• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

جبت ب

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


جبت : هر معبودی جز خدا
برخی واژه پژوهان جبت را در اصل همان «جبس» (موجود پستی که خیری در آن نیست) دانسته‌اند که در آن حرف سین به حرف تاء تبدیل شده
[۱] مفردات، ص۸۵.
[۲] تاج العروس، ج۱، ص۵۳۵، «جبت».
و در این صورت جبت واژه‌ای عربی خواهد بود.
[۳] واژه‌های دخیل، ص۱۶۵، «جبت».
در مقابل، برخی دیگر این واژه را در اصل حبشی دانسته‌اند
[۴] همان، ص۱۶۵ - ۱۶۶.
و برخی با استناد به قواعد آواشناسی زبان عربی بر عربی نبودن آن استدلال کرده‌اند.
[۵] الصحاح، ج۱، ص۲۴۵.
[۶] لسان العرب، ج۲، ص۲۱، «جبت».
در کنار دو دیدگاه مزبور، عبری بودن جبت نیز گفته شده
[۷] التحقیق، ج۲، ص۴۴، «جبت».
که از تایید چندانی برخوردار نیست.
[۸] واژه‌های دخیل، ص۱۶۶.

واژه جبت در قرآن تنها یک بار در آیه ۵۱ نساء به کار رفته است. این آیه درباره گروهی از اهل کتاب است که با وجود نهی از عبادت غیر خدا، در کتاب هایشان،
[۹] المیزان، ج۴، ص۳۷۵.
[۱۰] راهنما، ج۳، ص۳۴۴-۳۴۵.
به جبت و طاغوت ایمان آورده، کافران را هدایت شده تر از مؤمنان معرفی کردند: «الم تر الی الذین اوتوا نصیبـا من الکتـب یؤمنون بالجبت والطـغوت ویقولون للذین کفروا هـؤلاء اهدی من الذین ءامنوا سبیلا». در بیان مقصود از جبت در این آیه نظرهای گوناگونی ارائه شده است؛ مانند بت،
[۱۱] جامع البیان، ج۵، ص۱۸۳.
[۱۲] التبیان، ج۳، ص۲۲۳.
[۱۳] زادالمسیر، ج۲، ص۱۳۸.
اسم بتی خاص
[۱۴] زادالمسیر، ج۲، ص۱۳۸.
[۱۵] کنزالدقائق، ج۲، ص۴۷۸.
[۱۶] الصافی، ج۱، ص۴۵۹.
مانند لات،
[۱۷] تاج العروس، ج۱۰، ص۲۲۵، «جبت».
هرکس که در راه معصیت خداوند از او اطاعت شود،
[۱۸] تفسیر قرطبی، ج۵، ص۲۴۹.
[۱۹] فتح القدیر، ج۱، ص۴۷۷.
ساحر،
[۲۰] جامع البیان، ج۵، ص۱۸۳.
[۲۱] التبیان، ج۳، ص۲۲۴.
[۲۲] الدرالمنثور، ج۲، ص۱۷۲.
سحر،
[۲۳] جامع البیان، ج۵، ص۱۸۲.
[۲۴] معانی القرآن، ج۲، ۱۱۰.
[۲۵] زادالمسیر، ج۲، ص۱۳۸.
کاهن،
[۲۶] غریب القرآن، ص۱۳۰.
[۲۷] زادالمسیر، ج۲، ص۱۳۸.
[۲۸] تفسیر ابن کثیر، ج۱، ص۵۲۵.
ابلیس،
[۲۹] تفسیر قرطبی، ج۵، ص۲۴۹.
[۳۰] فتح القدیر، ج۱، ص۴۷۷.
[۳۱] مجمع البیان، ج۳، ص۱۰۶.
شیطان،
[۳۲] جامع البیان، ج۵، ص۱۸۴.
[۳۳] تفسیر قرطبی، ج۵، ص۲۴۸.
[۳۴] تفسیر ابن کثیر، ج۱، ص۵۲۵.
شرک،
[۳۵] تفسیر ابن کثیر، ج۱، ص۵۲۵.
سرکرده یهودیان
[۳۶] لسان العرب، ج۲، ص۲۱.
[۳۷] ج۱۵، ص۹، «طغی».
و یکی از عالمان یهود.
[۳۸] جامع البیان، ج۵، ص۱۸۴ - ۱۸۵.
[۳۹] التبیان، ج۳، ص۲۲۴.
[۴۰] زادالمسیر، ج۲، ص۱۳۸.
در معنایی جامع می‌توان گفت مراد از جبت هر معبودی جز خداست
[۴۱] مفردات، ص۸۵.
[۴۲] غریب القرآن، ص۱۳۰.
[۴۳] الصافی، ج۱، ص۴۵۹.
و این معنا بیشتر معانی یاد شده را دربرمی گیرد.
[۴۴] جامع البیان، ج۵، ص۱۸۵.
[۴۵] معانی القرآن، ج۲، ص۱۱۰ - ۱۱۱.
[۴۶] الفروق اللغویه، ص۱۵۴.

