آثار ذکر خدا
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ذکر خدا همان به
یاد خدا بودن در تمام اوقات و احوالات هست که این حالت آثاری را هم به دنبال خود دارد که به آثار
ذکر خدا مشهور هست.
از جمله مباحثی که در آموزه های
دینی، مورد توجه قرار گرفته و حفظ و
مراقبت از آن، به همگان توصیه شده است، «ذکر» و
یاد خدای متعال در تمام
مراحل زندگی است، بدون این که به
زمان،
مکان و شرایط خاصی، محدود و منحصر شده باشد.
امام صادق(ع) می فرماید: هر چیزی حدی دارد که در آن جا به پایان می رسد مگر یاد خدا که حدی پایان پذیر ندارد.
خداوند عزوجل
فرایض را
واجب کرد و هر که آن ها را به جای آورد، همان حد آن هاست... مگر
ذکر، که خدای عزوجل به اندک آن،
رضایت نداده و حدی که در آن جا، پایان پذیرد، برایش قرار نداده است، سپس این
آیه را
تلاوت کرد: ای کسانی که
ایمان آورده اید
خدا را، بسیار
یاد کنید و
بامدادان و
شامگاهان او را
تسبیح گویید.»
در
حدیث دیگری امام صادق(ع) می فرماید: «فاکثروا ذکرالله ما استطعتم فی کل ساعه من ساعات اللیل و النهار فان الله امر بکثره الذکر له؛
تا آن جا که می توانید در تمام لحظات و ساعات
شب و
روز، خدا را بسیار یاد کنید زیرا خداوند به بسیار یاد کردن خود
فرمان داده است.»
اهل لغت در تعریف
ذکر گفته اند: «الذکر جری الشی علی لسانک؛
ذکر جاری کردن چیزی بر
زبان است.
راغب اصفهانی ذکر را به دو نوع لفظی و قلبی، تقسیم کرده، می گوید:
ذکر لفظی و
قلبی، همان گونه که به تنهایی و جدای از هم، امکان وقوع دارد، به صورت همزمان نیز ممکن است محقق شود؛ به گونه ای که
قلب و
باطن انسان ذاکر، در حین جاری کردن الفاظ و کلمات، معانی و پیام الفاظ و
اذکار را نیز به خوبی دریافت نموده متوجه شود.
در واقع،
ذکر خدا به معنای «
خدابینی» و توجه به قدرت مطلق اوست که همه جا
حاضر و
ناظر بوده و
عالم هستی با تمام وسعت و گستردگی آن، از بزرگترین کهکشان ها تا کوچک ترین
موجودات ذره بینی، تحت سیطره و قدرت او قرار دارند.
هرگاه یاد چنین
قدرت با
عظمت، بر زبان، جاری شده،
درون و باطن
انسان نیز آن را
درک نماید، بدون
شک، تأثیر شگرفی بر اعمال و رفتار انسان، خواهد داشت.
چنانکه
امام صادق(ع) می فرماید:... ذکر بدین معنی است که وقتی با چیزی، مواجه می شوی که خدای متعال به آن،
امر کرده است، آن را انجام دهی و اگر
نهی کرده از آن دوری نمایی.»
مراتب ذکر
ذکر، دارای مراتب مختلفی است که از
ذکر لفظی شروع و تا
انقطاع کامل و رسیدن به
قرب حق، ادامه پیدا می کند.
اولین مرتبه
ذکر، ذکر لفظی است که
انسان با تکرار الفاظ و
اذکار مخصوصی، یاد و نام خدای متعال را بر زبان جاری نموده و در حین ذکر لفظی، زبان را از اعمال و
گناهانی چون:
غیبت،
تهمت،
دروغ و... باز می دارد و زمینه رسیدن به مراحل بالاتر را فراهم می سازد.
مرحله دوم، مرحله
ذکر معنوی است؛
انسان ذاکر در این مرحله، علاوه بر جاری نمودن الفاظ، به معانی و مفاهیم بلند آن نیز توجه دارد.
مرحله سوم،
ذکر قلبی است. در این مرحله
یاد و
نام خدای قادر مطلق، از کانون
قلب انسان ذاکر، جریان و سریان پیدا نموده،
روح و روان او را صیقل می دهد.
