• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

آیة‌الکرسی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


در طول تاریخ تفسیر و قرآن پژوهی، برخی از آیات قرآن کریم به سبب ویژگی خاصی که داشتند، شهرت بیشتری یافته و مورد توجه قرار گرفته‌اند، این آیات را آیات نامدار می‌نامند. در این ‌مقاله با نام، مشخصات و نکات مهم یکی از این آیات آشنا می‌شویم.


آیه ۲۵۵ بقره به «آیةالکرسی» مشهور است که از واژه «کرسی» مذکور در همین آیه گرفته شده.
[۱] اندلسی، ابو حیان، البحر المحیط، ج۲، ص۶۰۶.    
در روایات و نزد مشهور فقیهان، آیة الکرسى تنها آیه «اللَّهُ لا اِلهَ اِلاَّ هُوَ الْحَیُّ الْقَیُّومُ لا تَاْخُذُهُ سِنَةٌ وَ لا نَوْمٌ لَهُ ما فِی السَّماواتِ وَ ما فِی الْاَرْضِ مَنْ ذَا الَّذی یَشْفَعُ عِنْدَهُ اِلاَّ بِاِذْنِهِ یَعْلَمُ ما بَیْنَ اَیْدیهِمْ وَ ما خَلْفَهُمْ وَ لا یُحیطُونَ بِشَیْ‌ءٍ مِنْ عِلْمِهِ اِلاَّ بِما شاءَ وَسِعَ کُرْسِیُّهُ السَّماواتِ وَ الْاَرْضَ وَ لا یَؤُدُهُ حِفْظُهُما وَ هُوَ الْعَلِیُّ الْعَظیم‌»؛ «خدا است که معبودی جز او نیست. زنده و برپا دارنده است. نه خوابی سبک او را فرا می‌گیرد و نه خوابی گران. آن چه در آسمان‌ها و آن چه در زمین است، از آن او است. کیست آن‌کس که جز به اذن او در پیشگاهش شفاعت کند؟ آن چه را پیش روی آنان است و آن چه را پشت سرشان قرار دارد می‌داند‌، و به چیزی از علم او، جز به آن چه بخواهد، احاطه نمی‌یابند. کرسی او آسمان‌ها و زمین را در بر‌گرفته، و نگهداری آن‌ها بر او دشوار نیست، و او والای بزرگ است.»
[۲] بقره/سوره۲، آیه۲۵۵.    
است، نه به ضمیمه دو آیه بعد آن.
[۳] نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۱۲، ص۲۱۵.    


وجود روایاتی منقول از پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)، امامان (علیهم‌السلام) و صحابه درباره‌ی این آیه نشان می‌دهد که شهرت آن به آیةالکرسی، به صدر اسلام و حتی عصر پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) برمی‌گردد. در روایات از آیة الکرسى به عنوان با عظمت‌ترین آیه قرآن و رأس آن تعبیر شده است.
[۴] طباطبایی، محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۲، ص۳۳۷.    
جامعیت آیة‌الکرسی در ترسیم رابطه‌ی خداوند با آفریدگانش به ویژه انسان، موجب امتیاز این آیه بر دیگر آیات شده و مفسران را واداشته است تا با اهتمامی ویژه، به شرح آن بپردازند یا در این باره نوشته‌های مستقلی بنگارند.

درباره‌ی فضیلت این آیه و فواید و آثار و نیز قرائت دائم آن، روایات فراوانی از پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و امامان معصوم (علیهم‌السلام) نقل شده است که به صدور همه‌ی آن‌ها از معصوم اطمینان نداریم و حتی برخی از آن‌ها ضعیف شمرده شده‌اند. در روایتی که "ابوموسی اشعری" از پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نقل کرده، آمده است:
«خداوند به موسی وحی کرد که اگر بعد از هر نماز واجب، آیة الکرسی را بخواند، قلب شاکران، لسان ذاکران، ثواب پیامبران و اعمال صالحان را برای او قرار می‌دهد و جزء پیامبر یا صدیق یا بنده‌ی مؤمن خدا یا کسی که می‌خواهد در راه خدا کشته شود، بر آن مواظبت نمی‌کند».
[۵] ابن کثیر، عمادالدین ابوالفداء، تفسیر، ج۱، ص۳۱۵.    
[۶] ابن جوزی، ابوالفرج عبدالرحمن، الموضوعات، ج۱، ص۱۷۷.

