حکم روزه (قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
خودداری (
امساک) از
مفطرات در روز به قصد تقرب به
خدا را
روزه گویند. و در ماه مبارک
رمضان بر همه
مسلمانان روزه
واجب است، و احکامی دارد که ذیلا به آنها اشاره می‌شود.
روزه در ماه
رمضان بر
مسلمانان واجب است.
«یـایها الذین ءامنوا کتب علیکم الصیام... • شهر رمضان الذی انزل فیه القرءان هدی للناس وبینـت من الهدی والفرقان فمن شهد منکم الشهر فلیصمه..؛
ای افرادی که ایمان آورده‌اید! روزه بر شما نوشته شده، همان گونه که بر کسانی که قبل از شما بودند نوشته شد تا پرهیزکار شوید. • .... • (روزه، در چند روز معدود) ماه رمضان است ماهی که
قرآن، برای راهنمایی مردم، و نشانه‌های هدایت، و فرق میان
حق و
باطل، در آن نازل شده است. پس آن کس از شما که در ماه رمضان در حضر باشد، روزه بدارد! و آن کس که
بیمار یا در
سفر است، روزهای دیگری را به جای آن، روزه بگیرد! خداوند، راحتی شما را می‌خواهد، نه زحمت شما را! هدف این است که این روزها را تکمیل کنید و
خدا را بر اینکه شما را
هدایت کرده، بزرگ بشمرید باشد که شکرگزاری کنید.»
در جمله: "یا ایها الذین آمنوا کتب علیکم الصیام"، مساله وجوب روزه بر مسلمانان را خاطرنشان کرد، بلافاصله فرمود: "کما کتب علی الذین من قبلکم" و فهمانید که شما مسلمانان نباید از تشریع روزه
وحشت کنید، و آن را گران بشمارید، چون این حکم منحصر به شما نبوده، بلکه حکمی است که در امتهای سابق نیز تشریع شده بود. (لعلکم تتقون)، یعنی علاوه بر اینکه عمل به این دستور، همان فائده‌ای را دارد که شما به امید رسیدن به آن
ایمان آوردید، و آن، عبارت است از
تقوا، و علاوه بر این، این عمل که گفتیم در آن، امید تقوا برای شما هست، هم چنان که برای امتهای قبل از شما بود، عملی نیست که تمامی اوقات شما را و حتی بیشتر اوقاتتان را بگیرد، بلکه عملی است که در ایامی قلیل و معدود انجام می‌شود.
قضای روزه ماه رمضان بر بیمار واجب است.
«... کتب علیکم الصیام... • ایامـا معدودت فمن کان منکم مریضـا... فعدة من ایام اخر..؛
ای افرادی که ایمان آورده‌اید! روزه بر شما نوشته شده، همان گونه که بر کسانی که قبل از شما بودند نوشته شد تا پرهیزکار شوید. • چند روز معدودی را (باید روزه بدارید!) و هر کس از شما بیمار یا
مسافر باشد تعدادی از روزهای دیگر را (روزه بدارد) و بر کسانی که روزه برای آنها طاقت فرساست (همچون بیماران مزمن، و پیر مردان و پیر زنان،) لازم است
کفاره بدهند: مسکینی را
اطعام کنند و کسی که کار خیری انجام دهد، برای او بهتر است و روزه داشتن برای شما بهتر است اگر بدانید.»
«شهر رمضان... فمن شهد منکم الشهر فلیصمه ومن کان مریضـا... فعدة من ایام اخر..؛
(روزه، در چند روز معدود) ماه رمضان است ماهی که قرآن، برای راهنمایی مردم، و نشانه‌های هدایت، و فرق میان حق و باطل، در آن نازل شده است. پس آن کس از شما که در ماه رمضان در حضر باشد، روزه بدارد! و آن کس که بیمار یا در سفر است، روزهای دیگری را به جای آن، روزه بگیرد!
خداوند، راحتی شما را می‌خواهد، نه زحمت شما را! هدف این است که این روزها را تکمیل کنید و خدا را بر اینکه شما را هدایت کرده، بزرگ بشمرید باشد که شکرگزاری کنید.»
قضای روزه‌های ترک شده از مسافر، در ماه رمضان واجب است.
«... کتب علیکم الصیام... • ایامـا معدودت فمن کان منکم... او علی سفر فعدة من ایام اخر..؛
ای افرادی که ایمان آورده‌اید! روزه بر شما نوشته شده، همان گونه که بر کسانی که قبل از شما بودند نوشته شد تا پرهیزکار شوید. • چند روز معدودی را (باید روزه بدارید!) و هر کس از شما بیمار یا مسافر باشد تعدادی از روزهای دیگر را (روزه بدارد) و بر کسانی که روزه برای آنها طاقت فرساست (همچون بیماران مزمن، و پیر مردان و پیر زنان،) لازم است کفاره بدهند: مسکینی را اطعام کنند و کسی که کار خیری انجام دهد، برای او بهتر است و روزه داشتن برای شما بهتر است اگر بدانید.»
«شهر رمضان... فمن شهد منکم الشهر فلیصمه ومن کان... او علی سفر فعدة من ایام اخر..؛
(روزه، در چند روز معدود) ماه رمضان است ماهی که قرآن، برای راهنمایی مردم، و نشانه های هدایت، و فرق میان حق و باطل، در آن نازل شده است. پس آن کس از شما که در ماه رمضان در حضر باشد، روزه بدارد! و آن کس که بیمار یا در سفر است، روزهای دیگری را به جای آن، روزه بگیرد! خداوند، راحتی شما را می‌خواهد، نه زحمت شما را! هدف این است که این روزها را تکمیل کنید و خدا را بر اینکه شما را هدایت کرده، بزرگ بشمرید باشد که
شکرگزاری کنید.»
