امر به معروف
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
آیین مقدس
اسلام در كنار دیگر برنامه‌های
فردی و
اجتماعی خود، از پیروانش می‌خواهد كه نسبت به آن‌چه از دیگران می‌بینند بی‌تفاوت نباشند بلكه آنها را به سوی خوبی‌ها فرا خوانده و از بدی‌ها باز دارند. این دو وظیفه اساسی، امر به معروف و نهی از منكر نام دارد.
امر در
لغت دو معنی دارد؛ یكی كار که جمع آن امور است
و دیگری دستور و طلب که جمع آن اوامر است.
نقیض امر، نهی
به معنای
زجر و
منع است.
معروف از ماده «عرف» به معنای شناخته شده
منكر از ماده «نكر» به معنی ناشناخته است.
امر در اصطلاح، اسمی است برای هر كاری كه با
عقل و
شریعت نیكو شناخته شده
و منكر، ضد معروف و هر كاری است كه عقل‌ها و خردهای سلیم، زشتی آن را حكم می‌كند یا این‌كه عقل‌ها در زشتی و خوبی آن كار سكوت می‌كنند، سپس
دین و شریعت بدی و زشتی آن را بیان می‌كند.
پس امر به معروف یعنی فرمان دادن به نیكی و
نهی از منکر، باز داشتن از بدی و ناپسندی است.
بهترین راه شناخت
معروف و
منکر، مراجعه به
شرع مقدّس و
عقل سلیم است. بر این اساس هر چیزی را كه
شارع مقدس به آن امر كرد و مردم را به انجام آن
تشویق نمود، آن چیز «معروف» و هرگاه شارع مقدّس، از چیزی
نهی كرد و مردم را از انجام آن سرزنش نمود، آن چیز منكر است
و هم‌چنین می‌توان برای شناخت معروف و منكر از عقل سلیم بهره برد.
از انواع معروف می‌توان به امور
واجب و
مستحب از قبیل
ایمان، احیای مراكز دینی و
مساجد،
یتیم نوازی و...
و از انواع منكر به امور
حرام و
مکروه از قبیل
غیبت،
دروغ و...
اشاره داشت.
در
قران آیات زیادی وجود دارد كه به روشنی، جایگاه امر به معروف و نهی از منكر را یاد آوری می‌كند. در این‌جا بنا به اهمیت این دو
حکم الهی و نیز بهره‌مند شدن از چشمه جوشان قرآن، به چند
آیه اشاره می‌شود:
۱- «وَ لْتَكُن مِّنكُمْ أُمَّةٌ یَدْعُونَ إِلیَ الخَْیرِْ وَ یَأْمُرُونَ بِالمَْعْرُوفِ وَ یَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنكَرِ وَ أُوْلَئكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ؛ باید از میان شما، جمعی دعوت به نیكی و امر به معروف و نهی از منكر كنند! و آنها همان رستگارانند»
۲- «كُنتُمْ خَیرَْ أُمَّةٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ تَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنكَرِ وَ تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ لَوْ ءَامَنَ أَهْلُ الْكِتَابِ لَكاَنَ خَیرًْا لَّهُم مِّنْهُمُ الْمُؤْمِنُونَ وَ أَكْثرَُهُمُ الْفَاسِقُونَ؛ شما بهترین
امتی بودید كه به سود
انسانها آفریده شده‌اند (چه این‌كه) امر به معروف و نهی از منكر می‌كنید و به خدا
ایمان دارید»
۳- «خُذِ الْعَفْوَ وَ أْمُرْ بِالْعُرْفِ وَ أَعْرِضْ عَنِ الجَْاهِلِینَ؛ (به هر حال) با آنها
مدارا كن و عذرشان را بپذیر و به نیكی‌ها دعوت نما و از جاهلان روی بگردان.»
۴- «التَّئبُونَ الْعَبِدُونَ الحَْمِدُونَ السَّئحُونَ الرَّاكِعُونَ السَّاجِدُونَ الاَْمِرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّاهُونَ عَنِ الْمُنكَرِ وَ الحَْفِظُونَ لحُِدُودِ اللَّهِ وَ بَشِّرِ الْمُؤْمِنِینَ... آمران به معروف، نهی كنندگان از منكر و حافظان حدود(و مرزهای) الهی،(مؤمنان حقیقی‌اند) و بشارت ده به(اینچنین) مؤمنان!»
