السلام ( زیارت جامعه)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
السَّلامُ عَلَيْكُمْ يَا أَهْلَ بَيْتِ النُّبُوَّةِ
ترجمه:سلام بر شما ای اهل‌بیت نبوّت
نخستين عبارت زيارت نورانى «جامعۀ كبيره»، با سلام بر خاندان نبوّت، آغاز مى‌شود و پس از آن، با چهار سلام ديگر، جايگاه امامت را بيان مى‌كند. برخى، سلام زائر را ادبِ برخورد دانسته‌اند و گروهى، آن را دعا مى‌دانند.
سلام به فتح سين مصدر است و فعل آن سلم است گفته می شود، سلم تسلم. سلماً وسلامة وسلاماً، به معنای سالم بودن از عیب و آفت است. راغب در کتاب مفردات گفته است، السلم والسلامة التعرى من الآفات الظاهرة والباطنة يعني؛ سنم و سلامت به معنای خالی بودن از آفات ظاهری و باطنی است.
انسان، موجودى اجتماعى است و در هنگام ديدار با همنوعان خود، آداب اجتماعى را رعايت مى‌كند؛ امّا آداب برخورد در همۀ جوامع، يكسان نيست. كلاه از سر برداشتن ، دست بر سينه گذاشتن ، خم شدن و استفاده از جملات و اصطلاحاتى مانند : «سلام !» ، «زنده باشى ! » ، «دست مريزاد !» و ... ، در ميان اقوام مختلف ، مرسوم بوده و هست .
پيش از اسلام و در زمان جاهليت ، جملاتى مانند : «أَبَيْتَ اللَّعْنَ ؛ از نفرين ، در امان باشى» ، «أَنْعِمْ صَباحا ؛ صبح تو نيكو باد !» و يا «تَعيشُ أَلفَ سَنَةً ؛ هزار سال ، زنده باشى ! » ، به عنوان تحيّت
بر پادشاهان و بزرگان ، مرسوم بوده است .
با پيدايش اسلام ، پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله ، سلام كردن را به عنوان تحيّتِ مسلمانان برگزيد و فرمود :
«السَّلامُ تَحِيَّةٌ لِمِلَّتِنا» .
سلام ، درود ملّتِ ماست . ايشان ، همچنين چگونگى ديدار با هم و سلام كردن به يكديگر را آموخت و از مسلمانان خواست تا به گاه وداع و خداحافظى ، براى يكديگر از خداوند ، طلب آمرزش كنند :
«إذا تَلاقَيتُم فَتَلاقُوا بِالتَّسلِيمِ و التَّصافُحِ وَ إذا تَفَرَّقتُم فَتَفَرَّقوا بِالإسْتِغفارِ».
هر گاه به هم رسيديد ، سلام گوييد و با هم دست دهيد ، و چون از هم جدا شديد ، با آمرزش خواهى ، يكديگر را ترك كنيد . تكرار واژه «سلام» در قرآن و رفتار پيامبر صلى الله عليه و آله و تأكيد فراوان ايشان ، «سلام گفتن» را مستحبّى مؤكّد در ميان مسلمانان شناسانْد و از آنان خواست به كسى كه پيش از سلام گفتن ، سخن بگويد ، پاسخ ندهند :
«مَن بَدَأَ بِالكَلامِ قَبلَ السَّلامِ فَلا تُجِيبوهُ».
هر كه پيش از سلام گفتن ، آغاز به سخن كند ، پاسخش را ندهيد . رايج شدن «سلام» و كنار نهادن واژه هايى نظير : «حيّاك ! »، «أنعم صباحا !» و ... ، تنها جا به جايى الفاظ نبود ؛ بلكه فرهنگ جديدى را پى نهاد كه ذلّت و خوارى فروهِشته در واژگان پيش از اسلام را كه فرودستان ، نثار بزرگان و پادشاهان مى كردند ، از ميان برداشت . فرهنگ سلام ، پيام سالم سازى جامعه را نويد مى دهد و در قالب دعا ، فراگير مى شود ؛ زيرا سلام ، از ريشه «سِلْم» و «سلامت» است و گوينده سلام ، بايد خود را از آفات ظاهرى و باطنى ، پاك سازد و در حقيقت ، به مخاطب مى گويد : تو از دست و زبان من ، در امان هستى و براى تو هم آرزوى سلامت مى كنم . بنا بر اين ، سلام را مى توان جامع ترين دعا براى سلامت جامعه دانست كه اگر به مضمون آن توجّه شود ، فردسازى و جامعه سازى ، تحقّق مى يابد .
