن گفته‏اند.




۴.۱ - حکم تکلیفى


زکات فطره از واجبات عبادى است؛ از این رو، هنگام اداى آن قصد تقرب به خدا شرط صحت آن است.

۴.۲ - شرایط وجوب


۱.تکلیف؛ بنابر این، زکات فطره از غیر مکلف (نابالغ و دیوانه) ساقط است.
۲. هوشیاری؛ بنابر این، بر کسى که هنگام غروب آفتاب روز آخر ماه رمضان بیهوش باشد، زکات واجب نیست.
۳. آزاد بودن؛ بنابر این، زکات فطره از برده ساقط است.
۴. بی نیازی؛ بر اساس این شرط، بر فقیر زکات واجب نیست. بنابر قول مشهور، مراد از فقیر کسى است که بالفعل یا بالقوه هزینه زندگى خود و خانواده‏اش را به مدت یک سال نداشته باشد.برخى قدما گفته‏اند: فقیر کسى را گویند که مالک یکى از نصابهاى زکات یا قیمت آن نباشد.
از برخى قدما نقل شده که زکات فطره بر فقیرى که مالک قوت یک شبانه روز خویش باشد واجب است.
البته شکى در استحباب زکات فطره بر فقیر نیست و کمترین آن، این است که مقدار یک صاع (حدود سه کیلو) را با اعضاى خانواده خود دستگردان کند و سپس آن را به عنوان زکات فطره به فقیرى بیرون از خانواده بپردازد.
در اینکه وجوب زکات مشروط به این است که شخص، افزون بر مئونه سال، مالک مقدار زکات باشد یا نه، اختلاف مى‏باشد. بنابر قول نخست، بر کسى که مالک مئونه سال است، لیکن افزون بر آن به مقدار زکات مالک نیست، زکات واجب نخواهدبود. برخى بین غنی بالفعل و غنى بالقوه تفصیل داده و در دومى، وجوب زکات را به داشتن افزون بر مئونه سال، به مقدار زکات، مشروط کرده‏اند.
[۱۱] مستمسک العروة ج۹، ص۳۹۰-۳۹۲.

ملاک در وجوب فطره بر شخص، داشتن شرایط وجوب قبل از غروب آفتاب شب عید فطر تا تحقق غروب است. بنابر این، بر کسى که پیش از غروب آفتاب واجد شرایط بوده، لیکن هنگام غروب فاقد آنها گشته، فطره واجب نیست؛ هرچند در صورت برخوردارى از شرایط در فاصله زمانى بین غروب آفتاب شب عید و اقامه نماز عید (زوال روز عید)، مانند آنکه در این فاصله نابالغ بالغ گردد، پرداخت فطره مستحب خواهدبود.
برخى معاصران گفته‏اند: چنانچه در فاصله زمانى بین غروب و نماز عید، شرایط محقق شود، احتیاط وجوبی در پرداخت زکات فطره است.برخى نیز قائل‏اند: داشتن شرایط هنگام غروب نیز موجب وجوب زکات است؛ هرچند قبل از آن فاقد شرایط بوده است.

۴.۳ - کسانى‏ که فطره شان بر شخص واجب است


هرکس عیال (نان خور) شخص به شمار رود؛ بالغ باشد یا نابالغ؛ آزاد باشد یا برده؛ مسلمان باشد یا کافر، زکاتش بر او (معیل) با فراهم بودن شرایط، واجب است.
[۱۶] مستمسک العروة ج۹، ص۳۹۶-۳۹۷.

زکات فطره مهمان بر میزبان واجب است؛ لیکن در اینکه صرف صدق عنوان مهمان- که با مهمان شدن در آخرین لحظه باقى مانده از ماه رمضان، به گونه‏اى که با حالت مهمانى داخل شب عید شود تحقق مى‏یابد- موجب وجوب زکات فطره بر میزبان است، یا صدق عرفى عنوان «عیال» بر مهمان، شرط وجوب آن مى‏باشد و مجرد صدق عنوان مهمان کفایت نمى‏کند، اختلاف است. شرط بودن مهمانى در طول ماه؛ نیمه دوم ماه؛ دهه آخر ماه؛ دو شب آخر ماه و شب آخر ماه از دیگر اقوال در مسئله است.
[۱۸] موسوعة الخوئى ج۲۴، ص۳۹۳-۳۹۴.

