نهایة الوصول الی علم الأصول (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
این کتاب « نهایة الوصول الی علم الاصول»، به زبان عربی، اثر
علامه حلی است.
کتاب، دارای ۱۳ مقصد به ترتیب ۷ و ۸ و ۲ و ۸ فصلی و ۴ و ۳ بابی و ۷ مبحثی و ۴ و ۷ و ۷ و ۷ و ۷ و ۴ فصلی است و در پنج جزء تنظیم شده است.
علامه حلّی، در هر مقصدی از این کتاب، به بیان
ماهیّت و تعریف موضوع بحث می‌پردازد تا محلّ بحث منقّح شود و احکام و مسائل آن را مورد بررسی قرار می‌دهد و اقوالِ گوناگون در مورد آن را با ذکر ادلّه هر کدام، بیان کرده و در صورت لزوم به ردّ آنها می‌پردازد و در آخر قول مختار را با ذکر براهین قاطع، بیان می‌کند.
کتاب، با
خطبه و بیان نیاز انسان به
تکالیف و ا
حکام الهی و جایگاه
اصول فقه در آن و بیان سبب تألیف کتاب و معرفی آن شروع می‌شود.
در مقصد اوّل، بیان مقدماتی، همچون تعریف و
موضوع علم اصول را ضروری می‌داند و به تفصیل از آنها یاد می‌کند. وی، در باره حد علم و ظن و دلیل، حکم و تقسیم حکم،
حسن و قبح افعال و اجزاء سخن می‌گوید.
مقصد دوّم، در باره لغات است و در آن، از مباحث
وضع ،
دلالت الفاظ، اسماء مشتق، الفاظ
مترادف و مشترک،
حقیقت و
مجاز، تعارض احوال و تفسیر حروف، به تفصیل یاد شده است.
مقصد سوّم، در کیفیّت استدلال به خطاب الله تعالی است که دارای دو فصل است:فصل اوّل، در مباحث قرآنی و فصل دوّم، در احکام خطاب الهی است. مقصد چهارم، در امر و نهی و شامل هشت فصل است و در آن، مباحث
صیغه امر و مادّه آن، مقتضیات صیغه،
اقسام امر، احکام وجوب، احکام
مامورٌبه ، احکام مأمور و مسائل نهی، به تفصیل مورد بررسی و تطبیق قرار گرفته است.
مقصد پنجم، در
عموم و خصوص است که شامل چهار باب و یک خاتمه است. این مقصد، بیشترین حجم کتاب را به خود اختصاص داده است و در آن، مباحث عموم و خصوص،
الفاظ عموم،
تخصیص و انواع
مخصّص،
مطلق و مقیّد و بنای عام بر خاص بحث و بررسی شده است.
مقصد ششم، در دیگر صفات دلالت است که خود شامل سه باب و هر باب چند فصل و مبحث می‌شود و در آن مباحث
مجمل و
مبیّن،
ظاهر و
مأول و
منطوق و
مفهوم مورد بررسی قرار گرفته است.
مقصد هفتم، در افعال است که خود شامل چند مبحث از قبیل
عصمت انبیاء، موافقت یا مخالفت با پیامبر، احکام فعل پیامبر( ص)، راهِ شناخت افعالِ حضرت و احکام
تعارض اقوال و افعال می‌باشد.
مقصد هشتم، در
نسخ است و خود شامل چهار فصل و هر فصل شامل چند بحث است و در آن، مباحث حقیقت نسخ، جواز نسخ، احکام
منسوخ و
ناسخ بررسی شده است.
مقصد نهم، در
اجماع است که خود شامل هفت فصل و هر فصل شامل چند بحث است و در آن، مباحث ماهیّت و حجیّت اجماع، مواردی که خارج از اجماع شده، ولی در واقع داخل است و بالعکس، مدرک اجماع، احکام مجمعین، حکم ثابت شده توسّط اجماع و احکام اجماع به تفصیل مورد مباحثه و مناظره قرار می‌گیرد.
مقصد دهم، در مورد
خبر (
سنّت ) است که شامل هفت فصل و هر فصل شامل چند بحث از قبیل ماهیّت خبر، احکام
متواتر ، اخبار
معلوم الصدق، اخبار
مقطوع الکذب، خبر واحد و شرایط راوی می‌باشد.
مقصد یازدهم، در باره
قیاس است که شامل هفت فصل و هر فصل شامل چند بحث و هر بحث شامل چند مطلب از قبیل ماهیت و ارکان و تقسیم قیاس، راه‌های
تعلیل ، مبطلات علّت، مصحّحات تعلیل، احکام و ارکان قیاس و اعتراضات می‌باشد.
مقصد دوازدهم، در مورد
استدلال است که خود شامل هفت فصل و هر فصل شامل چند بحث از قبیل
تلازم،
استصحاب،
استحسان،
مصالح مرسله،
شرایع سابقه، مذهب صحابی و
استقراء و امثال آن می‌باشد.
مقصد سیزدهم، در باره
اجتهاد و تقلید و
تعادل و تراجیح است و خود شامل چهار فصل و هر فصل حاوی چند بحث از قبیل
اجتهاد و احکام آن،
تقلید و شرایط آن،
تراجیح و
مرجّحات معتبر و غیر معتبر می‌باشد.
علاّمه، در مقام بیان اقوال و نظریات دیگر اصولیان شیعه و سنّی و ارباب مذاهب فقهی و کلامی، منصفانه تلاش می‌کند که بدون هیچ کمی یا افزونی آنها را نقل نماید. بیان رسا و رعایت ایجاز، در عین توجّه به بیان همه نظریات و ادلّه، تقسیم‌بندی‌های راه‌گشا و توضیحات لازم در برخی موارد از امتیازات تدوین و تألیف این کتاب است.
نرم افزار جامع اصول فقه، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