در
روایات از
پیامبر(ص) و
امامان معصوم(علیهم السلام) توصیه‌های زیادی به امر به معروف و نهی از منكر می‌شود كه خود بیانگر اهمیت آن است.
۱-پیامبر(ص) فرمود: ای مردم پیش از مردن
توبه كنید و... امر به معروف كنید تا محفوظ بمانید. نهی از منكر كنید تا یاری شوید.
۲-
امام محمد باقر(ع) فرمود: امر به معروف و نهی از منكر، دو آفریده از آفریده‌های خداوندند، كسی كه آن دو را یاری كند (موجبات این دو امر مهم را فراهم سازد) خداوند او را عزیز نماید و كسی كه آنها را ترك كند خداوند عزّ و جل ذلیل و خوارش گرداند.
۳-
درة بن ابی لهب گوید: شخصی خدمت
پیغمبر اكرم(ص) آمد در حالی كه حضرت بر
منبر بود پرسید: یا
رسول اللَّه بهترین مردم كیست؟ فرمود آن‌كه مردم را امر به معروف و نهی از منكر كند و آنها را از خدا بترساند و به او علاقه‌مند سازد.
۴-
امام علی(ع) فرمودند: امر كردن به معروف افضل عمل‌های آفریدگان است.
تمامی علماء و بزرگان درباره امر به معروف و نهی از منكر بحث‌های جامعی نموده‌اند كه ما به عنوان نمونه، فرمایشات چند نفر از این دانشمندان را ذكر خواهیم كرد:
امر به معروف و نهی از منكر عقلا و نقلا واجب است و بر فرض كه
واجب عینی نباشد،
واجب کفایی است.
امر به معروف و نهی از منكر واجب است به
اجماع فقهاء و مسلمین.
اقوی آن است كه
وجوب امر به معروف و نهی از منكر كفائی است؛ یعنی اگر كسی در موردی این مهم را انجام داد از دیگران ساقط می‌شود وگرنه همه مردم كه در آن مورد سكوت كرده‌اند همه
واجب الهی را ترك كرده‌اند.
مسئله امر به معروف، تكلیف همیشگی مسلمانهاست. جامعه اسلامی با امر به معروف و نهی از منكر زنده می‌ماند. قوام
حکومت اسلامی به امر به معروف و نهی ازمنكراست.
در اهمیت این موضوع همین بس كه حفظ
دین در همه ابعادش به اجرای آن بستگی دارد و
حساب امر به معروف و نهی از منكر از حساب
نماز و
روزه و
حج جدا است؛ زیرا آنها ضرری به منافع و هوس‌های دیگران نمی‌زند و لذا كسی مخالفتی با آنها ندارد اما نهی از منكر مخالفت با انحرافات و هوس‌های مردم است و قهرا گروهی در مقابل آن مقاومت می‌كنند.
برخلاف تصور بعضی كه امر و نهی را مربوط به تذكرات فردی در گناهان شخصی می‌دانند، این دو واجب در مداری به وسعت تمام
دین در حركت هستند. لذا تمام عرصه‌های موجود در جامعه میدان امر به معروف و نهی از منكر است. در روایتی آمده است:
«بهما تقام الفرائض» یعنی قوام واجبات به امر به معروف ونهی از منكر است.
۱-
نیتش را برای خدا
خالص كند و از او مدد بخواهد.
۲-آگاهی به شروط امر به معروف ونهی از منكر داشته باشد و معروف و منكر را بشناسد.
۳- سخنش منطقی و كلامش ساده و مختصر و مفید باشد.
۴-خودش عامل به معروف و تارك منكر باشد و به عیبهای خودش متوجه باشد.
۵- با تفاوتهای اخلاقی و روحی مردم آشنا باشد.
۶- نصیحت‌گر مردم باشد و با آنها با مدارا و رفاقت رفتار كنند.
