• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

اباحیگری

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



اباحی‏گری به معنای پای بند نبودن به ارزش‌های دینی و بی‏تفاوتی به تعالیم دینی‏ است.




اباحی‏گری از بی‌اعتقادی کافر یا سهل انگاری دین‌دار پدید می‏آید و در دو حوزه فردی و اجتماعی، نمود می‏یابد.



این پدیده در حوزه فردی موجب می‏گردد تا آدمی وظایفی را که در برابر خود و خداوند دارد، ادا نکند و حرام را مباح شمارد و راه بی‌قیدی در پیش گیرد.
زیان‏های اباحی‏گری در حوزه اجتماعی نمودی بیش‏تر دارد و شخص با مباح شمردن نبایدهای اجتماعی دست به هر کاری که پسند دل است، می‏آلاید و هنجارهای زندگی جمعی را نادیده می‏انگارد.
طرفداران اباحی‏گری معتقدند که اباحه، همانا عدم منع عقلی و شرعی از فعل یا ترک فعل است. در این مشرب فکری، اباحه به همه منهیات راه می‏یابد و تنها تعیین کننده منهیات و مکروهات و اصول اخلاقی و ارزش‏ها نه شرع مقدس بلکه عقل عملی و شرایط اجتماعی است و شرع مقدس در این میان سهمی ندارد.
اباحه‏گران قلمرو این اندیشه را به حوزه‏های اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و حتی اقتصادی می‏گسترانند و حدود الهی را کنار می‏گذارند و همه چیز را در دایره مباحات می‏گنجانند و در پی بیش‏ترین حدّ آزادی برای انسان‌اند.



تفکر اباحی‏گری دو مبنای فکری دارد.

۳.۱ - اباحی‏گری سنّتی


یکی از آن‌ها اباحی‌گری سنّتی می‌باشد. هیچ فرقه‏ای در اسلام، خود را اهل اباحه ندانسته است. با این حال، چگونگی نگرش برخی فرقه‏ها به دستورهای دینی، آنها را به اباحی‏گری لغزانید؛ چنان که «اباحیه» مبدل به یکی از لقب‌های اصلی آنها گردید.
اباحی‏گری سنتی پیرو تحولات جامعه اسلامی در قرون گذشته پیدا شد. وقوع جنگ‌های متعدد در بلاد اسلامی و نادیده انگاشتن نقش بنیادی امامان معصوم –علیهم السلام- در هدایت جامعه، به‏ بی‏ثباتی حکومت‌های اسلامی انجامید و در پی آن، هرج و مرج کلامی پدید آمد و فرقه‏های منحرف ظهور یافتند.
حاصل این فرقه‌گرایی، کژ فهمی و برداشت ناصواب از آموزه‏های دینی بود که در پاره‏ای موارد به اباحی‏گری منتهی شد و در پاره‏ای نیز به تعصبات نا به جا.
کتاب‏های «ملل و نحل» نام مهم‏ترین فرقه‏های اباحه گرا را بر شمرده‏اند.
[۱] الفرق بین الفِرق، ص۲۶۹.
[۲] فرهنگ فرق اسلامی، ص۵.


۳.۲ - اباحی‏گری نو


مبنای دوم اباحی‌گری، اباحی‌گری نو می‌باشد. این اندیشه با تفکرات غربی همچون لیبرالیسم، سکولاریسم و تساهل و تسامح همراه و سازگار است.
طرفداران این نوع اباحی‏گری برای دفاع از اندیشه خویش از تفسیرهای التقاطی و نسبی‌انگار مبتنی بر قرائت‏های مختلف از دین سود می‏جویند.
[۳] لیبرالیسم؛ سکولاریسم؛ تساهل و تسامح.




رد اباحی‏گری یکی از منظر درون دینی و دیگر از منظر برون دینی هست.

۴.۱ - از منظر درون دینی


در دین اسلام بحث اباحه در دو جا به کار رفته است.

۴.۱.۱ - احکام تکلیفی


این احکام پنج قسم‏اند: واجب، حرام، مستحب، مکروه و مباح.
مراد از اباحه در احکام تکلیفی حکم شرعی تکلیفی است که در آن، راه بر مکلّف باز نگاه داشته شده و به او آزادی و اختیار داده‏اند که هر چه می‏خواهد، برگزیند و انتخاب هر یک از فعل یا ترک از نظر مولی یکسان است.
خلاصه، مباح عبارت است از آنچه فعل یا ترک آن، جایز و برابر است.
[۴] المعالم الجدیده للاصول، ص۱۰۱.


۴.۱.۲ - علم اصول


هر گاه در حلال یا حرام بودن چیزی تردید کنیم، اصل اباحه را جاری می‏کنیم و حکم به عدم حرمت می‏دهیم؛ زیرا آنچه نیازمند نص است، الزامات قانونی است و عدم الزامات قانونی نیازمند نص نیست.
پس، اصل در اشیا پیش از ورود شرع اباحه است. در استفاده از اصل اباحه فرض بر این است که فاقد دلیل شرعی هستیم. بنابراین عقابی در کار نیست؛ چرا که اگر عقابی در کار بود، لازم بود خداوند حکیم به ما اعلام کند.
[۵] مبادی الوصول الی علم الاصول، ص۱۷.

اباحه در احکام تکلیفی مربوط به اعمال عبادی است؛ اما اباحه در قاعده اصاله الاباحه مربوط به اعیان خارجی است.
[۶] فرهنگ تشریحی اصطلاحات اصول، ص۷۴.