رعایت تعداد روزه‌های ترک شده، هنگام قضای آنها واجب است.
«... کتب علیکم الصیام... • ایامـا معدودت فمن کان منکم مریضـا او علی سفر فعدة من ایام اخر..؛
ای افرادی که ایمان آورده‌اید! روزه بر شما نوشته شده، همان گونه که بر کسانی که قبل از شما بودند نوشته شد تا پرهیزکار شوید. • چند روز معدودی را (باید روزه بدارید! ) و هر کس از شما بیمار یا مسافر باشد تعدادی از روزهای دیگر را (روزه بدارد) و بر کسانی که روزه برای آنها طاقت فرساست (همچون بیماران مزمن، و پیر مردان و پیر زنان،) لازم است کفاره بدهند: مسکینی را اطعام کنند و کسی که کار خیری انجام دهد، برای او بهتر است و روزه داشتن برای شما بهتر است اگر بدانید.»
«شهر رمضان... فمن شهد منکم الشهر فلیصمه ومن کان مریضـا او علی سفر فعدة من ایام اخر..؛
(روزه، در چند روز معدود) ماه رمضان است ماهی که قرآن، برای راهنمایی مردم، و نشانه‌های هدایت، و فرق میان حق و باطل، در آن نازل شده است. پس آن کس از شما که در ماه رمضان در حضر باشد، روزه بدارد! و آن کس که بیمار یا در سفر است، روزهای دیگری را به جای آن، روزه بگیرد! خداوند، راحتی شما را می‌خواهد، نه زحمت شما را! هدف این است که این روزها را تکمیل کنید و خدا را بر اینکه شما را هدایت کرده، بزرگ بشمرید باشد که شکرگزاری کنید.»
فدیه بر ترک کنندگان روزه، به سبب ضعف و ناتوانی واجب است.
(«فدیه» اعطای دو مد
طعام (بیست سیر) در صورت توانمندی و یک مد در صورت ناتوانی به مسکین است.)
«.. کتب علیکم الصیام... • ایامـا معدودت... وعلی الذین یطیقونه فدیة طعام مسکین..؛
ای افرادی که ایمان آورده‌اید! روزه بر شما نوشته شده، همان گونه که بر کسانی که قبل از شما بودند نوشته شد تا
پرهیزکار شوید. • چند روز معدودی را (باید روزه بدارید! ) و هر کس از شما بیمار یا مسافر باشد تعدادی از روزهای دیگر را (روزه بدارد) و بر کسانی که روزه برای آنها طاقت فرساست (همچون بیماران مزمن، و پیر مردان و پیر زنان،) لازم است کفاره بدهند: مسکینی را اطعام کنند و کسی که کار خیری انجام دهد، برای او بهتر است و روزه داشتن برای شما بهتر است اگر بدانید.»
برخی چون «حسن» و
ابو مسلم ضمیر «هاء» در یطیقونه به «فدیه» (کفاره) برگردانده و معنا کرده اند که بر کسانی که توانایی فدیه دارند...
در اینکه منظور از: «الذین یطیقونه» چه کسانی هستند سه قول بیان شده است.
۱- منظور همه مردم‌اند که در آغاز مخیر بودند بین روزه و یا فدیه ولی این حکم نسخ شد.
۲- این حکم تخییر درباره
زنان باردار و یا شیرده و پیر مردان بود و سپس زنان باردار و بچه شیرده از این
حکم استثناء شده و پیران باقی ماندند (حسن- عطا).
۳- مقصود کسانی‌اند که نخست قدرت روزه گرفتن داشته و سپس
عاجز شده‌اند بنا بر این در
آیه نسخ و تغییر حکمی پیش نیامده است (سدی).
از
حضرت امام صادق (علیه‌السّلام) نقل شده که مراد کسانی‌اند که اول توانایی بروزه گرفتن داشته و بعد، در اثر پیری و یا مرض تشنگی و نظائر آن ناتوان گشته‌اند و واجب است که آنان برای هر روزی یک «مد» طعام بدهند.
علی بن ابراهیم از امام صادق (علیه‌السّلام) نقل کرده که حضرت فرمود: مراد از «الذین یطیقونه فدیة» اینست که شخصی که در ماه رمضان بواسطه مرض روزه خود را خورده و سپس خوب شده است ولی تا ماه رمضان دیگر قضای آن را بجا نیاورده است در این صورت باید روزه آن روزها را بگیرد و نیز برای هر روز یک «مد» غذا بدهد.
امساک، از
طلوع فجر تا
شب بر روزه داران واجب است.
