• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

محتوی سوره بینه

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



سوره بیّنه، نود و هشتمین سوره قرآن کریم است.



این سوره مدنی است.
[۱] مجمع البیان، ج ۱۰، ص ۷۹۱.
[۲] البرهان فی علوم القرآن، ج ۱، ص ۲۸۱.
[۳] التمهید، ج ۱، ص ۱۵۹.
برخی آن را مکی دانسته‌اند
[۵] نهج‌البیان، ج ۵، ص ۴۰۰.
؛ ولی همه روایات ترتیب نزول و نیز روایتی از ابوخیثمه بدری که می‌گوید:پس از نزول سوره بینه رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) به ابی بن کعب انصاری فرمود که مأمور شده‌ام تا این سوره را بر تو تلاوت کنم، مدنی بودن سوره را تأیید می‌کند.
[۷] روح المعانی، مج ۱۶، ج ۳۰، ص ۳۵۸.
[۸] التمهید، ج ۱، ص ۱۵۹.
مؤید دیگر مدنی بودن سوره مضمون آن است که دربردارنده توبیخ اهل کتاب است.
[۹] التحریر والتنویر، ج ۳۰، ص ۴۶۷ - ۴۶۸.
[۱۰] التفسیرالحدیث، ج ۸، ص ۳۴۷.

سوره بیّنه نود و هشتمین سوره در ترتیب مصحف و صدمین سوره در ترتیب نزول است که پس از سوره طلاق و پیش از حشر نازل شده است
[۱۲] مجمع‌البیان، ج ۱۰، ص ۶۱۳.
[۱۳] البرهان فی علوم القرآن، ج ۱، ص ۲۸۱.
[۱۴] التمهید، ج ۱، ص ۱۳۷.
و چون سوره حشر در ربیع الاول سال چهارم هجری در جریان غزوه بنی نضیر نازل شده است
[۱۵] المغازی، ج ۱، ص ۳۶۳ .
[۱۶] المغازی، ج ۱، ص ۳۸۰.
[۱۷] السیرة النبویه، ج ۳، ص ۱۹۰ ۱۹۲.
بنابراین می‌بایست سوره بینه در اواخر سال سوم یا اوائل سال چهارم نازل شده باشد.
[۱۸] التحریر والتنویر، ج ۳۰، ص ۴۶۸.
این سوره دارای ۸ آیه
[۱۹] بصائر ذوی التمییز، ج ۱، ص ۵۳۳.
و ۹۴ کلمه است.
[۲۰] المعجم‌الاحصائی، ج ۱، ص ۳۰۵.
قاریان بصره برخلاف دیگر قاریان بر «مُخلِصینَ لَهُ الدّین» وقف و آن را آیه‌ای مستقل و در نتیجه شمار آیات سوره را ۹ آیه دانسته‌اند.
[۲۲] مجمع البیان، ج ۱۰، ص ۷۹۱.
[۲۳] جمال القرّاء، ج ۱، ص ۴۷۶.



نام مشهور آن «بیّنه» (به معنای دلیل آشکار) است که از واژه «اَلبیِّنه» در آیات اول و چهارم سوره گرفته شده است.
[۲۴] جامع‌البیان، مج ۱۵، ج ۳۰، ص ۳۳۲.
[۲۵] مجمع‌البیان، ج ۱۰، ص ۷۹۱.
در منابع کهن
[۲۸] معانی القرآن، فراء، ج ۳، ص‌۲۸۱.
[۲۹] صحیح البخاری، ج ۶، ص ۱۰۸.
و روایات از آن به سوره «لَم یَکُن» و «لَم یَکُنِ الَّذینَ کَفَروا» یاد شده
[۳۱] البرهان، ج ۵، ص ۷۱۷.
[۳۲] التحریروالتنویر، ج ۳۰، ص ۴۶۷.
و ابی بن کعب در مصحفش آن را سوره «اَهلِ‌الکِتبِ» نامیده بود.
[۳۳] الاتقان، ج ۱، ص ۱۲۲.
[۳۴] التحریر والتنویر، ج ۳۰، ص ۴۶۷.
«قیّمه» ، «بریّه»
[۳۷] املاء ما من به الرحمن، ص ۲۹۱.
، «منفکّین» و «انفکاک» نیز نامهای دیگر این سوره است.
[۳۸] الاتقان، ج ۱، ص ۱۲۲.
[۳۹] التحریر والتنویر، ج ۳۰، ص ۴۶۶.
[۴۰] روح المعانی، مج ۱۶، ج ۳۰، ص ۳۵۸.
در الاتقان و تفسیر روح‌المعانی « قیامت » نیز از نامهای این سوره شمرده شده است
[۴۱] الاتقان، ج ۱، ص ۱۲۲ .
[۴۲] روح‌المعانی، مج ۱۶، ج ۳۰، ص ۳۵۸.
که به دلیل شباهت رسم‌الخط آن با قیّمه با صرف نظر از حرکات (قِیمَه قَیِّمه) به نظر می‌رسد تصحیف «قیّمه» باشد. شاهد این نظر آن‌که در این دو منبع از نام «قیّمه» با وجود شهرتش
[۴۳] التحریر و التنویر، ج ۳۰، ص ۴۶۷.
یاد نشده است. همه این نامها برگرفته از واژه‌هایی است که در این سوره به کار رفته است.