اما فراوانی آن‌ها و نقل در کتاب‌های معتبر حدیثی شیعه و اهل‌سنت و نیز سازگاری بخش فراوانی از آن‌ها با مضامین بلند آیه به ما اطمینان می‌بخشد که دست‌کم، بخشی از این روایات به طور قطع از معصوم (علیه‌السلام) صادر شده است و همین امر، موجب می‌شود تا در برابر آنچه ضعیف است و به صدور آن اطمینان نداریم، با مسامحه عمل کنیم؛ به ویژه با توجه به روایتی صحیح که این آیه را مشتمل بر اسم اعظم خداوند می‌داند که هرگاه خداوند با آن اسم خوانده شود، هر دعایی را مستجاب می‌کند.
[۷] ابن کثیر، عمادالدین ابوالفداء، تفسیر، ج۱، ص۳۱۵.    

درباره‌ی فضیلت و منزلت این آیه، از پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نقل شده:
«آیةالکرسی سید آیه‌ها و برترین آیه قرآن است
[۸] ابن کثیر، عمادالدین ابوالفداء، تفسیر، ج۱، ص۳۱۴.    
[۹] قرطبی، ابوعبداللّه محمد، تفسیر، ج۳، ص۱۷۵.
و همه‌ی خیرهای دنیا و آخرت را در بر‌دارد و نزد ساق عرش، خداوند را تقدیس می‌کند و از گنجینه‌ی رحمت در زیر عرش الهی نازل و به پیامبر اعطا شده است.»
[۱۰] سیوطی، جلال‌الدین عبدالرحمن، الدرالمنثور، ج۲، ص۸.    

از امام علی (علیه‌السلام) نقل شده که فرمود:
«پس از شنیدن این سخن از پیامبر، هیچ شبی را بدون قرائت آن به سر نیاوردم و هر شب سه بار در دو رکعت بعد از عشاء و در وتر و هنگام خواب، آن را می‌خواندم».
[۱۱] سیوطی، جلال‌الدین عبدالرحمن، الدرالمنثور، ج۲، ص۸.    
[۱۲] شیخ طوسی، محمد بن حسن، الامالی، ص۵۰۹.    

این آیه با فاتحة‌الکتاب و آیه‌ی ملک و آیه‌ی شهادت، به عرش خداوند آویخته بودند و بین آن‌ها و خداوند حجابی نبود. از پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نقل شده است:
«هرکس آیة الکرسی را صد بار بخواند، به منزله‌ی کسی است که خداوند را در تمام عمر خود، عبادت کرده است.»
[۱۳] مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۸۹، ص۲۶۳.    
[۱۴] حویزی، عبد علی، تفسیر نور الثقلین، ج۱، ص۲۵۸.    

و قرائت آن، با قرائت ربع قرآن برابر است. از حضرت صادق (علیه‌السلام) نقل شده: «آیةالکرسی قله‌ی رفیع قرآن است».

درباره‌ی آثار و برکات این آیه از پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نقل شده:
«قرائت آن، شخص و فرزندان و خانه‌ی او را از برخی حشرات موذی حفظ می‌کند و قرائت آن پس از نماز واجب، قاری را تا نماز دیگر در ذمّه خداوند قرار می‌دهد و قرائت آن هنگام خواب، شخص را تحت حفاظت دو فرشته در می‌آورد و چیزی جز مرگ مانع ورود او به بهشت نیست و خداوند خود، او را قبض روح خواهد کرد و چونان کسی باشد که در رکاب پیامبران به شهادت رسیده است. این آیه در هر خانه‌ای خوانده شود، شیطان و جنیان از آن دور می‌شوند. آیة الکرسی بر پنجاه کلمه مشتمل است و هر کلمه، پنجاه برکت دارد».

۴.۱ - در امان خدا

پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) هنگام وضع حمل فاطمه (سلام‌الله‌علیها) فرمود:
«آیةالکرسی با آیه‌ی سخره
[۱۵] اعراف/سوره۷، آیه۵۴.    
و معوذتین، بر حضرت خوانده شود».
کسی که آن را با سه آیه‌ی اول سوره‌ی مؤمن هنگام صبح بخواند، تا شب؛ و اگر شبانگاه بخواند، تا صبح در امان خواهد بود و هر کس آن را با دو آیه‌ی آخر سوره‌ی بقره در گرفتاری‌ها بخواند، خداوند به فریادش می‌رسد.
[۱۶] ابن کثیر، عمادالدین ابوالفداء، تفسیر، ج۱، ص۳۱۵.    

از ابی الحسن‌ (علیه‌السلام) نقل شده:
«هر کس آن را هنگام خوابیدن بخواند -اگر خدا بخواهد- از درد فلج در امان باشد و هر کس پس از نماز واجب بخواند، حیوان نیش‌دار به او آسیب نرساند».
حدیثی از امام صادق (علیه‌السلام) نیز داریم:
«قرائت این آیه برای رفع ترس مؤثر است».