«احل لکم لیلة الصیام... وکلوا واشربوا حتی یتبین لکم الخیط الابیض من الخیط الاسود من الفجر ثم اتموا الصیام الی الیل..؛
آمیزش جنسی با همسرانتان، در شب روزهایی که روزه می‌گیرید،
حلال است. آنها
لباس شما هستند و شما لباس آنها (هر دو
زینت هم و سبب حفظ یکدیگرید). خداوند می‌دانست که شما به خود
خیانت می‌کردید (و این کار ممنوع را انجام می‌دادید) پس
توبه شما را پذیرفت و شما را بخشید. اکنون با آنها آمیزش کنید، و آنچه را خدا برای شما مقرر داشته، طلب نمایید! و بخورید و بیاشامید، تا رشته سپید صبح، از رشته سیاه (شب) برای شما آشکار گردد! سپس روزه را تا شب، تکمیل کنید! و در حالی که در مساجد به
اعتکاف پرداخته‌اید، با
زنان آمیزش نکنید! این، مرزهای الهی است پس به آن نزدیک نشوید! خداوند، این چنین
آیات خود را برای مردم، روشن می‌سازد، باشد که پرهیزکار گردند.»
روزه گرفتن، هنگام اعتکاف واجب است.
«... ثم اتموا الصیام الی الیل ولا تبـشروهن وانتم عـکفون فی المسـجد..؛
آمیزش جنسی با همسرانتان، در شب روزهایی که روزه می‌گیرید، حلال است. آنها لباس شما هستند و شما لباس آنها (هر دو زینت هم و سبب حفظ یکدیگرید). خداوند می‌دانست که شما به خود خیانت می‌کردید (و این کار ممنوع را انجام می‌دادید) پس توبه شما را پذیرفت و شما را بخشید. اکنون با آنها آمیزش کنید، و آنچه را خدا برای شما مقرر داشته، طلب نمایید! و بخورید و بیاشامید، تا رشته سپید صبح، از رشته سیاه (شب) برای شما آشکار گردد! سپس روزه را تا
شب، تکمیل کنید! و در حالی که در مساجد به اعتکاف پرداخته‌اید، با زنان آمیزش نکنید! این، مرزهای الهی است پس به آن نزدیک نشوید! خداوند، این چنین آیات خود را برای مردم، روشن می‌سازد، باشد که پرهیزکار گردند.»
(بیان مسئله اعتکاف پس از طرح
احکام روزه می‌تواند گویای این باشد که اعتکاف مشروط به روزه است.)
روزه بر امتهای پیشین واجب بود.
«یـایها الذین ءامنوا کتب علیکم الصیام کما کتب علی الذین من قبلکم لعلکم تتقون؛
ای افرادی که ایمان آورده‌اید! روزه بر شما نوشته شده، همان گونه که بر کسانی که قبل از شما بودند نوشته شد تا پرهیزکار شوید.»
وجوب سه روز روزه در
حج و هفت روز روزه پس از بازگشت، برای حج‌گزار فاقد
قربانی واجب است.
«واتموا الحج والعمرة لله... فمن تمتع بالعمرة الی الحج فما استیسر من الهدی فمن لم یجد فصیام ثلـثة ایام فی الحج و سبعة اذا رجعتم..؛
و حج و
عمره را برای خدا به اتمام برسانید! و اگر محصور شدید، (و مانعی مانند
ترس از
دشمن یا
بیماری، اجازه نداد که پس از احرام بستن، وارد
مکه شوید،) آنچه از قربانی فراهم شود (
ذبح کنید، و از احرام خارج شوید)! و سرهای خود را نتراشید، تا قربانی به محلش برسد (و در قربانگاه ذبح شود)! و اگر کسی از شما بیمار بود، و یا ناراحتی در سر داشت، (و ناچار بود سر خود را بتراشد،) باید فدیه و کفاره‌ای از قبیل روزه یا
صدقه یا گوسفندی بدهد! و هنگامی که (از بیماری و دشمن) در
امان بودید، هر کس با ختم عمره، حج را آغاز کند، آنچه از قربانی برای او میسر است (ذبح کند)! و هر که نیافت، سه روز در ایام حج، و هفت روز هنگامی که باز می‌گردید، روزه بدارد! این، ده روز کامل است. (البته) این برای کسی است که خانواده او، نزد
مسجد الحرام نباشد (اهل مکه و اطراف آن نباشد). و از خدا بپرهیزید! و بدانید که او، سخت کیفر است.»
دو ماه روزه پی در پی بر
قاتل در
قتل‌خطایی، در صورت
مؤمن بودن
مقتول و پیمان داشتن مسلمانان با قوم وی و عدم امکان آزادسازی
برده مؤمن، واجب است.
«وما کان لمؤمن ان یقتل مؤمنـا الا خطــا... وان کان من قوم بینکم وبینهم میثـق فدیة مسلمة الی اهله وتحریر رقبة مؤمنة فمن لم یجد فصیام شهرین متتابعین..؛
هیچ فرد باایمانی مجاز نیست که مؤمنی را به قتل برساند، مگر اینکه این کار از روی خطا و اشتباه از او سر زند (و در عین حال،) کسی که مؤمنی را از روی خطا به
قتل رساند، باید یک برده مؤمن را آزاد کند و خونبهایی به کسان او بپردازد مگر اینکه آنها خونبها را ببخشند. و اگر مقتول، از گروهی باشد که
دشمنان شما هستند (و کافرند)، ولی مقتول باایمان بوده، (تنها) باید یک برده مؤمن را آزاد کند (و پرداختن خونبها لازم نیست). و اگر از جمعیتی باشد که میان شما و آنها پیمانی برقرار است، باید خونبهای او را به کسان او بپردازد، و یک برده مؤمن (نیز) آزاد کند. و آن کس که دسترسی (به آزاد کردن برده) ندارد، دو ماه پی در پی روزه می‌گیرد. این، (یک نوع تخفیف، و) توبه الهی است. و خداوند،
دانا و
حکیم است.»