مرحله چهارم که عالی ترین مرحله ذکر به شمار می رود آن است که
بندگان خاص
خداوند در تمام لحظات زندگی، اعمال،
رفتار، گفتار و
افکار و خویش را در
محضر حق تعالی، احساس می کنند؛ به گونه ای که لحظه ای
غفلت از خدا را
گناه می دانند.
در چنین حالتی، انسان ذاکر، تمام وجودش را از
عشق به
حق لبریز و خود را به منبع
انوار الهی، متصل می بیند و
امور مادی و غیرخدایی را به کلی فراموش می کنند.
آثار ذکر خدا
ذکر و یاد خدای متعال در صورتی که تداوم پیدا کرده و از حوزه و دائره لفظ، عبور و با روح و
روان انسان، عجین شود، آثار گرانبهایی را، به دنبال خواهد داشت که به صورت اجمال مرور می شود:
۱) رعایت
احکام الهی
اولین اثری که یاد خدای متعال، به همراه دارد، تقید و پایبندی انسان ذاکر، نسبت به
دستورات الهی و رعایت
حلال و
حرام خداوند است.
در واقع، ذکر خدای متعال، باعث می شود انسان،
نعمت های الهی و
اجر و
پاداشی را که به
بندگان صالح و
درستکار،
وعده داده شده، به یاد آورد و برای رسیدن به آن، تلاش مضاعف نموده، و پذیرش مشکلات
بندگی، برایش آسان شود.
از سوی دیگر به واسطه
تقویت ایمان،
اراده ذاکر در جهت رعایت
احکام و
دستورات الهی، برای نجات و رهایی از
[۷] و
آتش جهنم که برای انسان های متخلف، وعده داده شده، قوی تر خواهد شد؛ لذا
قرآن می فرماید: «
مؤمنان کسانی هستند که هر گاه
نام خدا برده شود، دلهایشان، ترسان می گردد و هنگامی که
آیات او بر آن ها خوانده می شود،
ایمانشان افزون تر می گردد.»
در آیه دیگری می خوانیم: «آنچه را از کتاب (آسمانی) به تو
وحی شده،
تلاوت کن و
نماز را بر پا دار که نماز (انسان را) از زشتیها بازمی دارد و
یاد خدا بزرگتر است و
خدا از آنچه انجام می دهید، آگاه است.»
امام صادق(ع) می فرماید: «از جمله سخت ترین
تکالیف الهی درباره
بندگان، سه چیز است... سومی، یاد خدا است، منظور از یاد خدا این نیست که انسان، سبحان الله و الحمدلله را تکرار نماید، مقصود این است که شخص آن چنان باشد که تا با کار حرامی مواجه شد، یاد خدا که همواره در دلش هست، جلو او را بگیرد.»
آن حضرت درباره
آیه «ولذکر الله اکبر» نیز می فرمایند: «منظور به
یاد خدا بودن در هنگام رو برو شدن با
حلال و
حرام خدا است».
بنابراین اولین اثر یاد خدای متعال، تقید و پایبندی انسان ذاکر، نسبت به
احکام الهی است، و هر قدر، یاد خدای متعال در
ظاهر و
باطن انسان از نظر کمیت و کیفیت، بیشتر و عمیق تر شود، تقید و پایبندی انسان در برابر
قوانین الهی، بیشتر خواهد شد.
۲)
بصیرت و
بینایی
بصیرت و روشن بینی، اثر دیگری است که
ذکر و یاد خدای متعال، به دنبال دارد.
قرآن می فرماید: «
پرهیزگاران، هنگامی که گرفتار
وسوسه های شیطانی شوند، به یاد خدا و
پاداش و
کیفر او می افتند و در پرتو
یاد او،
راه حق را می بینند و ناگهان
بینا می شوند.»
جمله«اذاهم مبصرون» اشاره به این حقیقت دارد که وسوسه های
شیطانی، پرده بر دیده انسان می افکند؛ آن چنان که راه را از چاه،
دوست را از
دشمن و
نیک را از
بد، نمی شناسد، ولی
یاد خدا به انسان بینایی و روشنایی می بخشد، قدرت
شناخت واقعیت ها را به او می دهد، شناختی که نتیجه اش نجات از چنگال
وسوسه هاست.