بنابر قول دوم، در وجوب زکات فطره، عنوان مهمان، خصوصیت و موضوعیت ندارد؛ بلکه آنچه موضوعیت دارد صدق عنوان «عیال» بر مهمان است؛ لیکن در اینکه صدق عیال بر مهمان متوقف بر باقى ماندن وى براى مدتى نزد میزبان است یا باقى ماندن در شب عید فطر نیز در صدق عنوان «عیال» کفایت مى‏کند، اختلاف است. البته بر کسى که شب عید براى افطار دعوت مى‏شود و پس از افطار مى‏رود، عنوان «عیال» صادق نیست؛ هرچند ورودش بر میزبان پیش از غروب باشد.
[۲۰] موسوعة الخوئى ج۲۴، ص۲۹۳-۲۹۶.

آیا زکات فطره زوجه بر شوهر و برده بر مولا، مطلقا واجب است، هرچند نان خور آنان به شمار نروند یا تنها درصورتى که نان خور شوهر و مولا باشند و یا درصورتى که نفقه ایشان بر آن دو واجب باشد، هرچند نان خور محسوب نشوند؟ مسئله اختلافى است.البته اختلاف در صورتى است که زوجه و برده نان خور دیگرى نباشند؛ و گرنه اختلافى در سقوط زکات از عهده شوهر و مولا نیست.زکات از کسى که فطره او بر عهده دیگرى مى‏باشد، ساقط است؛هرچند وى زکات را نپردازد. البته در فرضى که معیل، فقیر و عیال، غنی باشد آیا بر عیال، پرداخت زکات از طرف خود واجب است یا نه؟ اختلاف است.

۴.۴ - جنس و مقدار زکات فطره


کلمات فقها در بیان جنس زکات فطره مختلف است. برخى، تنها گندم، جو، خرما و کشمش را ذکر کرده‏اند. برخى دیگر، ذرت یا کشک را نیز به آنها افزوده‏اند. گروه سوم، آن پنج چیز را به اضافه شیر ذکر کرده و گروه چهارم، برنج را نیز بر شش چیز یاد شده افزوده‏اند.
مشهور متأخران، جنس زکات فطره را قوت غالب بیشتر مردم دانسته‏اند.در زکات فطره، پرداخت قیمت اجناس یاد شده نیز کفایت مى‏کند.

۴.۵ - مقدار زکات فطره


براى هر نفر در غیر شیر یک صاع (چهار مُد، برابر شش رطل مدنى و نه رطل عراقى، حدود سه کیلو گرم) است. در شیر، گروهى مقدار آن را چهار رطل ذکر کرده‏اند؛ هرچند مشهور مقدار آن را نیز یک صاع دانسته‏اند. بنابر قول نخست، در اینکه مراد از رطل، رطل عراقى است یا مدنى اختلاف است.
[۳۱] موسوعة الخوئى ج۲۴، ص۴۵۳.


۴.۶ - زمان وجوب زکات فطره


زمان وجوب زکات فطره بنابر قول مشهور میان متأخران، غروب روز آخر ماه رمضان است. برخى، زمان وجوب را طلوع فجر روز عید دانسته‏اند.
پایان وقت وجوب پرداخت آن نیز اختلافى است. برخى آن را هنگام گزاردن نماز عید، برخى دیگر زوال روز عید و گروه سوم، غروب آن روز دانسته‏اند.
در اینکه پرداخت زکات فطره در ماه رمضان، پیش از فرارسیدن زمان وجوب آن، جایز است یا نه، اختلافى است. بنابر قول به جواز، پرداخت زکات فطره از اول ماه رمضان جایز مى‏باشد.
هرگاه فرد در طول وقت وجوب، فطره را پرداخت نکند، در صورتى که آن را به قصد قربت از مال خود جدا کرده و کنار گذاشته باشد، همان را به عنوان زکات فطره خارج مى‏سازد، اما اگر جدا نکرده باشد در اینکه زکات از ذمه او ساقط مى‏شود یا نه و در فرض عدم سقوط در اینکه باید زکات را به نیت ادا بپردازد یا قضا، اقوال مختلف است.هر گاه پس از کنار گذاشتن زکات، با امکان پرداخت، آن را نپردازد، ضامن است.

۴.۷ - مصرف زکات فطره


بنابر قول مشهور و معروف میان فقها، مصرف زکات فطره، همان مصرف زکات مال است.ظاهر کلام برخى قدما، اختصاص مصرف زکات فطره به فقرا است.برخى معاصران نیز احتیاط وجوبی را در پرداخت زکات فطره به آنان دانسته‏اند.
بنابر قول گروهى، دادن زکات فطره به مخالف مستضعف در صورت عدم وجود فقیر مؤمن (شیعه دوازده امامى) جایز است.
مالک مى‏تواند زکات فطره اش را مستقیم به مستحق بپردازد؛ هرچند تحویل آن به امام علیه السّلام یا نایب او افضل است.
بنابر قول مشهور، پرداخت کمتر از یک صاع از زکات فطره به فقیر جایز نیست؛ مگر آنکه فقرا زیاد باشند؛ به گونه‏اى که دادن یک صاع به همه آنان امکان پذیر نباشد، که در این صورت گروهى قائل به جواز پرداخت کمتر از یک صاع شده‏اند. در ناحیه زیادى، دادن بیش از یک صاع، بلکه تا حد رفع فقر از فقیر جایز است.
[۴۶] مستمسک العروة ج۹، ص۴۳۸.