دو ماه روزه پی در پی بر ظهارکننده پیش از آمیزش جنسی، در صورت عدم امکان آزاد سازی برده، واجب است.
«والذین یظـهرون من نسائهم ثم یعودون لما قالوا فتحریر رقبة من قبل ان یتماسا... • فمن لم یجد فصیام شهرین متتابعین من قبل ان یتماسا..؛
کسانی که همسران خود را (
ظهار) می‌کنند، سپس از گفته خود بازمی گردند، باید پیش از آمیزش جنسی با هم، برده‌ای را آزاد کنند این دستوری است که به آن اندرز داده می‌شوید و خداوند به آنچه انجام می‌دهید آگاه است! • و کسی که توانایی (آزاد کردن برده‌ای) نداشته باشد، دو ماه پیاپی قبل از آمیزش روزه بگیرد و کسی که این را هم نتواند، شصت
مسکین را اطعام کند این برای آن است که به خدا و رسولش
ایمان بیاورید اینها مرزهای الهی است و کسانی که با آن مخالفت کنند،
عذاب دردناکی دارند.»
از آنجا که آزاد کردن یک برده برای همه مردم امکان پذیر نیست، همانگونه که در
شان نزول آیه دیدیم "
اوس بن صامت" که این آیات نخستین بار درباره او نازل گردید خدمت
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) عرضه داشت من
قادر بر پرداختن چنین کفاره سنگینی نیستم، و اگر چنین کنم تمام هستی خود را باید از دست بدهم، و نیز ممکن است انسان از نظر مالی قادر به آزاد کردن برده باشد اما برده‌ای برای این کار پیدا نشود، همانگونه که در عصر ما چنین است، لذا جهانی و جاودانگی بودن
اسلام ایجاب می‌کند که در مرحله بعد جانشینی برای آزادی بردگان ذکر شود به همین دلیل در آیه بعد می‌فرماید: " و هر کس توانایی بر آزادی برده نداشته باشد دو ماه پی در پی قبل از آمیزش جنسی روزه بگیرد" (فمن لم یجد فصیام شهرین متتابعین من قبل ان یتماسا).
این کفاره نیز اثر عمیق بازدارنده‌ای دارد، بعلاوه از آنجا که روزه در تصفیه روح و
تهذیب نفوس اثر عمیق دارد می‌تواند جلو تکرار اینگونه اعمال را در آینده بگیرد.
اطعام شصت مسکین بر ظهارکننده، در صورت عدم امکان آزادسازی برده و عدم توانایی بر شصت روز روزه پی در پی واجب است.
«والذین یظـهرون من نسائهم ثم یعودون لما قالوا فتحریر رقبة... • فمن لم یجد فصیام شهرین متتابعین... فمن لم یستطع فاطعام ستین مسکینـا..؛
کسانی که همسران خود را (ظهار) می‌کنند، سپس از گفته خود بازمی گردند، باید پیش از آمیزش جنسی با هم، برده‌ای را آزاد کنند این دستوری است که به آن اندرز داده می‌شوید و خداوند به آنچه انجام می‌دهید آگاه است! • و کسی که توانایی (آزاد کردن برده‌ای) نداشته باشد، دو ماه پیاپی قبل از آمیزش روزه بگیرد و کسی که این را هم نتواند، شصت مسکین را اطعام کند این برای آن است که به خدا و رسولش ایمان بیاورید اینها مرزهای الهی است و کسانی که با آن مخالفت کنند، عذاب دردناکی دارند.»
سه روز روزه، کفاره شکستن
سوگند، در صورت عدم امکان طعام به ده مسکین واجب است.
«لا یؤاخذکم الله باللغو فی‌ایمـنکم ولـکن یؤاخذکم بما عقدتم الایمـن فکفـرته اطعام عشرة مسـکین... فمن لم یجد فصیام ثلـثة ایام ذلک کفـرة‌ایمـنکم اذا حلفتم..؛
خداوند شما را بخاطر سوگندهای بیهوده (و خالی از اراده،) مؤاخذه نمی‌کند ولی در برابر سوگندهایی که (از روی اراده) محکم کرده‌اید، مؤاخذه می‌نماید. کفاره این گونه قسمها، اطعام ده نفر مستمند، از غذاهای معمولی است که به خانواده خود می‌دهید یا لباس پوشاندن بر آن ده نفر و یا آزاد کردن یک برده و کسی که هیچ کدام از اینها را نیابد، سه روز روزه می‌گیرد این، کفاره سوگندهای شماست به هنگامی که سوگند یاد می‌کنید (و مخالفت می‌نمایید). و سوگندهای خود را حفظ کنید (و نشکنید!) خداوند آیات خود را این چنین برای شما بیان می‌کند، شاید
شکر او را بجا آورید.»
رعایت تعداد روزه‌ها در کفاره صید، به تعداد مستمندان در آن کفاره، لازم است.