۴.۲ - دوری از شیطان

در حدیث دیگری از حضرت آمده است:
«هر کس آیة الکرسی را یک‌بار بخواند، خداوند هزار امر ناخوشایند را از او در دنیا برمی‌گرداند که کمترین آن فقر است، و هزار امر ناخوشایند را در آخرت از او بر می‌گرداند که کمترین آن عذاب قبر است؛ ولی من از این آیه، برای صعود به درجات بالاتر کمک می‌گیریم.»
[۱۷] عیاشی، محمد بن مسعود، تفسیر عیاشی، ج۱، ص۱۳۶.    

در روایتی که امام علی بن الحسین (علیه‌السلام) از پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نقل کرده (و نیز روایتی از ابن مسعود) به قرائت دو آیه‌ی بعد از آیةالکرسی نیز سفارش شده است. برپایه‌ی این روایت، پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمود:
«هرکس چهار آیه‌ از اول بقره و آیةالکرسی با دو آیه پس از آن و سه آیه‌ی آخر بقره را بخواند، در جان و مالش بدی نبیند و شیطانی به او نزدیک نشود و قرآن را فراموش نکند».
[۱۸] کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج۲، ص۶۲۱.    

گویا همین حدیث سبب شد تا بعدها آیة‌الکرسی در میان شیعیان، عنوانی برای هر سه آیه تلقی شود. آن دو آیه، با آیة‌الکرسی پیوندی عمیق و تاثیری شگرف در تربیت روح انسان دارد و بیان می‌دارد که هیچ اجباری از جانب خداوند در پذیرش دین نیست؛ زیرا راه رشد و هدایت از گمراهی بازشناخته شده است:
«لا اِکْراهَ فِی الدِّینِ قَدْ تَبَیَّنَ الرُّشْدُ مِنَ الْغَیِّ»
و هر کس به عبادت غیرخدا کافر شود و به خداوند ایمان آورد، به دست‌گیره‌ی محکمی چنگ زده که هرگز قطع نمی‌شود و خدا شنوا و دانا است:
«فَمَنْ یَکْفُرْ بِالطَّاغُوتِ وَ یُؤْمِنْ بِاللَّهِ فقد استَمْسَکَ بِالْعُرْوَةِ الْوُثْقی‌ لاَ انْفِصامَ لَها وَ اللَّهُ سَمیعٌ عَلیم‌».
خداوند، یاور و عهده‌دار امور مؤمنان است و آنان را از تاریکی‌ها و گمراهی‌ها خارج ساخته، به سوی روشنایی هدایت می‌کند:
«اللَّهُ وَلِیُّ الَّذینَ آمَنُوا یُخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُماتِ اِلَی النُّور»
اما سرپرست کافران شیطان است و آن‌ها را از روشنایی خارج ساخته، به سوی تاریکی‌ها می‌برد و اینان در آتش جاودانه‌اند:
«وَ الَّذینَ کَفَرُوا اَوْلِیاؤُهُمُ الطَّاغُوتُ یُخْرِجُونَهُمْ مِنَ النُّورِ اِلَی الظُّلُماتِ اُولئِکَ اَصْحابُ النَّارِ هُمْ فیها خالِدُون‌»

از آیة الکرسى در باب‌هاى طهارت، صلات و حج به مناسبت سخن رفته است.

۵.۱ - در امور

قرائت آیة الکرسى بعد از وضو،
[۱۹] طباطبائی يزدی، سید محمدکاظم، العروة الوثقى، ج۱، ص۲۰۰.
بر بالین محتضر
[۲۰] طباطبائی يزدی، سید محمدکاظم، العروة الوثقى، ج۱، ص۳۷۵.
هنگام دفن میت،
[۲۱] بحرانی، یوسف، الحدائق الناضرة ج۴، ص۱۰۵.    
پس از نمازهاى واجب،
[۲۲] مقدس اردبیلی، احمد بن محمد، مجمع الفائدة، ج۲، ص۳۱۵.    
هنگام پوشیدن لباس نو،
[۲۳] کاشف‌ الغطاء، جعفر بن خضر، کشف الغطاء، ج۳، ص۳۸.
هنگام خواب، در سفر
[۲۴] طباطبائی يزدی، سید محمدکاظم، العروة الوثقى، ج۲، ص۴۱۴.
و زمان رسیدن حاجى به عرفات براى وقوف،
[۲۵] نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۱۹، ص۵۴.    
مستحب است.

۵.۲ - در نماز مستحبی

قرائت آیة الکرسى در بعضى نمازهاى مستحبى مانند نماز غدیر،
[۲۶] نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۱۲، ص۲۱۴.    
نماز شب اول قبر
[۲۷] طباطبائی يزدی، سید محمدکاظم، العروة الوثقى، ج۲، ص۱۰۴.
و نماز اعرابی
[۲۸] محقق کرکی، علی بن حسین، جامع المقاصد، ج۲، ص۴۸۷.    
وارد شده است.