۷- در این امر شكیبا باشد و
قضاوت عجولانه نداشته باشد.
۸- دارای
اعتدال و میانه روی باشد.
غالب فقیهان و
متکلمان برای این
فریضه چهار
شرط زیر را برشمردند:
۱- آمر و ناهی، معروف و منكر را بشناسند.
۲- آمر و ناهی احتمال تأثیر در امر به معروف و نهی از منكر را بدهند.
۳- تارك معروف و عامل به منكر بر ادامه شیوه خود اصرار داشته باشد.
۴- امر به معروف و نهی از منكر موجب
ضرر و
مفسده‌ای نباشد
برای امر به معروف و نهی از منكر سه مرحله متصور شده است:
۱- انكار قلبی؛ یعنی ناراحتی خود را از منكر آشكار كند؛ چهره در هم كشیدن، روی گرداندن، ترك رفت وآمد و...
۲- انكار زبانی؛ یعنی اگر می‌داند از مرحله اول نتیجه نمی‌گیرد باید با زبان نرم، او را متوجه خطایش كنند و در صورت عدم تأثیر، بایستی با لحن آمرانه امر و نهی كند و در هر حال رعایت درجات تندی را بنماید و در این امر و نهی مرتكب خلاف نشود.
۳- اقدام عملی؛ گاه ممكن است منكر چنان ریشه‌دار شده باشد كه نیازمند عمل باشد. منتهی مراحل را باید در نظر گرفت و از مرحله سبكتر باید شروع كرد؛ مانند شكستن آلات
لهو و
لعب، ریختن
شراب، گرفتن
مال مغصوب و...
لازم به ذكر است در جامعه اسلامی اجرای عملی امر به معروف و نهی از منکر در صورت نیاز به برخورد فیزیکی از وظایف حکومت اسلامی است كه در غیر این صورت بی‌نظمی اجتماعی ایجاد می‌شود.
برترین روش‌ها در امر به معروف ونهی از منكر، روش‌هایی است كه
اولیای الهی در ارشاد ملت‌ها به كار گرفته‌اند و به وسیله آن توانسته‌اند از مردمی با بدترین خصوصیات اخلاقی انسان‌های ارزشمند بسازند.
اهم این روش‌ها عبارتند از:
۱- هماهنگی در گفتار و رفتار؛ یَأَیهَُّا الَّذِینَ ءَامَنُواْ لِمَ تَقُولُونَ مَا لَا تَفْعَلُونَ•كَبرَُ مَقْتًا عِندَ اللَّهِ أَن تَقُولُواْ مَا لَا تَفْعَلُونَ.
۲- احترام به شخصیت افراد.
۳- پرهیز از
افراط در تندی و بد زبانی؛ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ ع الْإِفْرَاطُ فِی الْمَلَامَةِ یَشِبُّ نِیرَانَ اللَّجَاجَةِ.
۴- جلب اعتماد؛ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ ع قَالَ قُلُوبُ الرِّجَالِ وَحْشِیَّةٌ فَمَنْ تَأَلَّفَهَا أَقْبَلَتْ عَلَیْهِ.
۵- احترام به
عقاید دیگران.
در هر كاری آدابی نهفته است و این آداب در امر به معروف و نهی از منكر به شرح ذیل است:
۱-
تجسس نكند؛ از دخالت در زندگی خصوصی مردم بپرهیزد كه این كار خود امری
حرام است.
۲-
صبور باشد. زیرا ریشه كنی منكر به سرعت ممكن نیست.
۳-
قطع رحم نكند؛ باید دانست كه دستورات
اسلام مكمل یكدیگرند و اجرای هیچ یك نباید مانع اجرای دیگر فرایض شود.
۴- پرده دری نكند.
۵- خود را فراموش نكند.
۱- نجات از
قهر خدا با ناراحت شدن از انجام منكر؛
امیرالمؤمنین(ع): هر كس منكری را دید و قلبا از آن ناراحت شد، همانا از قهر خدا نجات پیدا كرده است.
۲- رسیدن به واقعیت
الطاف الهی؛ امام علی(ع): هر كس با
شمشیر و قوت برای عزت كلمةالله قیام كند، به واقعیت الطاف الهی رسیده است.
