محمدباقر بهاری
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
شیخ محمدباقر بهاری،
مجتهد منتفذ و از روحانیون مبارز
مشروطه خواه
ایران در قرن سیزدهم و چهاردهم هجری است.
به نوشته فرزندش، وی در ۱۲۷۵ ق به قول دیگر در ۱۲۷۷ ق در روستای بهار
همدان به
دنیا آمد. در کودکی به علت ناتوانی در فراگیری، از مکتب اخراج شد، اما بعدها به عنوان یکی از علمای بزرگ همدان شناخته شد. ابتدا نزد پدرش درس می‌خواند، سپس به همدان رفت و مقدمات را در مدرسه آخوند
ملا حسین همدانی نزد محمد اسماعیل همدانی فرا گرفت. بعد از آن به
بروجرد رفت و نزد
میرزا محمود طباطبایی، صاحب
المواهب، دروس سطح را به پایان رسانید. پس از طی مراتب بعدی تا درس خارج، در ۱۲۹۷ ق به
نجف رفت و
اخلاق و سلوک و
حکمت را نزد علامه بزرگ
ملا حسین قلی همدانی شوندی آموخت و از شاگردان خاص او شد. با درگذشت استادش و پس از بیست سال اقامت در نجف، در ۱۳۱۶ ق به همدان بازگشت. دیگر استادان او در نجف عبارت بودند از:
میرزا محمدحسن شیرازی، شیخ
محمدحسین کاظمی،
ملامحمد شربیانی،
ملامحمد ایروانی، حاج میرزا حسین خلیلی، شیخ
حسن مامقانی، شیخ
محمد طه نجف،
میرزا حبیب الله رشتی و نیز آخوند
ملامحمدکاظم خراسانی و شیخ
لطف‌الله مازندرانی.
پس از درگذشت
مجتهد مبرز همدان، حاج
سید عبدالمجید گروسی ( -۱۳۱۸ق) بهاری به خواهش اهالی شهر تصدی مناصب دینی و امامت
مسجد جامع و تولیت موقوفات آن را به عهده گرفت و در کنار آن برای امرار معاش به کشاورزی اشتغال داشت. او به اجرای
احکام الهی و حدود شرع سخت پایبند بود و زمانی که دیگران جرات اجرای حدود را نداشتند، شخصا به اجرای آن می‌پرداخت.
بهاری به عنوان یک روحانی انقلابی، در نهضت مشروطه در همدان سهم مهمی داشت و به نفع مشروطه در آنجا جنبش‌هایی برپا کرد، اما در ادبیات مشروطه از او کمتر نام برده شده است. او از لحاظ فکری نیز از جنبش مشروطه حمایت می‌کرد و ایضاح الخطا را که ردیه‌ای بر بیانیه حاج
شیخ فضل الله نوری و انتقاد از استبداد و بیان زیان‌های آن بود، نوشت. به عقیده وی، «مشروطه» و «مشروعه» هیچگونه تعارضی وجود ندارد و مشروطه همان مشروعه است.
وی در نهضت روحانیون عدالتخواه تهران و هجرت ایشان به
قم در
جمادی الآخر ۱۳۲۴ ق نیز شرکت فعال داشت، هرچند به علت بی نتیجه ماندن آن از نیمه راه به همدان بازگشت. همچنین در انتخابات مجلس اول با تایید حاج شیخ تقی وکیل الرعایا، سهم بسزایی در حمایت از مشروطه داشت. بهاری در ۲۲
شعبان ۱۳۲۵ ق به عضویت «انجمن ولایتی» همدان و سپس به ریاست آن برگزیده شد. در مبارزه مسلحانه در دوره استبداد صغیر بر ضد محمدعلی شاه
قاجار، به تشکیل دسته‌ای مسلح در همدان مبادرت کرد و قصد داشت که هنگام تبعید
آیت‌الله بهبهانی، رهبر منتقذ مشروطه به عتبات عالیات، به یاری این دسته به سربازان دولتی حمله کند، اما آیت‌الله بهبهانی او را از این کار بازداشت. علی رغم این فعالیت، در قضیه فرار سید جمال الدین واعظ به همدان پس از کودتای محمدعلی شاه، به بهانه‌ای حاضر به
شفاعت او نشد.
