در دوران شیخ طوسی، مجموعههای فقهی با سبكی جدید به جامعه شیعی عرضه شد. در این رویكرد، مضامین و عباراتی كه خود فقیه بر میگزید و مشتمل بر فروعی بود كه نصّ خاصی درباره آنها وجود نداشت، جایگزین متون حدیثی شد.
نخستین کتاب فقهی تدوین شده با رویكرد جدید كه مشتمل بر فروع بسیار و دربردارنده همه ابواب فقه- از طهارت تا دیات- بود، كتاب «المبسوط» نگاشته شیخ طوسی است.
این رویه تا عصر شیخ بهایی (م ۱۰۳۱ ه. ق) ادامه داشت. از آن زمان به بعد، مجموعههای فقهی تدوین شده عنوان رساله عملیه به خود گرفت. عنوان «رساله عملیه» بر مجموعهای كه در بردارنده مسائل و احکام فقهی مورد ابتلای مقلّدان است، اطلاق میشود. از ویژگیهای این مجموعه جدید، روان و ساده بودن عبارات و آسان بودن فهم مطالب آن برای همگان است. نخستین رساله عملیه، رساله جامع عباسی، است كه مشتمل بر یك دوره كامل فقه از طهارت تا دیات در بیست باب است. پنج باب آن به دست شیخ بهایی و باقی آن پس از وفات او توسط شیخ نظام الدین ساوجی- یكی از بزرگترین شاگرادن شیخ بهایی- نگاشته شده است.
بسیاری از فقها بر این كتاب حاشیه زده و آرای خود را بدان افزودهاند.
سبك رساله نگاری شیخ بهایی با تحولات و تغییرات جزئی در برخی سدهها هم اكنون نیز میان فقها متداول است؛ به عنوان نمونه، در فاصله زمانی عصرشیخ مرتضی انصاری (م ۱۲۸۱ ه. ق) تا عصر میرزا محمدتقی شیرازی (م ۱۳۳۸ ه. ق) و سید محمدکاظم یزدی (م ۱۳۳۷ ه. ق) مسائل و احکام فقهی مورد ابتلا به صورت پرسش و پاسخ (استفتاء) و حاشیه نویسی بر رسالههای پیشین در دسترس مقلدان قرار میگرفت. از آن زمان به بعد تا كنون بیان احكام فقهی برای مقلدان، هم به دو شیوه یاد شده و هم به صورت تألیف رساله عملیه مستقل صورت میگیرد.
در صورت تعارض مفاد رساله عملیه با آنچه از مجتهد شنیده است، شنیدهمقدم است؛ لیكن چنانچه مفاد رساله با نقل فتوا از مجتهد توسط دیگری متعارض باشد، مفاد رساله در صورت اطمینان به درستی آن، مقدم است.
برخی در فرض نخست گفتهاند: اگر رساله دستنوشته مجتهد باشد، ترجیح آنچه از مجتهد شنیده بر رساله وی محل اشكال است. در فرض دوم نیز گفتهاند: اگر رساله به خط مجتهد نباشد، تعارض از نوع تعارض دو نقل، و حكم آن سقوط هر دو از اعتبار است.