۳- می توان با امر به معروف و نهی از منكر بهترین مردم به شمار آمد؛ پیامبر اكرم(ص): بهترین مردم كسی است كه مردم را به معروف دعوت كند.
۴-
خلیفه خدا در روی زمین بودن؛ پیغمبر(ص)
روایت كرده است كه: هر كه امر به معروف و نهی از منكر كند خلیفه خدا و پیغمبر و قرآن است در زمین.
۵- شریك شدن در همه ثواب‌ها، از آثار امر به معروف و نهی از منكر است.
۶- كسب
رضایت خدا؛ «... كاَنَ یَأْمُرُ أَهْلَهُ بِالصَّلَوةِ وَ الزَّكَوةِ وَ كاَنَ عِندَ رَبِّهِ مَرْضِیًّا»
۷-
فلاح و
رستگاری؛ وَ لْتَكُن مِّنكُمْ أُمَّةٌ یَدْعُونَ إِلیَ الخَْیرِْ وَ یَأْمُرُونَ بِالمَْعْرُوفِ وَ یَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنكَرِ وَ أُوْلَئكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ.
۸- سلامتی
دین و
دنیا؛
امام علی(ع): مَنْ كَانَ فِیهِ ثَلَاثٌ سَلِمَتْ لَهُ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةُ یَأْمُرُ بِالْمَعْرُوفِ وَ یَأْتَمِرُ بِهِ وَ یَنْهَی عَنِ الْمُنْكَرِ وَ یَنْتَهِی عَنْهُ...
۹-
نصرت الهی؛ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع إِنَّ الْأَمْرَ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْیَ عَنِ الْمُنْكَرِ خَلْقَانِ مِنْ خَلْقِ اللَّهِ فَمَنْ نَصَرَهُمَا نَصَرَهُ اللَّهُ وَ مَنْ خَذَلَهُمَا خَذَلَهُ اللَّهُ.
۱۰- كم نشدن عمر و
روزی؛
امام علی(ع): امر به معروف و نهی از منكر دو خصلت از خصلتهای الهی هستند كه نه مرگی را نزدیك می‌كنند و نه از رزقی می‌كاهند.
۱۱-
ثواب فراوان؛ امام علی(ع): امر به معروف و نهی از منكر... ثواب را دو چندان می‌گردانند.
۱- اجرای احكام اسلام؛ إِنَّ الْأَمْرَ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْیَ عَنِ الْمُنْكَرِ سَبِیلُ الْأَنْبِیَاءِ وَ مِنْهَاجُ الصُّلَحَاءِ فَرِیضَةٌ عَظِیمَةٌ بِهَا تُقَامُ الْفَرَائِضُ
۲- برقراری
عدالت اجتماعی با امر به معروف و نهی از منكر؛ إِنَّ الْأَمْرَ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْیَ عَنِ الْمُنْكَرِ.. تُرَدُّ الْمَظَالِمُ.
۳- با امر به معروف و نهی از منكر، زمین‌ها آباد می‌شود؛ اِنَّ الْأَمْرَ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْیَ عَنِ الْمُنْكَرِ.... وَ تُعْمَرُ الْأَرْضُ.
۴- استواری
نظام اسلامی به امر به معروف و نهی از منكر است؛ إِنَّ الْأَمْرَ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْیَ عَنِ الْمُنْكَرِ...یَسْتَقِیمُ الْأَمْرُ
۵- امنیت؛ اِنَّ الْأَمْرَ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْیَ عَنِ الْمُنْكَرِ.... وَ تَأْمَنُ الْمَذَاهِبُ وَ... وَ یُنْتَصَفُ مِنَ الْأَعْدَاءِ.
۶- هر كه امر به معروف كند مؤمنان را قدرتمند می‌گرداند.
۷- هر كه نهی از منكر كند،
بینی فاسقان را بر
خاک می‌مالد.
۸- پاكیزگی كسب و كار؛ إِنَّ الْأَمْرَ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْیَ عَنِ الْمُنْكَرِ....وَ تَحِلُّ الْمَكَاسِبُ.