سوره بیّنه چهاردهمین سوره‌ای است که در مدینه در اواخر سال سوم یا اوائل سال چهارم هجری قبل از غزوه بنی‌نضیر در حالی نازل شد که دشمنی و کینه‌توزی یهود بر ضدّ اسلام به اوج خود رسیده بود.
[۴۴] التحریر والتنویر، ج ۳۰، ص ۴۶۸.
[۴۵] الاتقان، ج ۱، ص ۲۰.

این سوره که رسالت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) را جهانی و برای همه مردم معرفی می‌کند در بخش اول می‌گوید: اهل کتاب و مشرکان قبل از اسلام ادّعا می‌کردند که ما از آیین خود دست برنمی‌داریم تا دلیل روشن و پیامبری از جانب خدا برای ما بیاید که صحیفه‌های پاک دربردارنده موضوعات و مطالب محکم و پابرجا را بر ما تلاوت کند؛ ولی پس از ظهور اسلام و آمدن بینه و پیامبر الهی در آن اختلاف کردند و از سخن خود سرباز زدند و جز گروهی اندک به رویارویی و ستیز با آن برخاستند، در حالی که در آیین جدید فقط به عبادت خالصانه پروردگار ، دوری از شرک ، برپا داشتن نماز و دادن زکات که اصول ثابت همه ادیان الهی است فرمان داده شده‌بود.
[۴۸] جوامع الجامع، ج ۴، ص ۵۲۱.

در بخش دوم جزای دو گروه مؤمنان و کافران را بیان می‌کند و می‌گوید: کافران از اهل کتاب و مشرکان همواره در آتش دوزخ می‌مانند و آنان بدترین مخلوقات‌اند؛ ولی آنان که ایمان آورده و کارهای شایسته انجام داده‌اند بهترین مخلوقات‌اند و پاداش آن‌ها بهشت جاویدان است. هم خدا از آنان خشنود است و هم آن‌ها از خدا خشنودند. در روایات متعددی که امیرمؤمنان ، علی (علیه‌السلام)، ابن عباس ، جابربن عبدالله ، ابوسعید و ابوبرزه
[۵۱] مجمع البیان، ج ۱۰، ص ۷۹۵.
از پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) نقل کرده‌اند خیرالبریه به علی و شیعیانش تفسیر شده است. جابر می‌گوید: در حضور رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) بودیم که علی (علیه‌السلام) به سوی ما آمد و آن حضرت با دیدنش فرمودند: سوگند به کسی که جانم در دست اوست این مرد و شیعیانش در قیامت از رستگاران‌اند و آیه «اِنَّ الَّذینَ ءامَنوا وعَمِلُوا الصّلِحتِ اُولئِکَ هُم خَیرُ البَریَّه» نازل شد، از این‌رو اصحاب پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) با آمدن علی (علیه‌السلام) می‌گفتند:«خیر البریّه» آمد.
[۵۵] تاریخ دمشق، ج ۴۲، ص ۳۷۱.
[۵۶] کفایة الطالب، ص ۲۴۵.
در روایت دیگری رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) به علی (علیه‌السلام) فرمودند:ای علی! تو و شیعیانت خیرالبریّه‌اید
[۵۷] جامع البیان، مج ۱۵، ج ۳۰، ص ۳۳۵.
و وعده‌گاه من و تو کنار حوض کوثر است.
[۵۸] مجمع البیان، ج ۱۰، ص ۷۹۵ .
[۵۹] روح‌المعانی، مج ۱۶، ج ۳۰، ص ۳۷۰.
[۶۰] مناقب، ص ۳۴۷.
در روایتی از ابن عباس خیر البریّه به علی (علیه‌السلام) و اهل‌بیتش تفسیر شده است.
[۶۱] مجمع البیان، ج ۱۰، ص ۷۹۵.
روایاتی به این مضمون نیز از امامان اهل‌بیت (علیهم‌السلام) گزارش شده است.
[۶۲] البرهان، ج ۵، ص ۲۲۳- ۲۲۴.



پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) مسلمانان را به یادگیری و تلاوت این سوره توصیه، و برای تلاوتش ثوابهای فراوانی بیان کرده‌اند.
[۶۳] مجمع‌البیان، ج ۱۰، ص ۷۹۱.
آن حضرت فرمودند: هرگاه خداوند از بنده‌ای تلاوت سوره «لم‌یکن الذین کفروا» را بشنود، به او خطاب می‌کند: بنده من بشارت بر تو، من تو را در بهشت جای می‌دهم تا خشنود شوی.
[۶۵] تفسیر ابن کثیر، ج ۴، ص ۵۷۴.
[۶۷] فضائل سور القرآن، ص ۳۵۹.
از امام باقر (علیه‌السلام) نیز روایت شده: کسی که سوره بینه را بخواند از شرک بیزار و در دین محمد (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) داخل شده است و خداوند او را مؤمن برمی‌انگیزد و در حساب بر او آسان می‌گیرد.
[۶۸] ثواب الاعمال، ص ۲۶۷.
[۶۹] مجمع البیان، ج ۱۰، ص ۷۹۱.



الاتقان فی علوم القرآن؛ املاء ما من به الرحمن؛ البرهان فی تفسیر القرآن؛ البرهان فی علوم القرآن؛ بصائر ذوی التمییز فی لطائف الکتاب العزیز؛ البیان فی عد آی القرآن؛ تاریخ مدینة دمشق؛ تفسیر التحریر و‌التنویر؛ تفسیر جوامع الجامع؛ التفسیر الحدیث؛ تفسیر القرآن العظیم، ابن‌کثیر؛ تفسیر نمونه؛ التمهید فی علوم القرآن؛ ثواب الاعمال و عقاب الاعمال؛ جامع البیان عن تأویل آی القرآن؛ جمال القرّاء؛ الدرالمنثور فی التفسیر بالمأثور؛ روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم؛ السیرة‌النبویه، ابن هشام؛ شواهد التنزیل؛ صحیح البخاری؛ فضائل سور القرآن؛ الکشاف؛ کفایة الطالب فی مناقب علی بن ابی طالب (علیه‌السلام)؛ مجاز القرآن؛ مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن؛ معانی القرآن، فراء؛ معانی القرآن و اعرابه، زجاج؛ المعجم الاحصائی لالفاظ القرآن الکریم؛ المغازی؛ مناقب علی بن ابی طالب و ما نزل من القرآن فی علی (علیه‌السلام)؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ نهج‌البیان عن کشف معانی القرآن.