۵.۳ - در نوافل

قرائت آیة الکرسى در نافله‌هاى ظهر و رکعت دوم از دو رکعت نافله بین مغرب و عشا و رکعت نخست نماز و تیره مستحب است.
[۲۹] فاضل هندی، بهاء الدین محمد، کشف اللثام، ج۴، ص۵۷.    
[۳۰] فاضل هندی، بهاء الدین محمد، کشف اللثام، ج۴، ص۵۸.    
[۳۱] نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۷، ص۴۳.    


۵.۴ - در بنا

اگر ارتفاع سقف اتاق بیشتر از هشت ذراع باشد، نوشتن آیة الکرسى رأس هشت ذراع یا بالاتر از آن مستحب است.
[۳۲] حرعاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة ج۵، ص۳۱۲-۳۱۳.    


۵.۵ - در موقع تخلی

قرائت آیة الکرسى، هنگام تخلی کراهت ندارد.
[۳۳] طباطبائی يزدی، سید محمدکاظم، العروة الوثقى، ج۱، ص۱۸۱.


۱. ↑ اندلسی، ابو حیان، البحر المحیط، ج۲، ص۶۰۶.    
۲. ↑ بقره/سوره۲، آیه۲۵۵.    
۳. ↑ نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۱۲، ص۲۱۵.    
۴. ↑ طباطبایی، محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۲، ص۳۳۷.    
۵. ↑ ابن کثیر، عمادالدین ابوالفداء، تفسیر، ج۱، ص۳۱۵.    
۶. ↑ ابن جوزی، ابوالفرج عبدالرحمن، الموضوعات، ج۱، ص۱۷۷.
۷. ↑ ابن کثیر، عمادالدین ابوالفداء، تفسیر، ج۱، ص۳۱۵.    
۸. ↑ ابن کثیر، عمادالدین ابوالفداء، تفسیر، ج۱، ص۳۱۴.    
۹. ↑ قرطبی، ابوعبداللّه محمد، تفسیر، ج۳، ص۱۷۵.
۱۰. ↑ سیوطی، جلال‌الدین عبدالرحمن، الدرالمنثور، ج۲، ص۸.    
۱۱. ↑ سیوطی، جلال‌الدین عبدالرحمن، الدرالمنثور، ج۲، ص۸.    
۱۲. ↑ شیخ طوسی، محمد بن حسن، الامالی، ص۵۰۹.    
۱۳. ↑ مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۸۹، ص۲۶۳.    
۱۴. ↑ حویزی، عبد علی، تفسیر نور الثقلین، ج۱، ص۲۵۸.    
۱۵. ↑ اعراف/سوره۷، آیه۵۴.    
۱۶. ↑ ابن کثیر، عمادالدین ابوالفداء، تفسیر، ج۱، ص۳۱۵.    
۱۷. ↑ عیاشی، محمد بن مسعود، تفسیر عیاشی، ج۱، ص۱۳۶.    
۱۸. ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج۲، ص۶۲۱.    
۱۹. ↑ طباطبائی يزدی، سید محمدکاظم، العروة الوثقى، ج۱، ص۲۰۰.
۲۰. ↑ طباطبائی يزدی، سید محمدکاظم، العروة الوثقى، ج۱، ص۳۷۵.
۲۱. ↑ بحرانی، یوسف، الحدائق الناضرة ج۴، ص۱۰۵.    
۲۲. ↑ مقدس اردبیلی، احمد بن محمد، مجمع الفائدة، ج۲، ص۳۱۵.    
۲۳. ↑ کاشف‌ الغطاء، جعفر بن خضر، کشف الغطاء، ج۳، ص۳۸.
۲۴. ↑ طباطبائی يزدی، سید محمدکاظم، العروة الوثقى، ج۲، ص۴۱۴.
۲۵. ↑ نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۱۹، ص۵۴.    
۲۶. ↑ نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۱۲، ص۲۱۴.    
۲۷. ↑ طباطبائی يزدی، سید محمدکاظم، العروة الوثقى، ج۲، ص۱۰۴.
۲۸. ↑ محقق کرکی، علی بن حسین، جامع المقاصد، ج۲، ص۴۸۷.    
۲۹. ↑ فاضل هندی، بهاء الدین محمد، کشف اللثام، ج۴، ص۵۷.    
۳۰. ↑ فاضل هندی، بهاء الدین محمد، کشف اللثام، ج۴، ص۵۸.    
۳۱. ↑ نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۷، ص۴۳.    
۳۲. ↑ حرعاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة ج۵، ص۳۱۲-۳۱۳.    
۳۳. ↑ طباطبائی يزدی، سید محمدکاظم، العروة الوثقى، ج۱، ص۱۸۱.


سایت پژوهه، برگرفته شده از مقاله «آیةالکرسی»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۱۲/۰۲.    
فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، ج۱، ص۱۷۴.    


رده‌های این صفحه : اسامی آیات و سور | قرآن شناسی
جعبه ابزار