«یـایها الذین ءامنوا لا تقتلوا الصید وانتم حرم ومن قتله منکم متعمدا فجزاء مثل ما قتل من النعم یحکم به ذوا عدل منکم هدیـا بــلغ الکعبة او کفـرة طعام مسـکین او عدل ذلک صیامـا..؛
ای کسانی که ایمان آورده‌اید! در حال
احرام،
شکار نکنید، و هر کس از شما عمدا آن را به قتل برساند، باید کفاره‌ای معادل آن از
چهارپایان بدهد کفاره‌ای که دو نفر
عادل از شما، معادل بودن آن را تصدیق کنند و به صورت قربانی به (حریم)
کعبه برسد یا (به جای قربانی،) اطعام مستمندان کند یا معادل آن، روزه بگیرد، تا
کیفر کار خود را بچشد. خداوند گذشته را
عفو کرده، ولی هر کس تکرار کند، خدا از او انتقام می‌گیرد و خداوند،
توانا و صاحب انتقام است.»
نقض حدود و مقررات روزه
حرام است.
«احل لکم لیلة الصیام... ثم اتموا الصیام الی الیل ولا تبـشروهن وانتم عـکفون فی المسـجد تلک حدود الله فلا تقربوها کذلک یبین الله ءایـته للناس لعلهم یتقون؛
آمیزش جنسی با همسرانتان، در شب روزهایی که روزه می‌گیرید، حلال است. آنها لباس شما هستند و شما لباس آنها (هر دو زینت هم و سبب حفظ یکدیگرید). خداوند می‌دانست که شما به خود خیانت می‌کردید (و این کار ممنوع را انجام می‌دادید) پس توبه شما را پذیرفت و شما را بخشید. اکنون با آنها آمیزش کنید، و آنچه را خدا برای شما مقرر داشته، طلب نمایید! و بخورید و بیاشامید، تا رشته سپید صبح، از رشته سیاه (شب) برای شما آشکار گردد! سپس روزه را تا شب، تکمیل کنید! و در حالی که در مساجد به اعتکاف پرداخته‌اید، با زنان آمیزش نکنید! این، مرزهای الهی است پس به آن نزدیک نشوید! خداوند، این چنین آیات خود را برای مردم، روشن می‌سازد، باشد که پرهیزکار گردند.»
آمیزش جنسی با همسران، هنگام روزه‌داری حرام است.
«احل لکم لیلة الصیام الرفث الی نسائکم... فالــن بـشروهن... وکلوا واشربوا حتی یتبین لکم الخیط الابیض من الخیط الاسود من الفجر ثم اتموا الصیام الی الیل..؛
آمیزش جنسی با همسرانتان، در شب روزهایی که روزه می‌گیرید، حلال است. آنها لباس شما هستند و شما لباس آنها (هر دو زینت هم و سبب حفظ یکدیگرید). خداوند می‌دانست که شما به خود خیانت می‌کردید (و این کار ممنوع را انجام می‌دادید) پس توبه شما را پذیرفت و شما را بخشید. اکنون با آنها آمیزش کنید، و آنچه را خدا برای شما مقرر داشته، طلب نمایید! و بخورید و بیاشامید، تا رشته سپید صبح، از رشته سیاه (شب) برای شما آشکار گردد! سپس روزه را تا شب، تکمیل کنید! و در حالی که در مساجد به اعتکاف پرداخته‌اید، با زنان آمیزش نکنید! این، مرزهای الهی است پس به آن نزدیک نشوید! خداوند، این چنین آیات خود را برای مردم، روشن می‌سازد، باشد که پرهیزکار گردند.»
روزه در ماه رمضان، برای
بیمار مشروعیت ندارد.
«یـایها الذین ءامنوا کتب علیکم الصیام... • ایامـا معدودت فمن کان منکم مریضـا... فعدة من ایام اخر..؛
ای افرادی که ایمان آورده‌اید! روزه بر شما نوشته شده، همان گونه که بر کسانی که قبل از شما بودند نوشته شد تا پرهیزکار شوید. • چند روز معدودی را (باید روزه بدارید! ) و هر کس از شما بیمار یا مسافر باشد تعدادی از روزهای دیگر را (روزه بدارد) و بر کسانی که روزه برای آنها طاقت فرساست (همچون بیماران مزمن، و پیر مردان و پیر زنان،) لازم است کفاره بدهند: مسکینی را
اطعام کنند و کسی که کار خیری انجام دهد، برای او بهتر است و روزه داشتن برای شما بهتر است اگر بدانید.»
«شهر رمضان... فمن شهد منکم الشهر فلیصمه ومن کان مریضـا... فعدة من ایام اخر..؛
(روزه، در چند روز معدود) ماه رمضان است ماهی که قرآن، برای راهنمایی مردم، و نشانه‌های هدایت، و فرق میان
حق و
باطل، در آن نازل شده است. پس آن کس از شما که در ماه رمضان در حضر باشد، روزه بدارد! و آن کس که بیمار یا در سفر است، روزهای دیگری را به جای آن، روزه بگیرد! خداوند، راحتی شما را می‌خواهد، نه زحمت شما را! هدف این است که این روزها را تکمیل کنید و خدا را بر اینکه شما را هدایت کرده، بزرگ بشمرید باشد که شکرگزاری کنید.»
روزه در ماه رمضان، برای مسافر مشروعیت ندارد.
«... کتب علیکم الصیام... • ایامـا معدودت فمن کان منکم... او علی سفر فعدة من ایام اخر..؛
ای افرادی که ایمان آورده‌اید! روزه بر شما نوشته شده، همان گونه که بر کسانی که قبل از شما بودند نوشته شد تا پرهیزکار شوید. • چند روز معدودی را (باید روزه بدارید!) و هر کس از شما بیمار یا مسافر باشد تعدادی از روزهای دیگر را (روزه بدارد) و بر کسانی که روزه برای آنها طاقت فرساست (همچون بیماران مزمن، و پیر مردان و پیر زنان،) لازم است کفاره بدهند: مسکینی را اطعام کنند و کسی که کار خیری انجام دهد، برای او بهتر است و روزه داشتن برای شما بهتر است اگر بدانید.»