با توجه به اینکه در آیه یاد شده ایمان به «طاغوت» نیز در کنار ایمان به «جبت» آمده است، برخی به بیان تفاوت جبت با طاغوت پرداخته و از جمله گفته‌اند: مقصود از جبت، بت‌ها و مقصود از طاغوت کاهنانی است که به دروغ، مطالبی از زبان بت‌ها برای مردم بیان می‌کردند
[۴۷] ر. ک: الفروق اللغویه، ص۱۵۴.
[۴۸] جامع البیان، ج۵، ص۱۸۳.
[۴۹] التبیان، ج۳، ص۲۲۳.
یا آنکه جبت، ابلیس است و طاغوت پیروان ابلیس.
[۵۰] الفروق اللغویه، ص۱۵۴.
[۵۱] مجمع البیان، ج۳، ص۱۰۶.
[۵۲] تفسیر قرطبی، ج۵، ص۲۴۹.
برخی نیز جبت و طاغوت را به یک معنا دانسته‌اند.
[۵۳] الفروق اللغویه، ص۱۵۴.
[۵۴] معانی القرآن، ج۱، ص۲۷۱.
[۵۵] ج۲، ص۱۱۰.
[۵۶] مجمع البیان، ج۳، ص۱۰۶.

درباره شان نزول آیه، اقوالی نقل شده است.
[۵۷] زادالمسیر، ج۲، ص۱۳۸.
قول منسوب به بیشتر مفسران آن است که کعب بن اشرف با برخی از یهودیان پس از جنگ احد، نزد مشرکان قریش آمدند تا با آنان در برابر پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم همپیمان شده، پیمان گذشته خویش با پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم را بشکنند. مشرکان مکه به آنان اعتماد نکرده، از کعب خواستند برای نشان دادن حسن نیت خود، برای دو بت از بت‌های آنان سجده کرده، به آن دو ایمان بیاورد و وی پذیرفت. پس از پیمان بستن آنان نزد کعبه، ابوسفیان از کعب پرسید: آیا ما هدایت شده تر و به حق نزدیک تر هستیم یا محمد؟ کعب از چگونگی دین دو طرف پرسید و پس از شنیدن پاسخ گفت: به خدا سوگند شما از محمد هدایت شده تر هستید.
[۵۸] مجمع البیان، ج۳، ص۱۰۵ - ۱۰۶.
[۵۹] اسباب النزول، ص۱۰۳ - ۱۰۴.

قرآن کریم پس از ذکر ایمان آوردن برخی از دشمنان اسلام به جبت و طاغوت و داوری نادرست آنان درباره مؤمنان و مشرکان، به نتیجه این اعمال ناپسند اشاره کرده، بیان می‌دارد که آنان کسانی هستند که مورد لعنت الهی واقع شده و از رحمت حق محروم‌اند و چنین کسانی هیچ یاوری نخواهند داشت: «اولـئک الذین لعنهم الله ومن یلعن الله فلن تجد له نصیرا». (نساء/۴، ۵۲)
در برخی از روایات شیعه، این آیه بر کسانی تطبیق شده است که به مقام اهل بیت علیهم‌السّلام حسد ورزیده، حق آنان را غصب کردند.
[۶۰] تفسیر قمی، ج۱، ص۱۴۰.
[۶۱] الصافی، ج۱، ص۴۵۹.
[۶۲] نورالثقلین، ج۱، ص۴۸۹.
آنان به حاکمان ستمگر ایمان آورده و آنها را هدایت شده تر از آل محمد علیهم‌السّلام دانستند.
[۶۳] تفسیر العیاشی، ج۱، ص۲۴۶.
[۶۴] الصافی، ج۱، ص۴۵۹.

در روایاتی دیگر نیز عنوان جبت بر حاکمان ستمگر و دشمنان اهل بیت علیهم السلام، اطلاق شده
[۶۵] الکافی، ج۱، ص۴۲۹.
[۶۶] بحارالانوار، ج۳۱، ص۱۲۳، ۶۲۹.
و در روایتی از اهل سنت، اعمال ناپسندی مانند فال بد زدن به پرندگان، از جبت دانسته شده است.
[۶۷] صحیح ابن حبان، ج۱۳، ص۵۰۲.
[۶۸] الفائق، ج۲، ص۳۱۲.
[۶۹] فیض القدیر، ج۴، ص۵۱۹.
در ادعیه نیز از اموری مانند کفر ورزیدن به جبت
[۷۰] مصباح المتهجد، ص۱۹۸.
[۷۱] عده الداعی، ص۱۱۸.
[۷۲] کنزالعمال، ج۵، ص۱۷۶.
و لعن آن
[۷۳] بحارالانوار، ج۹۸، ص۱۴۹.
سخن به میان آمده است.