امام علی(ع) می فرماید: «علیک بذکر الله فانه نور القلوب؛
بر تو باد به
ذکر خدا که آن روشنایی دل هاست».
و در جمله دیگر می فرماید: «الذکر، جلاء البصایر و نور السرایر؛
یاد خدا، جلادهنده
بینش ها و روشنایی درون هاست.»
۳) ایمنی از
نفاق
ایمنی و
سلامتی از نفاق، اثر دیگر از آثار ارزشمند یاد خدای متعال برای انسان ذاکر است.
قرآن می فرماید:
منافقان،
خدا را
فریب می دهند و حال آن که خدا فریبشان می دهد و چون به
نماز برخیزند با
اکراه و کاهلی برخیزند و برای خودنمایی و فریب، نماز می خوانند و جز اندک، خدا را یاد نکنند.»
ذکر اندک منافقان، باعث دوری آنان از خدا و در نتیجه موجب فریب کاری و نیرنگ بازی آن ها با خدا و
خلق خدا می شود.
رسول اکرم(ص) می فرماید: «من اکثر من ذکر الله فقد بری من النفاق؛
هر کسی خدا را فراوان یاد کند؛ از نفاق به دور ماند.»
امام علی(ع) نیز می فرماید: «و خدای عز و جل را بسیار یاد کنید که آن بهترین یادهاست و از نفاق، مصون می دارد و از آتش نگه می دارد.»
۴)
ثواب ویژه
از جمله آثار
ذکر حق و یاد خدا ثواب ویژه آن است؛ چرا که انسان ذاکر تا هنگامی که یاد خدا را در
ظاهر و
باطن رعایت کند، به منزله کسی است که مشغول
نماز و انجام
رکوع و
سجود باشد.
همچنانکه نماز هم به خاطر ذکر خدا اقامه می شود، خداوند می فرماید: «من الله هستم معبودی جز من نیست مرا بپرست و نماز را برای یاد من به پا دار.»
رسول اکرم(ص) می فرماید: «لاتزال مصلیا قانتا ما ذکرت الله قائما او قاعدا او فی سوقک او فی نادیک او حیثما کنت؛
مادام که به یاد خدا باشی، ایستاده یا نشسته، در
بازار و یا در محفل صمیمی و یا هر کجا که باشی، پیوسته درحال نماز و
قنوت هستی.»
امام باقر(ع) نیز می فرماید: «
مؤمن تا زمانی که به
یاد خدا باشد ایستاده و یا نشسته و یا خفته، پیوسته در حال نماز است خدای تعالی می فرماید: آنان که خدا را ایستاده و نشسته و به پهلو یاد می کنند.»
۵) توجه
خداوند به انسان ذاکر
یکی دیگر از آثار یاد خدای متعال، این است که توجه
پروردگار جهان نسبت به
بنده اش، بیشتر خواهد شد.
به عبارت دیگر، هرگاه بنده ای،
دائم الذکر بوده و یاد و نام خدای متعال را بر لب داشته باشد و همراه با
ذکر لفظی،
روح و روان و
قلبش نیز با زبان همراه شود، خدای متعال نیز در مقابل، بنده اش را بیشتر مورد عنایت و توجه قرار داده و به یاد او خواهد افتاد؛ لذا در
سوره بقره می خوانیم: «فاذکرونی اذکرکم
؛ مرا
یاد کنید تا شما را یاد کنم.»
از
امام صادق(ع) از قول ذات باری تعالی نقل شده است که: «ای پسر
آدم! در درون خود به یاد من باش تا من هم در جانم به یاد تو باشم. ای پسر آدم! در
خلوت به یاد من باش تا در خلوت به یاد تو باشم. ای پسر آدم! در میان جمع مرا یاد کن تا تو را در میان جمع بهتر از جمع تو یاد کنم. هیچ بنده ای نیست که
خدا را در بین مردم یاد کند، جز این که
خداوند او را در جمع
ملائک یاد خواهد کرد.
رسول اکرم(ص) نیز می فرماید: «خدای تعالی فرمود: بنده ام! اگر مرا در
تنهایی یاد کنی تو را در تنهایی یاد کنم و اگر در میان
جماعتی، یادم کنی، تو را در میان جماعتی بهتر و فراوان تر از جمع تو، یاد کنم.»
دانشنامه موضوعی قرآن