«شهر رمضان... فمن شهد منکم الشهر فلیصمه ومن کان... او علی سفر فعدة من ایام اخر..؛
(روزه، در چند روز معدود) ماه رمضان است ماهی که قرآن، برای راهنمایی مردم، و نشانه‌های هدایت، و فرق میان حق و باطل، در آن نازل شده است. پس آن کس از شما که در ماه رمضان در حضر باشد، روزه بدارد! و آن کس که بیمار یا در
سفر است، روزهای دیگری را به جای آن، روزه بگیرد! خداوند، راحتی شما را می‌خواهد، نه زحمت شما را! هدف این است که این روزها را تکمیل کنید و خدا را بر اینکه شما را هدایت کرده، بزرگ بشمرید باشد که شکرگزاری کنید.»
روزه، در صورت طاقت فرسا بودن آن
واجب نیست.
«... کتب علیکم الصیام... • ایامـا معدودت... وعلی الذین یطیقونه فدیة طعام مسکین..؛
ای افرادی که ایمان آورده‌اید! روزه بر شما نوشته شده، همان گونه که بر کسانی که قبل از شما بودند نوشته شد تا پرهیزکار شوید. • چند روز معدودی را (باید روزه بدارید!) و هر کس از شما بیمار یا مسافر باشد تعدادی از روزهای دیگر را (روزه بدارد) و بر کسانی که روزه برای آنها طاقت فرساست (همچون بیماران مزمن، و پیر مردان و پیر زنان،) لازم است کفاره بدهند: مسکینی را اطعام کنند و کسی که کار خیری انجام دهد، برای او بهتر است و روزه داشتن برای شما بهتر است اگر بدانید.»
روزه بر
زن حامله یا شیرده، در صورت
خوف بر
فرزند خود واجب نیست.
«... کتب علیکم الصیام... • ایامـا معدودت... وعلی الذین یطیقونه فد یة طعام مسکین..؛
ای افرادی که ایمان آورده‌اید! روزه بر شما نوشته شده، همان گونه که بر کسانی که قبل از شما بودند نوشته شد تا پرهیزکار شوید. • چند روز معدودی را (باید روزه بدارید! ) و هر کس از شما بیمار یا مسافر باشد تعدادی از روزهای دیگر را (روزه بدارد) و بر کسانی که روزه برای آنها طاقت فرساست (همچون بیماران مزمن، و پیر مردان و پیر زنان،) لازم است کفاره بدهند: مسکینی را اطعام کنند و کسی که کار خیری انجام دهد، برای او بهتر است و روزه داشتن برای شما بهتر است اگر بدانید.»
(برخی مقصود از «و علی الذین یطیقونه» را زنان باردار و شیرده دانسته‌اند.)
روزه تا ثبوت ماه رمضان واجب نیست.
«شهر رمضان... فمن شهد منکم الشهر فلیصمه..؛
(روزه، در چند روز معدود) ماه رمضان است ماهی که قرآن، برای راهنمایی مردم، و نشانه‌های هدایت، و فرق میان حق و باطل، در آن نازل شده است. پس آن کس از شما که در ماه رمضان در حضر باشد، روزه بدارد! و آن کس که بیمار یا در سفر است، روزهای دیگری را به جای آن، روزه بگیرد! خداوند، راحتی شما را می‌خواهد، نه زحمت شما را! هدف این است که این روزها را تکمیل کنید و خدا را بر اینکه شما را هدایت کرده، بزرگ بشمرید باشد که شکرگزاری کنید.»
خوردن و آشامیدن و آمیزش جنسی، از
مبطلات روزه است.
«احل لکم لیلة الصیام الرفث الی نسائکم هن لباس لکم وانتم لباس لهن علم الله انکم کنتم تختانون انفسکم فتاب علیکم وعفا عنکم فالــن بـشروهن وابتغوا ما کتب الله لکم..؛
آمیزش جنسی با همسرانتان، در شب روزهایی که روزه می‌گیرید، حلال است. آنها لباس شما هستند و شما لباس آنها (هر دو زینت هم و سبب حفظ یکدیگرید). خداوند می‌دانست که شما به خود خیانت می‌کردید (و این کار ممنوع را انجام می‌دادید) پس توبه شما را پذیرفت و شما را بخشید. اکنون با آنها آمیزش کنید، و آنچه را خدا برای شما مقرر داشته، طلب نمایید! و بخورید و بیاشامید، تا رشته سپید صبح، از رشته سیاه (شب) برای شما آشکار گردد! سپس روزه را تا شب، تکمیل کنید! و در حالی که در مساجد به اعتکاف پرداخته‌اید، با زنان آمیزش نکنید! این، مرزهای الهی است پس به آن نزدیک نشوید! خداوند، این چنین آیات خود را برای مردم، روشن می‌سازد، باشد که پرهیزکار گردند.»
آمیزش جنسی با همسران، در شبهای روزه، از آغاز شب تا طلوع فجر جایز است.