۱. مجمع البیان، ج ۱۰، ص ۷۹۱.
۲. البرهان فی علوم القرآن، ج ۱، ص ۲۸۱.
۳. التمهید، ج ۱، ص ۱۵۹.
۴. الکشاف، ج ۴، ص ۷۸۱.    
۵. نهج‌البیان، ج ۵، ص ۴۰۰.
۶. بصائر ذوی‌التمییز، ج ۱، ص ۵۳۳.    
۷. روح المعانی، مج ۱۶، ج ۳۰، ص ۳۵۸.
۸. التمهید، ج ۱، ص ۱۵۹.
۹. التحریر والتنویر، ج ۳۰، ص ۴۶۷ - ۴۶۸.
۱۰. التفسیرالحدیث، ج ۸، ص ۳۴۷.
۱۱. المیزان، ج ۲۰، ص ۳۳۶.    
۱۲. مجمع‌البیان، ج ۱۰، ص ۶۱۳.
۱۳. البرهان فی علوم القرآن، ج ۱، ص ۲۸۱.
۱۴. التمهید، ج ۱، ص ۱۳۷.
۱۵. المغازی، ج ۱، ص ۳۶۳ .
۱۶. المغازی، ج ۱، ص ۳۸۰.
۱۷. السیرة النبویه، ج ۳، ص ۱۹۰ ۱۹۲.
۱۸. التحریر والتنویر، ج ۳۰، ص ۴۶۸.
۱۹. بصائر ذوی التمییز، ج ۱، ص ۵۳۳.
۲۰. المعجم‌الاحصائی، ج ۱، ص ۳۰۵.
۲۱. بیّنه/سوره۹۸، آیه۵.    
۲۲. مجمع البیان، ج ۱۰، ص ۷۹۱.
۲۳. جمال القرّاء، ج ۱، ص ۴۷۶.
۲۴. جامع‌البیان، مج ۱۵، ج ۳۰، ص ۳۳۲.
۲۵. مجمع‌البیان، ج ۱۰، ص ۷۹۱.
۲۶. نمونه، ج ۲۷، ص ۱۹۶.    
۲۷. مجازالقرآن، ج ۲، ص ۳۰۶.    
۲۸. معانی القرآن، فراء، ج ۳، ص‌۲۸۱.
۲۹. صحیح البخاری، ج ۶، ص ۱۰۸.
۳۰. الدرالمنثور، ج ۸، ص ۵۸۵.    
۳۱. البرهان، ج ۵، ص ۷۱۷.
۳۲. التحریروالتنویر، ج ۳۰، ص ۴۶۷.
۳۳. الاتقان، ج ۱، ص ۱۲۲.
۳۴. التحریر والتنویر، ج ۳۰، ص ۴۶۷.
۳۵. القَيِّمَة معانی‌القرآن، زجاج، ج ۵، ص ۳۴۹.    
۳۶. البیان فی عد آی القرآن، ص‌۲۸۲.    
۳۷. املاء ما من به الرحمن، ص ۲۹۱.
۳۸. الاتقان، ج ۱، ص ۱۲۲.
۳۹. التحریر والتنویر، ج ۳۰، ص ۴۶۶.
۴۰. روح المعانی، مج ۱۶، ج ۳۰، ص ۳۵۸.
۴۱. الاتقان، ج ۱، ص ۱۲۲ .
۴۲. روح‌المعانی، مج ۱۶، ج ۳۰، ص ۳۵۸.
۴۳. التحریر و التنویر، ج ۳۰، ص ۴۶۷.
۴۴. التحریر والتنویر، ج ۳۰، ص ۴۶۸.
۴۵. الاتقان، ج ۱، ص ۲۰.
۴۶. المیزان، ج ۲۰، ص ۳۳۶.    
۴۷. الکشاف، ج ۴، ص ۷۸۲.    
۴۸. جوامع الجامع، ج ۴، ص ۵۲۱.
۴۹. نمونه، ج ۲۷، ص ۱۹۹ -۲۰۳.    
۵۰. شواهد التنزیل، ج ۲، ص ۴۵۹ ۴۷۳.    
۵۱. مجمع البیان، ج ۱۰، ص ۷۹۵.
۵۲. الدرالمنثور، ج ۸، ص ۵۸۹.    
۵۳. بیّنه/سوره۹۸، آیه۷.    
۵۴. شواهد التنزیل، ج ۲، ص ۴۶۸.    
۵۵. تاریخ دمشق، ج ۴۲، ص ۳۷۱.
۵۶. کفایة الطالب، ص ۲۴۵.
۵۷. جامع البیان، مج ۱۵، ج ۳۰، ص ۳۳۵.
۵۸. مجمع البیان، ج ۱۰، ص ۷۹۵ .
۵۹. روح‌المعانی، مج ۱۶، ج ۳۰، ص ۳۷۰.
۶۰. مناقب، ص ۳۴۷.
۶۱. مجمع البیان، ج ۱۰، ص ۷۹۵.
۶۲. البرهان، ج ۵، ص ۲۲۳- ۲۲۴.
۶۳. مجمع‌البیان، ج ۱۰، ص ۷۹۱.
۶۴. بصائر ذوی‌التمییز، ج ۱، ص ۵۳۳ - ۵۳۴.    
۶۵. تفسیر ابن کثیر، ج ۴، ص ۵۷۴.
۶۶. فُضَيْل الدرالمنثور، ج ۸، ص ۵۸۵.    
۶۷. فضائل سور القرآن، ص ۳۵۹.
۶۸. ثواب الاعمال، ص ۲۶۷.
۶۹. مجمع البیان، ج ۱۰، ص ۷۹۱.



مرکز دائرة المعارف قرآن کریم، برگرفته از مقاله «سوره بینه».    


raquo; با وجود شهرتش span class=



جعبه ابزار