بر پنج وجه آمده است:
وجه اول به معنای منزه بودن از عیوب و آفات
قال الله تعالى
(هُوَ الَّذِي لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ الْمَلِكُ الْقُدُّوسُ) (هُوَ الَّذِي لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ الْمَلِكُ الْقُدُّوسُ )اوست خدای یکتا و غیر از او خدایی نیست و اوست سلطان منزه
وجه دوم به معنای بهتر و برتر آمده است:
قال الله تعالى
(وَإِذَا خَاطَبَهُمُ الْجَاهِلُونَ قَالُو سَلَاماً) و هرگاه مردم جاهل به آنها خطاب و عتابی کنند به سلامت نفس جواب دهند. یعنی در جواب جهال و نادانان سلام می گفتند که رد جواب است بر نیکوترین وجه
وقال الله تعالى
(وَقَالُو لَنَا أَعْمَالُنَا وَلَكُمْ أَعْمَالُكُمْ سَلَامٌ عَلَيْكُم) گفتند برای ما اعمال ما و برای شما اعمال شما سلام بر شما پس رد
خیر کردند.
وقال الله تعالى
(فَاصْفَحْ عَنْهُمْ وَقُلْ سَلَامٌ )ای رسول ما از آنان در گذر و بگو سلام بر شما یعنی رد خیر کن.
وجه سوم سلام به معنای مدح و ثنای نیکو آمده است:
(قال الله تعالى سَلَامٌ عَلَى نُوحٍ فِي الْعَالَمِينَ) .
ثنای نیکو بر نوح باد در دنیا.
قال الله تعالى
(سَلامٌ عَلَى مُوسَى وَهَارُونَ ) ﴿ وَ سَلَامٌ عَلَى الْمُرْسَلِينَ )
.
ثنای نیکو باد بر موسی و هارون .... ثنای نیکو باد بر رسولان حق سلام به این معنی در قرآن بسیار است.
وجه چهارم سلام به معنای سلامت باشد:
قال الله تعالى
(قَبِلَ يَا نُوحُ اهْبِطَ بَسَلَامٍ مِنَّا) .
گفته شد به حضرت نوح فرود آی از کشتی به سلامت از شر غرق شدن و اذیت و آزار ستمکاران به تو
قال الله تعالى
(قَبِلَ يَا نُوحُ اهْبِطَ بَسَلَامٍ مِنَّا) .
گفته شد به حضرت نوح
(قُلْنَا يَا نَارُ كُونِي بَرْداً وَسَلَاماً عَلَى إِبْرَاهِيمَ ) .
خطاب به آتش گفتیم بر ابراهیم سرد و سلامت باش.
وجه پنجم به معنای سلام دادن بر یکدیگر باشد
قال الله تعالى
(وَالْمَلَائِكَةُ يَدْخُلُونَ عَلَيْهِمْ مِّنْ كُلَّ بَابٍ سَلَامٌ عَلَيْكُمْ بِمَا صَبَرْتُمْ) .
در حالیکه فرشتگان از هر در به بهشت آنان وارد میکردند و می گویند سلام بر شما که صبر پیشه کردید.
قال الله تعالى
(فَإِذَا دَخَلْتُمْ بُيُوتاً فَسَلِّمُوا عَلَى أَنْفُسِكُمْ تَحِيَّةً مِّنْ عِنْدِ اللَّهِ مُبَارَكَةً طَيِّبَتَةٍ ) وقتی داخل خانه می شوید پس بر یکدیگر سلام کنید و اگر کسی نباشد بر خود و ملائکه سلام کنید.
در گذر زمان ، سلام كردن به عنوان آيين برخورد با هم در دين اسلام ، شناخته شد كه براى آن ، آدابى نيز برشمردند . سلام كردن كوچك بر بزرگ ، ره گذر بر نشسته ، و گروه اندك بر جماعت انبوه تر ، از جمله آداب سلام است كه بر پايه روايتى امام صادق عليه السلام ، بر آن تأكيد كرده و مى فرمايد :
«يُسَلِّمُ الصَّغِيرُ عَلَى الكَبِيرِ ، وَ المارُّ عَلَى القاعِدِ ، وَ القَلِيلُ عَلَى الكَثِيرِ» .