۱- ترس از
مرگ و یا به خطر افتادن منافع دنیوی.
۲-
حیا و
خجالت، بی‌تفاوتی.
۳- جهل و نادانی.
۴-
طمع رسیدن به منافع مادی.
۵- ضعف و كوچكی
نفس.
۶- بی‌تأثیر دانستن امر به معروف و نهی از منكر.
۷- ترك
وظیفه به گمان خود سازی.
سستی نمودن از امر به معروف و نهی از منكر، و جلوگیری ننمودن از
ظلم ستمكاران، نه تنها
حلم نیست بلكه
خمودی است كه از
ملکات رذیله به شمار می‌رود.
۱- بی‌تفاوتی به دین و ضعف ایمان؛ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ كُلُّ مَنْ لَمْ یُحِبَّ عَلَی الدِّینِ وَ لَمْ یُبْغِضْ عَلَی الدِّینِ فَلَا دِینَ لَه.
۲-همان‌گونه كه عامل به این فریضه در
ثواب شریك است، تارك آن نیز در
گناه آن شركت دارد؛ قال
امام صادق(ع): من له جار و یعمل بالمعاصی فلم ینهه فهو شریكه.
۳- محرومیت از
سعادت و
حیات معنوی؛ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع مَنْ تَرَكَ إِنْكَارَ الْمُنْكَرِ بِقَلْبِهِ وَ یَدِهِ وَ لِسَانِهِ فَهُوَ مَیِّتٌ بَیْنَ الْأَحْیَاءِ فِی كَلَامٍ هَذَا خِتَامُهُ.
۴-
دشمن خدا بودن؛
پیامبر اكرم(ص): به راستی
خداوند دشمن می دارد
مومن ناتوانی را كه
دین ندارد. به آن حضرت عرض كردند: مؤمن ناتوانی را كه دین ندارد، كیست؟ فرمود: كسی كه
نهی از منکر نكند.
۱- شیوع مفاسد اجتماعی و تبدیل منكر به معروف؛ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص إِنَّ الْمَعْصِیَةَ إِذَا عَمِلَ بِهَا الْعَبْدُ سِرّاً لَمْ تَضُرَّ إِلَّا عَامِلَهَا وَ إِذَا عَمِلَ بِهَا عَلَانِیَةً وَ لَمْ یُغَیَّرْ عَلَیْهِ أَضَرَّتْ بِالْعَامَّةِ.
۲- فراموشی خوبی‌ها و تسلط اشرار؛ امام عَلِیٍّ ع قَالَ لَا تَتْرُكُوا الْأَمْرَ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْیَ عَنِ الْمُنْكَرِ فَیُوَلِّیَ اللَّهُ أُمُورَكُمْ شِرَارَكُمْ ثُمَّ تَدْعُونَ فَلَا یُسْتَجَابُ لَكُمْ دُعَاؤُكُمْ.
۳-
عقوبت الهی؛ رسول خدا صلّی اللَّه علیه و آله و سلّم فرمود: هر گاه امت من امر به معروف و نهی از منكر را ترك كند، بایستی آماده عذاب خداوند متعال باشد.
۴- از بین رفتن
برکت در زندگی؛ النَّبِیِّ ص أَنَّهُ قَالَ لَا تَزَالُ أُمَّتِی بِخَیْرٍ مَا أَمَرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَ نَهَوْا عَنِ الْمُنْكَرِ وَ تَعَاوَنُوا عَلَی الْبِرِّ وَ التَّقْوَی فَإِذَا لَمْ یَفْعَلُوا ذَلِكَ نُزِعَتْ مِنْهُمُ الْبَرَكَاتُ وَ سُلِّطَ بَعْضُهُمْ عَلَی بَعْضٍ وَ لَمْ یَكُنْ لَهُمْ نَاصِرٌ فِی الْأَرْضِ وَ لَا فِی السَّمَاءِ.
۵- پیكار با خدا؛ پیامبر -صلّی اللَّه علیه و آله-: «وقتی امتم امر به معروف و نهی از منكر را به هم سپرند باید آماده جنگی با
خداوند متعال باشند.
سایت پژوهه