«احل لکم لیلة الصیام الرفث الی نسائکم... فالــن بـشروهن... وکلوا واشربوا حتی یتبین لکم الخیط الابیض من الخیط الاسود من الفجر ثم اتموا الصیام الی الیل..؛
آمیزش جنسی با همسرانتان، در شب روزهایی که روزه می‌گیرید، حلال است. آنها لباس شما هستند و شما لباس آنها (هر دو زینت هم و سبب حفظ یکدیگرید). خداوند می‌دانست که شما به خود خیانت می‌کردید (و این کار ممنوع را انجام می‌دادید) پس توبه شما را پذیرفت و شما را بخشید. اکنون با آنها آمیزش کنید، و آنچه را خدا برای شما مقرر داشته، طلب نمایید! و بخورید و بیاشامید، تا رشته سپید صبح، از رشته سیاه (شب) برای شما آشکار گردد! سپس روزه را تا شب، تکمیل کنید! و در حالی که در مساجد به اعتکاف پرداخته‌اید، با زنان آمیزش نکنید! این، مرزهای الهی است پس به آن نزدیک نشوید! خداوند، این چنین آیات خود را برای مردم، روشن می‌سازد، باشد که پرهیزکار گردند.»
خوردن و آشامیدن در شبهای روزه، از آغاز شب تا طلوع فجر جایز است.
«احل لکم لیلة الصیام... وکلوا واشربوا حتی یتبین لکم الخیط الابیض من الخیط الاسود من الفجر..؛
آمیزش جنسی با همسرانتان، در شب روزهایی که روزه می‌گیرید، حلال است. آنها لباس شما هستند و شما لباس آنها (هر دو زینت هم و سبب حفظ یکدیگرید). خداوند می‌دانست که شما به خود خیانت می‌کردید (و این کار ممنوع را انجام می‌دادید) پس
توبه شما را پذیرفت و شما را بخشید. اکنون با آنها آمیزش کنید، و آنچه را خدا برای شما مقرر داشته، طلب نمایید! و بخورید و بیاشامید، تا رشته سپید صبح، از رشته سیاه (شب) برای شما آشکار گردد! سپس روزه را تا شب، تکمیل کنید! و در حالی که در
مساجد به اعتکاف پرداخته‌اید، با زنان آمیزش نکنید! این، مرزهای الهی است پس به آن نزدیک نشوید! خداوند، این چنین آیات خود را برای مردم، روشن می‌سازد، باشد که پرهیزکار گردند.»
قضای روزه ماه رمضان، به وقت خاصی مشروط نیست.
«... کتب علیکم الصیام... • ایامـا معدودت فمن کان منکم مریضـا او علی سفر فعدة من ایام اخر..؛
ای افرادی که ایمان آورده‌اید! روزه بر شما نوشته شده، همان گونه که بر کسانی که قبل از شما بودند نوشته شد تا پرهیزکار شوید. • چند روز معدودی را (باید روزه بدارید!) و هر کس از شما بیمار یا مسافر باشد تعدادی از روزهای دیگر را (روزه بدارد) و بر کسانی که روزه برای آنها طاقت فرساست (همچون بیماران مزمن، و پیر مردان و پیر زنان،) لازم است کفاره بدهند: مسکینی را اطعام کنند و کسی که کار خیری انجام دهد، برای او بهتر است و روزه داشتن برای شما بهتر است اگر بدانید.»
«شهر رمضان... فمن شهد منکم الشهر فلیصمه ومن کان مریضـا او علی سفر فعدة من ایام اخر..؛
(روزه، در چند روز معدود) ماه رمضان است ماهی که قرآن، برای راهنمایی مردم، و نشانه های هدایت، و فرق میان حق و باطل، در آن نازل شده است. پس آن کس از شما که در ماه رمضان در حضر باشد، روزه بدارد! و آن کس که بیمار یا در سفر است، روزهای دیگری را به جای آن، روزه بگیرد! خداوند، راحتی شما را می‌خواهد، نه زحمت شما را! هدف این است که این روزها را تکمیل کنید و
خدا را بر اینکه شما را هدایت کرده، بزرگ بشمرید باشد که شکرگزاری کنید.»
قصد مسافرت، در قضا شدن روزه ماه رمضان کفایت نمی‌کند.
«... کتب علیکم الصیام... • ایامـا معدودت فمن کان منکم... او علی سفر فعدة من ایام اخر..؛
ای افرادی که ایمان آورده‌اید! روزه بر شما نوشته شده، همان گونه که بر کسانی که قبل از شما بودند نوشته شد تا پرهیزکار شوید. • چند روز معدودی را (باید روزه بدارید!) و هر کس از شما
بیمار یا
مسافر باشد تعدادی از روزهای دیگر را (روزه بدارد) و بر کسانی که روزه برای آنها طاقت فرساست (همچون بیماران مزمن، و پیر مردان و پیر زنان،) لازم است کفاره بدهند: مسکینی را اطعام کنند و کسی که کار خیری انجام دهد، برای او بهتر است و روزه داشتن برای شما بهتر است اگر بدانید.»
«شهر رمضان... فمن شهد منکم الشهر فلیصمه ومن کان... او علی سفر فعدة من ایام اخر..؛
(روزه، در چند روز معدود) ماه رمضان است ماهی که قرآن، برای راهنمایی مردم، و نشانه های هدایت، و فرق میان حق و باطل، در آن نازل شده است. پس آن کس از شما که در ماه رمضان در حضر باشد، روزه بدارد! و آن کس که بیمار یا در
سفر است، روزهای دیگری را به جای آن، روزه بگیرد! خداوند، راحتی شما را می‌خواهد، نه زحمت شما را! هدف این است که این روزها را تکمیل کنید و خدا را بر اینکه شما را هدایت کرده، بزرگ بشمرید باشد که شکرگزاری کنید.»