كوچك به بزرگ ، سلام كند و ره گذر ، به نشسته و عدّه كمتر ، به عدّه بيشتر . در پاره اى از روايات نيز به سلام گفتن سواره بر پياده و يا ايستاده بر نشسته ، سفارش شده است .
و در حديث ديگرى ، امام صادق عليه السلام ، آغاز به سلام كردن را نشانه فروتنى مى داند و مى فرمايد :
«مِنَ التَّواضُعِ أن تُسَلِّمَ عَلى مَن لَقِيتَ».
از فروتنى است كه به هر كه برخوردى ، سلام كنى . اين سخن ، در كنار روايتى كه از كسى كه بر مَركبى رهوار نشسته است ، مى خواهد تا بر شخصى كه بر مَركبى ناتوان سوار است ، سلام كند ،
نشان دهنده آن است كه هدف در «سلام» ، افزون بر احترام ، آموزش نوعى فروتنى و تواضع است . پ
پيامبر اكرم ، خود نيز همواره بر كودكان ، سلام مى كرد تا به عنوان سنّتِ پس از خويش ، پايدار بماند و در روايتى آمده كه فرمود :
«خَمسٌ لا أدَعُهُنَّ حَتَّى المَماتِ : الأكلُ عَلَى الحَضِيضِ مَعَ العَبِيدِ ، و رُكوبى الحِمارَ مؤكَفا ، وَ حَلبُ العَنزِ بِيَدى ، وَ لُبسُ الصّوفِ ، وَ التَّسلِيمُ عَلى الصِّبيانِ لِتَكونَ سُنَّةً مِن بَعدِى» .
پنج چيز است كه تا زنده ام ، آنها را ترك نمى كنم : غذا خوردن روى زمين با بردگان ، سوار شدن بر الاغ برهنه ، دوشيدن بز با دست خودم ، پوشيدن پشمينه ، و سلام كردن به كودكان تا بعد از من ، سنّت شود .
شکی نیست در این که سلام یکی از بزرگترین شعائر اسلامی است و هرکس در سلام کردن بر دیگری بخل ورزد او از بخیل ترین مردم است. در روایات بسیار درباره سلام تاکید شده است. سلام ده جزء ثواب دارد که نه جزء آن برای ابتدا کننده به سلام و یک جزء آن برای جواب دهنده است و لذا رسول اکرم (ص) سبقت بر سلام میگرفت تا این سنت حسنه در امت او باقی بماند و هیچگاه منتظر نبود که دیگران بر آن حضرت سلام کنند.
بنا بر آنچه گذشت ، سلام ، بهترين تحيّتى است كه در آن ، آموزش، همنشين پرورش شده است و اختصاص به دنيا ندارد ؛ بلكه بندگان در ملاقات با خدا ، در قيامت نيز سلام مى گويند : «
(تَحِيَّتُهُمْ يَوْمَ يَلْقَوْنَهُ سَلَـمٌ.) درودشان ، آن روز كه با او ديدار كنند ، سلام است» .
امّا اين كه مخاطب سلام ، چه رتبه اى دارد ، مى توان آن را به سه گروه ، تقسيم كرد :
۱ . سلام برابر . سلام آنانى كه در يكى رتبه و جايگاه قرار دارند ، مانند دو دوست كه در برخورد با يكديگر ، محبّت و برادرى خود را با سلام كردن ، نشان مى دهند و دوستى شان را استوار مى كنند و در بهشت نيز بهشتيان ، دوستان خود را اين گونه خطاب مى كنند : «
(وَ تَحِيَّتُهُمْ فِيهَا سَلَـمٌ).
و درودشان در آن جا سلام است» .
۲ . سلام بزرگ تر بر كوچك تر . خداوند ، آغاز كننده چنين سلامى است و بندگان صالح خود را با سلام ، مخاطب مى سازد و مى فرمايد : «
(سَلَـمٌ عَلَى نُوحٍ فِى الْعَــلَمِينَ).
سلام بر نوح در ميان جهانيان!» «سَلَـمٌ عَلَى إِبْرَ هِيمَ !
سلام بر ابراهيم ! » . آرى ! پيام چنين سلامى ، رأفت و مهربانى است .
۳ . سلام كوچك تر بر بزرگ تر . سلام كردن كوچك تر بر بزرگ تر ، از آداب دينى است و شرط ادب ، آن است كه كوچك تر در سلام گفتن ، پيشى گيرد . سلام گفتن بر بزرگان دين نيز در همين گروه ، جاى دارد .