فهرست مندرجات

۱ - فهرست منابع

اسباب النزول، الواحدی (م. ۴۶۸ ق.) ، به کوشش ایمن صالح، قاهرة، دارالحدیث؛ بحارالانوار، المجلسی (م. ۱۱۱۰ ق.) ، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ ق؛ تاج العروس، الزبیدی (م. ۱۲۰۵ ق.) ، به کوشش علی شیری، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۴ ق؛ التبیان، الطوسی (م. ۴۶۰ ق.) ، به کوشش العاملی، بیروت، دار احیاء التراث العربی؛ التحقیق، المصطفوی، تهران، وزارت ارشاد، ۱۳۷۴ ش؛ تفسیر راهنما، هاشمی رفسنجانی و دیگران، قم، دفتر تبلیغات، ۱۳۷۳ ش؛ تفسیر الصافی، الفیض الکاشانی (م. ۱۰۹۱ ق.) ، بیروت، اعلمی، ۱۴۰۲ ق؛ تفسیر العیاشی، العیاشی (م. ۳۲۰ ق.) ، به کوشش رسولی محلاتی، تهران، المکتبة العلمیة الاسلامیه؛ تفسیر غریب القرآن الکریم، الطریحی (م. ۱۰۸۵ ق.) ، به کوشش محمد کاظم، قم، زاهدی؛ تفسیر القرآن العظیم، ابن کثیر (م. ۷۷۴ ق.) ، به کوشش مرعشلی، بیروت، دارالمعرفة، ۱۴۰۹ ق؛ تفسیر القمی، القمی (م. ۳۰۷ ق.) ، به کوشش الجزایری، لبنان، دارالسرور، ۱۴۱۱ ق؛ تفسیر کنزالدقائق، المشهدی (م. ۱۱۲۵ ق.) ، به کوشش درگاهی، تهران، وزارت ارشاد، ۱۴۱۱ ق؛ تفسیر نورالثقلین، العروسی الحویزی (م. ۱۱۱۲ ق.) ، به کوشش رسولی محلاتی، اسماعیلیان، ۱۳۷۳ش؛ جامع البیان، الطبری (م. ۳۱۰ ق.) ، به کوشش صدقی جمیل، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۵ ق؛ الجامع لاحکام القرآن، القرطبی (م. ۶۷۱ ق.) ، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۱۷ ق؛ الدرالمنثور، السیوطی (م. ۹۱۱ ق.) ، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۴ ق؛ زادالمسیر، ابن الجوزی (م. ۵۹۷ ق.) ، بیروت، المکتب الاسلامی، ۱۴۰۷ ق؛ الصحاح، الجوهری (م. ۳۹۳ ق.) ، به کوشش احمد العطار، بیروت، دارالعلم للملایین، ۱۴۰۷ ق؛ صحیح ابن حبان، علی بن بلبان الفارسی (م. ۷۳۹ ق.) ، به کوشش شعیب الارنؤوط، الرسالة، ۱۴۱۴ ق؛ عدة الداعی، ابن فهد الحلی (م. ۸۴۱ ق.) ، به کوشش موحد قمی، دارالکتب الاسلامی؛ الفائق فی غریب الحدیث، الزمخشری (م. ۵۳۸ ق.) ، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۱۷ ق؛ فتح القدیر، الشوکانی (م. ۱۲۵۰ ق.) ، بیروت، دارالمعرفه؛ فیض القدیر، المناوی (م. ۱۰۳۱ ق.) ، به کوشش احمد عبدالسلام، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۱۵ ق؛ الکافی، الکلینی (م. ۳۲۹ ق.) ، به کوشش غفاری، بیروت، دارالتعارف، ۱۴۱۱ ق؛ کنزالعمال، المتقی الهندی (م. ۹۷۵ ق.) ، به کوشش صفوة السقاء، بیروت، الرسالة، ۱۴۱۳ ق؛ لسان العرب، ابن منظور (م. ۷۱۱ ق.) ، قم، ادب الحوزة، ۱۴۰۵ ق؛ مجمع البیان، الطبرسی (م. ۵۴۸ ق.) ، بیروت، دارالمعرفة، ۱۴۰۶ ق؛ مصباح المتهجد، الطوسی (م. ۴۶۰ ق.) ، بیروت، فقه الشیعة، ۱۴۱۱ ق؛ معانی القرآن، النحاس (م. ۳۳۸ ق.) ، به کوشش الصابونی، عربستان، جامعة‌ام القری، ۱۴۰۹ ق؛ معجم الفروق اللغویه، ابوهلال العسکری (م. ۳۹۵ ق.) ، قم، انتشارات اسلامی، ۱۴۱۲ ق؛ مفردات، الراغب (م. ۴۲۵ ق.) ، به کوشش صفوان داودی، دمشق، دارالقلم، ۱۴۱۲ ق؛ المیزان، الطباطبایی (م. ۱۴۰۲ ق.) ، بیروت، اعلمی، ۱۳۹۳ ق؛ واژه‌های دخیل در قرآن مجید، آرتور جفری، ترجمه: بدره‌ای، توس، ۱۳۷۲ ش.



جعبه ابزار