مستحب است زکات فطره به فقراى خویشاوند و سپس همسایگان اختصاص داده شود؛ چنان که ترجیح فقراى اهل علم و فضیلت بر غیر آنان در دادن زکات فطره مستحب است.



 
۱. مدارک الأحکام ج۵، ص۳۰۷.    
۲. کتاب الزکاة (شیخ انصاری) ص۳۹۷.    
۳. العروة الوثقی ج۴، ص۲۰۴.    
۴. جواهر الکلام ج۱۵، ص۴۸۴-۴۸۵.    
۵. جواهر الکلام ج۱۵، ۴۸۵.    
۶. جواهر الکلام ج۱۵، ص۴۸۵-۴۸۶.    
۷. جواهر الکلام ج۱۵، ص۴۸۸-۴۹۰.    
۸. الخلاف ج۲، ص۱۴۶.    
۹. مختلف الشیعة ج۳، ص۲۶۱.    
۱۰. جواهر الکلام ج۱۵، ص۴۹۲.    
۱۱. مستمسک العروة ج۹، ص۳۹۰-۳۹۲.
۱۲. جواهر الکلام ج۱۵، ص۴۹۹.    
۱۳. منهاج الصالحین (خویی) ج۱، ص۳۲۰.    
۱۴. العروة الوثقی ج۴، ص۲۰۵=-۲۰۶.    
۱۵. العروة الوثقی‌ ج۴، ص۲۰۶.    
۱۶. مستمسک العروة ج۹، ص۳۹۶-۳۹۷.
۱۷. العروة الوثقی‌ ج۴، ص۲۰۷-۲۰۸.    
۱۸. موسوعة الخوئى ج۲۴، ص۳۹۳-۳۹۴.
۱۹. العروة الوثقی‌ ج۴، ص۲۰۷.    
۲۰. موسوعة الخوئى ج۲۴، ص۲۹۳-۲۹۶.
۲۱. جواهر الکلام ج۱۵، ص۵۰۲-۵۰۴.    
۲۲. جواهر الکلام ج۱۵، ص۵۰۴.    
۲۳. جواهر الکلام ج۱۵، ص۵۰۵.    
۲۴. جواهر الکلام ج۱۵، ص۵۰۷.    
۲۵. العروة الوثقی ج۴، ص۲۰۹.    
۲۶. الحدائق الناضرة ج۱۲، ص۲۷۹.    
۲۷. مستند الشیعة ج۹، ص۴۰۵-۴۰۶.    
۲۸. جواهر الکلام ج۱۵، ۵۱۴-۵۱۸.    
۲۹. جواهر الکلام ج۱۵، ص۵۱۸.    
۳۰. جواهر الکلام ج۱۵، ص۵۲۲-۵۲۵.    
۳۱. موسوعة الخوئى ج۲۴، ص۴۵۳.
۳۲. جواهر الکلام ج۱۵، ص۵۲۷.    
۳۳. العروة الوثقی‌ ج۴، ص۲۲۲.    
۳۴. الحدائق الناضرة ج۱۲، ص۳۰۱.    
۳۵. جواهر الکلام ج۱۵، ص۵۲۹.    
۳۶. جواهر الکلام ج۱۵، ص۵۳۴-۵۳۶.    
۳۷. جواهر الکلام ج۱۵، ص۵۳۸.    
۳۸. جواهر الکلام ج۱۵، ص۵۳۸.    
۳۹. المقنعة ج۱، ص۲۵۲.    
۴۰. العروة الوثقی ج۴، ص۲۲۵.    
۴۱. النهایة ص۱۹۲.    
۴۲. الجامع للشرائع ص۱۴۰.    
۴۳. شرائع الإسلام ج۱، ص۱۳۱-۱۳۲.    
۴۴. ریاض المسائل ج۵، ص۲۳۰-۲۳۱.    
۴۵. حواهر الکلام ج۱۵، ص۵۴۱-۵۴۲.    
۴۶. مستمسک العروة ج۹، ص۴۳۸.
۴۷. جواهر الکلام ج۱۵، ص۵۴۲-۵۴۳.    




فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، ج۴، ص۲۵۷-۲۶۱.    



رده‌های این صفحه : زکات




جعبه ابزار