در ۱۳۲۸ ق، مجلس شورای ملی، بهاری را به عنوان یکی از پنج
مجتهد بزرگ ایران (هیات خمسه علمیه) به عضویت مجلس برگزید، اما وی آن را نپذیرفت. در اوایل ۱۳۲۹ که «هیات اتحادیه» با عضویت شصت الی هفتاد تن از علمای اعلام تشکیل شد، شیخ باقر به ریاست آن برگزیده شد و گویا ریاست انجمن ولایتی را به
امام جمعه همدان وا گذاشت. مخالفت بهاری با سالارالدوله، برادر محمدعلی شاه که
کردستان را تصرف کرده بود، به حدی بالا گرفت که نیروهای سالار قصد به توپ بستن منزل او را داشتند، اما حمله مردم و طرفداران بهاری به آنها، مانع این امر شد. عوامل محمدعلی شاه و سالارالدوله، چندین بارقصد ترور بهاری را داشتند که موفق نشدند.
بهاری در
رجب ۱۳۳۲، خود را نامزد نمایندگی دوره سوم مجلس از همدان کرد، اما رای نیاورد. ظاهرا سختگیری او در
اجرای حدود و
احکام شرعی تا حدی از مقبولیت او کاست و سرانجام وی را خانه نشین کرد.
او در طول زندگی خود به شاه، وزیر و وکلا نیز در باب جلوگیری از منهیات و
امر به معروف و موارد دیگر تذکرهایی می‌داد که برخی از تلگراف‌های او در این خصوص موجود است. وی سال بعد در همدان درگذشت. (۱۳۳۳ق)
بهاری بیشتر اوقات خود را به تدریس و تالیف می‌گذراند. او نزدیک به شصت کتاب و رساله در موضوعاتی چون
فقه،
حدیث،
اصول و
رجال به فارسی و عربی تالیف کرد از جمله: فوائد الاصولیه در موضوع
تسامح در ادله سنن؛ دعوه الرشاد در رد
اشاعره ، روح الجوامع در
علم رجال؛ الجمع بین الافاطمیین، اعلان الدعوه و الدعوه الحسینیه در استحباب گریستن برای
امام حسین علیه السلام، الدره الغرویه و التحفه الحسینیه در سه جلد در احوالات حضرت رساله الوجیزه در
غیبت امام عصر عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف ؛ آیه کن فیکون، رساله‌ای دربارة این که این
آیه در تایید
عقاید اخباری‌ها نیست؛ التنبیه علی امر الکتب، درباره
تحریف در نسخه‌های چاپ شده در بعضی کشورهای اسلامی،
تسدید المکارم و تفضیح الظالم، در بیان تحریف نسخه چاپ شده کتاب
مکارم الاخلاق طبرسی چاپ ۱۳۰۳ ق
مصر. وی همچنین دارای حواشی و ردیه‌هایی است، از جمله حاشیه بر
قوانین میرزای قمی،
فوائد الاصول و
مکاسب شیخ انصاری،
المقاصد العلیه شهید ثانی،
منبع الحیاة سید نعمت‌الله جزایری،
الفیه ابن مالک؛ ردیه بر
نصاری، رد بر منکران
صاحب الزمان و رد بر
قصیده بغدادیه که در انکار وجود صاحب الزمان بوده است.
همنامی بهاری و پدرش، با شیخ محمدباقر محمدجعفر الجندقی (-۱۳۱۹ش) رئیس
فرقه شیخیه همدان، برخی انتسابات و اشتباهات دربارة تالیفات این دو را در منابع پدید آورده است.
دانشنامه های انقلاب اسلامی و تاریخ ایران، برگرفته از مقاله «بهاری، شیخ محمدباقر».