روزه، یکی از کفارات کشتن صید، در حال احرام است.
«یـایها الذین ءامنوا لا تقتلوا الصید وانتم حرم ومن قتله منکم متعمدا فجزاء مثل ما قتل من النعم یحکم به ذوا عدل منکم هدیـا بــلغ الکعبة او کفـرة طعام مسـکین او عدل ذلک صیامـا..؛
ای کسانی که ایمان آورده‌اید! در حال احرام، شکار نکنید، و هر کس از شما عمدا آن را به
قتل برساند، باید کفاره‌ای معادل آن از چهارپایان بدهد کفاره‌ای که دو نفر عادل از شما، معادل بودن آن را تصدیق کنند و به صورت قربانی به (حریم) کعبه برسد یا (به جای قربانی،) اطعام مستمندان کند یا معادل آن، روزه بگیرد، تا کیفر کار خود را بچشد. خداوند گذشته را عفو کرده، ولی هر کس تکرار کند، خدا از او انتقام می‌گیرد و خداوند، توانا و صاحب انتقام است.»
یا معادل آن روزه بگیرد (او عدل ذلک صیاما). گرچه در آیه سخنی از تعداد مساکین که باید اطعام شوند و تعداد روزهای روزه به میان نیامده است، ولی قرار گرفتن اینها در کنار یکدیگر از یک سو، و تصریح به لزوم موازنه میان روزه از سوی دیگر، نشان می‌دهد که منظور آن نیست که هر چند نفر
مسکین را می‌خواهد اطعام کند، بلکه منظور آن است به مقدار قیمت
قربانی باید بوده باشد، و اما اینکه معادله میان روزه و اطعام مسکین چگونه برقرار می‌شود از بعضی از
روایات استفاده می‌شود که در مقابل هر یک "مد" طعام (یعنی تقریبا معادل ۷۵۰ گرم
گندم و مانند آن) یک روز روزه بگیرد، و از پاره‌ای دیگر از روایات استفاده می‌شود در مقابل هر دو "مد" یک روز روزه بگیرد، و این در حقیقت به خاطر آن است که در ماه مبارک رمضان اشخاصی که قادر بر روزه نیستند بجای هر روز یک یا دو مد طعام به مستمندان می‌دهند.
علم و احراز شخصی به حلول ماه رمضان، در
وجوب روزه کفایت می‌کند.
«شهر رمضان الذی انزل فیه القرءان هدی للناس وبینـت من الهدی والفرقان فمن شهد منکم الشهر فلیصمه..؛
(روزه، در چند روز معدود) ماه رمضان است ماهی که قرآن، برای راهنمایی مردم، و نشانه‌های هدایت، و فرق میان حق و باطل، در آن نازل شده است. پس آن کس از شما که در ماه رمضان در حضر باشد، روزه بدارد! و آن کس که بیمار یا در سفر است، روزهای دیگری را به جای آن، روزه بگیرد! خداوند، راحتی شما را می‌خواهد، نه زحمت شما را! هدف این است که این روزها را تکمیل کنید و خدا را بر اینکه شما را هدایت کرده، بزرگ بشمرید باشد که شکرگزاری کنید.»
(کلمه «منکم» می‌تواند اشاره به برداشت یاد شده باشد.)
احتمال حلول ماه رمضان، در وجوب
روزه کفایت نمی‌کند.
«شهر رمضان الذی انزل فیه القرءان هدی للناس وبینـت من الهدی والفرقان فمن شهد منکم الشهر فلیصمه..؛
(روزه، در چند روز معدود) ماه رمضان است ماهی که قرآن، برای راهنمایی مردم، و نشانه‌های هدایت، و فرق میان حق و باطل، در آن نازل شده است. پس آن کس از شما که در ماه رمضان در حضر باشد، روزه بدارد! و آن کس که بیمار یا در سفر است، روزهای دیگری را به جای آن، روزه بگیرد! خداوند، راحتی شما را می‌خواهد، نه زحمت شما را! هدف این است که این روزها را تکمیل کنید و خدا را بر اینکه شما را هدایت کرده، بزرگ بشمرید باشد که شکرگزاری کنید.»
(«فمن شهد...» یعنی هر کس آن
ماه را دریابد و به آن آگاه شود. بنابراین عدم کفایت احتمال حلول ماه از مفهوم این جمله به دست می‌آید.)
روزه سکوت، در آیین
مریم (علیهاالسلام) مشروعیت داشت.
«فکلی واشربی وقری عینـا فاما‌ترین من البشر احدا فقولی انی نذرت للرحمـن صومـا فلن اکلم الیوم انسیـا؛
(از این غذای لذیذ) بخور و (از آن
آب گوارا) بنوش و چشمت را (به این مولود جدید) روشن دار! و هر گاه کسی از انسانها را دیدی، (با اشاره) بگو: من برای خداوند رحمان روزهای
نذر کرده‌ام بنا بر این امروز با هیچ انسانی هیچ سخن نمی‌گویم! (و بدان که این
نوزاد، خودش از تو
دفاع خواهد کرد!)»
فرهنگ قرآن، مرکز فرهنگ و معارف قرآن، برگرفته از مقاله «حکم روزه».
