تبرج

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف

---

تبرّج‏ به خودنمایی و جلوه‌گری كردن گفته می شود و تبرّج یک از دستوراتی است که خداوند خطاب به زنان پیامبر در قرآن صادر کرده است و از آن به مناسبت در باب‌های طهارت، صلات، نکاح و شهادات ياد شده است.

---

تَبَرُّج، واژه ای قرآنی است به معنای خودنمایی زنان و اینکه زیبایی و زینتشان را آشکار کنند. ریشه این واژه، برج، در عربی در دو معنای اصلی به کار می رود: «بروز و ظهور»، و «ملجأ و مکان بلند»؛ تبرّج از معنای نخست گرفته شده است و بروج (برجهای فلکی و برج و باروهای شهر) به معنای دوم راجع است.

---

راغب اصفهانی برج را به معنای قصر دانسته و بروج آسمانی را نیز برگرفته از همین معنا برمی شمارد؛ او معتقد است که تبرّج از تعبیر «الثوب المُبَرّج » (لباس زیبایی که صور بروج آسمانی بر آن نقش بسته ) گرفته شده، بدینگونه که اظهار زیبایی بدان تشبیه شده است.

---

لغویان متقدم با توجه به معنای بروز و ظهور، تبرّج زن را به معنای اظهار زیبایی (دست و صورت ) وی دانسته اند.

---

معنای اصطلاحی تبرّج برگرفته از آیه ۳۳ سوره احزاب است: «وَ قَرْنَ فی بُیُوتِکُنَّ وَ لاتَبرَّجْنَ تَبَرُّج الجاهلیّةِ الاُولی '...» (و در خانه های خود بمانید و به شیوه جاهلیت پیشین تبرّج نکنید).

---

این آیه خطاب به همسران پیامبر است، اما در تفاسیر همه زنان را مشمول این حکم دانسته اند.
گذشته از این، بنا بر دیگر شواهد قرآنی، بویژه آیه ۳۵ سوره احزاب که هم مردان هم زنان مسلمان و مؤمن مورد خطاب اند و از آنجا که مردان مسلمان نیز ملزم به رعایت حدود شرعی اند، تبرّج منحصر به زنان نمی تواند باشد.

---

۶.۱ - قرآن

در قرآن کریم به موضوع تبرّج اشاره و از خصلتهای زنان عصر جاهلی دانسته شده است که با آرایش و لباسهای زینتی در مجامع عمومی ظاهر شده و خود را به مردان نشان می‌دادند.
در قرآن کریم، خودنمایی زنان نهی شده و به نمونه هایی از آن ــ که می توان آنها را از موارد تبرّج به شمار آورد ــ اشاره شده است، از جمله: سخن گفتن تحریک آمیز ، نمایان ساختن زیورهایی که ظاهر نیستند، و کوبیدن پا بر زمین هنگام راه رفتن به قصد جلب توجه.

۶.۲ - احادیث

در احادیث نیز به دیگر مصداقهای تبرّج اشاره شده و بر نهی از آنها تأکید شده است، از جمله پوشیدن لباسهای بدن نما و تشبه به مردان، استعمال بیش از اندازه بوی خوش و جز اینها که موجب جلب توجه مردان می شود.
در حدیث نبوی، تبرّج، نکوهیده و از صفات رذیله زنان دانسته شده است.
بیش از همه سه روایت معروف از قَتاده، مجاهد و مقاتل نقل شده است که در هریک تبرّج در جاهلیت به نوعی خودنمایی آشکار به قصد دل‌ربایی از مردان تفسیر شده است.

---

بنا بر آیات و احادیث، فقها تبرّج را حرام شمرده اند، به این معنا که هرگونه عملی که زن به منظور خودنمایی، جلوه‌گری، جلب توجه مردان بیگانه و تأثیر در دل آنان انجام دهد مصداق تبرّجِ نهی شده قرآنی است؛ هرچند که نمونه ها و مصادیق آن غالباً به تناسب عادات و فرهنگ دستخوش تغییر است.

۷.۱ - مقابل نامحرم

پوشاندن زینتها و زيبايي‌ها- اعم از زیورآلات، لباس يا زيبايي‌هاى بدن- بجز وجه و کفّین در برابر اجنبی براى زن، واجب و تبرّج وى براى نامحرم بجز کودک و دیوانه حرام است.
بر پدر و شوهر واجب است دختر و همسر خود را از تبرّج حفظ كنند.

۷.۲ - شهادت

از جمله شرايط پذيرش شهادت زن، عدم تبرّج او است.

۷.۳ - کهولت سن

زن کهنسال كه امیدی به ازدواج وى نمی‌رود می‌تواند بدون چادر يا پوششى كه لباس‌هاى زينتى وى را بپوشاند براى رفع نيازهاى خويش از منزل بيرون رود به شرطى كه به انگیزه تبرّج و خودنمايى نباشد.

۷.۴ - ازدواج

تبرّج زن براى شوهر، مستحب و از صفات پسندیده وى به شمار آمده است. .

---

با توجه به مصادیق قرآنی و حدیثی تبرّج می توان دریافت که این واژه تنها ناظر به پوشش ظاهری نیست بلکه بیش از آن رفتار و منش غیرمتین (در برابر عفاف ) مورد نظر است؛ بدینسان تبرّج معنایی عامتر از حجاب و ستر دارد.
همچنین باید متذکر شد که حدود حجاب نه از نفی تبرّج به دست می آید و نه احتراز از تبرّج به تنهایی ــ اگرچه از نظر اخلاقی قطعاً ممدوح و در مواردی ضروری است ــ موجب استغنای زنان مسلمان از حجاب است.

---

•علاوه بر قرآن.
•ابن درید، کتاب جمهرة اللغة، چاپ رمزی منیر بعلبکی، بیروت ۱۹۸۷ـ ۱۹۸۸.
•ابن فارس، معجم مقاییس اللغة، چاپ عبدالسلام محمد هارون، قم ۱۴۰۴.
•ابن کثیر، تفسیرالقرآن العظیم، چاپ علی شیری، بیروت: داراحیاء التراث العربی.
•محمدبن احمد ازهری، تهذیب اللغة، ج۱۱، چاپ محمدابوالفضل ابراهیم، قاهره.
•حسین بن محمد راغب اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن، چاپ محمد سیدکیلانی، تهران ( ۱۳۳۲ ش ).
•وهبه مصطفی زحیلی، الفقه الاسلامی وادلته، دمشق ۱۴۱۸/ ۱۹۹۷.
•سید سابق، فقه السنة، بیروت ۱۴۰۷/۱۹۸۷.
•عبیدبن عبدالعزیز سلمی، التبرّج والاحتساب علیه، ( بی جا ) ۱۴۰۷/۱۹۸۷.
•عبدالرحمان بن ابی بکر سیوطی، الدرّ المنثور فی التفسیر بالمأثور، بیروت: دارالمعرفه.
•محمدبن علی شوکانی، فتح القدیر، بیروت.
•طباطبائی.
•طبرسی.
•طوسی.
•خلیل بن احمد فراهیدی، کتاب العین، چاپ مهدی مخزومی و ابراهیم سامرائی، قم ۱۴۰۵.
•محمدبن احمد قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، ج۷، جزء ۱۴، قاهره ۱۳۸۷/۱۹۶۷، چاپ افست تهران ۱۳۶۴ ش.
•حسن مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج ۱، تهران ۱۴۱۶.

---