آغازين جملات زيارت نامه ها و از جمله «زيارت جامعه» ، سلام دادن بر پيشوايان دين است كه در اين زيارت نامه ، با تركيب «
«السَّلام عليكم»» ، آمده است . حرف «على» كه با ضمير مخاطب «كُم» همراه شده ، اظهار اعتقاد به حضور زنده آنان و شنوا بودنشان است . بدون ترديد ، مفهوم سلام بر معصومان عليهم السلام ، اظهار ادب ، تواضع ، عشق ، محبّت و ارادت به آنان است .
امّا فراتر از مفاهيم ياد شده ، معانى ديگرى نيز براى سلام بر اهل بيت عليهم السلام ذكر كرده اند :
در قرآن كريم ، يك بار از خداوند با نام «سلام» ياد شده است : «
(هُوَ اللَّهُ الَّذِى لَا إِلَـهَ إِلَا هُوَ الْمَلِكُ الْقُدُّوسُ السَّلَـمُ الْمُؤْمِنُ الْمُهَيْمِنُ الْعَزِيزُ الْجَبَّارُ الْمُتَكَبِّرُ) .
اوست خداى يكتا كه جز او خدايى نيست ؛ پادشاه [
سزاوار و راستين ] ، پاك از هر عيب ، ايمنى بخش ، نگاهبان
همه چیز ، تواناى بى همتا ، بر همه چيره ، و در خور بزرگى» . سلام ، در اين آيه ، به معناى بر كنار بودن خداوند از عيب ها و كاستى هاست و اين كه ممكن نيست نقصى بدو راه يابد
و بهشت نيز ، از آن رو «دار السَّلام» خوانده شده است كه به خداوند ، نسبت داده مى شود و يا آن كه ساكنان آن ، از اندوه و مرگ ، در سلامت هستند .
بنا بر آن كه از واژه «السَّلام» در آغاز زيارت ، نام خداوند اراده شود ، معناى جمله «
«السَّلام عليكم»» ، خطاب به امامان معصوم عليهم السلام ، يعنى : شما ، مظهر كامل اسم «سلام» خداوند باشيد و آثار اين نام منوّر ـ كه رحمت و سلامت است ـ ، بر شما باد !
زيارت كننده ، در هر زيارتى از خداوند مى خواهد تا فضل و احسان خود را بر معصومان عليهم السلام ، هميشگى سازد و آنان را از تمام آفات و بلاياى جسمانى و نفسانى ، بر حذر دارد ، همچنان كه ايشان را از همه پَستى ها ، دور داشته و آنان را معصوم ، آفريده است . پُر واضح است چنين دعايى براى زائر ، نتيجه بخش خواهد بود ؛ زيرا پاسخ سلام معصومان عليهم السلام ، آثارى دارد كه بر اساس مراتب سلام ، به زيارت كنندگان ، خواهد رسيد .
الف و لام که بر سلام داخل شده است برای ابتدا است و اگر بگوییم برای عهد ذهنی است ایضاً اشکالی ندارد.
در معنای این سلام چند وجه است.
وجه اول آن که سلامت باشید از آفات و شرور و بلیات
وجه دوم آن که سلامت باشید از تعلقات دنيويه و أخرويه.
وجه سوم آن که چون سلام از اسماء حق است پس می گوییم سلامی که از اسماء حق است بر شما باد.
یعنی شما مظاهر اسماء و صفات حق هستید پس این اسم در حقیقت شایسته مقام شما است که متصف به کمالات عالیه و متخلق به اخلاق الهيه می باشید. چنان که در حدیث به ما رسیده است که «
«تَخَلَقُوا بأخلاق الألهية»» سعی کنید تا متخلق به اخلاق حق شوید. پس هر کس این صفت در او کاملتر باشد سزاوارتر به سلام است و لذا میگویند سلام بر نبی اشرف است از سلام بر غیر نبی و سلام بر وصی بعد از نبی اشرف بر دیگران است و هكذا سلام بر عالم اشرف از سلام بر غیر عالم است.
شرح زیارت جامعه کبیره ، نقوی قاینی، محمد تقی، ص۳۵ تا ص۴۴
تفسیر قرآن ناطق، محمدی ری‌شهری، محمدص۳۹ تا ۴۵