۴.۲ - از منظر برون دینی


از منظر برون‏دینی نیز بهترین دلیل بر رد اباحی‏گری نتایج عملی آن است. با مراجعه به آمارهای رسمی، به خوبی می‏توان دریافت که دور شدن انسان از تعالیم الهی و ترویج اباحی‏گری، نسل بشر را روز به روز از مسیر سعادت دور می‏سازد.
[۷] در غرب چه می‏گذرد، ص۴۷.
[۸] در غرب چه می‏گذرد، ص۵۵
[۹] بحران دنیای متجدد، ص۱۹.

انحطاط اخلاقی، جرم و جنایت و تجاوز اعضای جامعه به حقوق یکدیگر، از نتایج تفکر اباحی‏گری است که بسیاری از روشنفکران غربی نیز وقوع چنین بحران‌هایی را در کشورهای خود اعتراف کرده‏اند.
[۱۰] آمریکا پیشتاز انحطاط، ص۱۴۵.
[۱۱] آمریکا پیشتاز انحطاط، ص۲۳۳.




عالمان دینی، مراد شارح را در مباح‏ دانستن برخی اعمال یا برخی اشیا دو جهت می‏دانند.

۵.۱ - از امور عادی


اول اینکه، اباحه از آن اموری قلمداد شده است که ثواب و عقابی بر آن مترتب نیست. از آنجا که تعالیم شریعت بر مدار مصلحت و خیرخواهی الهی برای نوع بشر وضع شده‏اند، معلوم می‏شود که فعل یا ترک اباحی، حکمی است که هیچ گونه ضرر یا سود عمده‏ای در آن نیست.
[۱۲] اصطلاحات الاصول، ص۱۱۸.


۵.۲ - از امور دارنده مصلحت و مفسده


دوم اینکه علت مباح بودن برخی کارها وجود حکمتی است که ترخیص آن کار ایجاب کرده است. اگر شارع آن کار را مباح نمی‏کرد، مفسده‏ای لازم می‏آمد. در این نوع مباح که به آن «مباح اقتضائی» می‏گویند، ممکن است مصلحت یا مفسده‏ای در فعل و ترک آن کار باشد؛ ولی شارع به دلیل مصلحت مهم‏تر، که رخصت را ایجاد کرده است، حکم به اباحه فرموده و از ملاک دیگر، چشم پوشیده است. آنچه به دلیل حَرَج، مباح شده است؛ از این قبیل است.
مقنّن در نظر گرفته است که اگر مردم را از برخی کارها منع کند، زندگی بر آنها دشوار می‏شود و بدین رو، از تحریم آن چشم پوشیده است.
[۱۳] مسأله حجاب، ص۲۱۰.




مفهوم اباحه در نظر عالمان مسلمان بسیار متفاوت است با آنچه طرفداران اباحی‏گری می‏پندارند. اباحه در اصطلاح عالمان مسلمان، از مفاهیمی است که موارد آن را شارع مقدس معین می‏کند.
رویکردی که شریعت برای استفاده از اباحه دارد، از آنجا ناشی می‏شود که خداوند هنگام تشریع احکام، نظر به آسانی آنها داشته و ضمن مراعات توانایی انسان، تکالیف او را مطابق فطرتش وضع کرده است تا عسر و حرجی بر مکلفین پیش نیاید.
[۱۴] نهج البلاغه، خطبه۱۰۵.

در واقع، اصل اوّلی در تکالیف شرعی، آسان‏گیری و همچنین در استفاده از نعمتهای الهی، مباح بودن آنها است مگر آنکه امر یا نهی از طرف شارع مقدس بیان شود. بنابراین رویکرد، اباحه قسیم تکالیف دیگر (وجوب، حرمت، مستحب و مکروه) است. نگاه شرع به اباحه یک نگرش تکلیف‏گرا است.
اما طرفداران اباحی‌گری ضمن نشاندن قسم (اباحه) به جای قسیم (وجوب، حرمت، مستحب و مکروه) در واقع، رویکردی تکلیف‏گریز وضع می‏کنند.
پس اگر مراد از اباحه، مباح بودن بخشی از احکام و تکالیف و اشیای جهان هستی‏ است، صحیح است؛ اما اگر مراد از آن، بی قیدی نسبت به کل احکام و شریعت است، مذموم و مردود است.


 
۱. الفرق بین الفِرق، ص۲۶۹.
۲. فرهنگ فرق اسلامی، ص۵.
۳. لیبرالیسم؛ سکولاریسم؛ تساهل و تسامح.
۴. المعالم الجدیده للاصول، ص۱۰۱.
۵. مبادی الوصول الی علم الاصول، ص۱۷.
۶. فرهنگ تشریحی اصطلاحات اصول، ص۷۴.
۷. در غرب چه می‏گذرد، ص۴۷.
۸. در غرب چه می‏گذرد، ص۵۵
۹. بحران دنیای متجدد، ص۱۹.
۱۰. آمریکا پیشتاز انحطاط، ص۱۴۵.
۱۱. آمریکا پیشتاز انحطاط، ص۲۳۳.
۱۲. اصطلاحات الاصول، ص۱۱۸.
۱۳. مسأله حجاب، ص۲۱۰.
۱۴. نهج البلاغه، خطبه۱۰۵.




پژوهشکده تحقیقات اسلامی، کتاب فرهنگ شيعه، ص۵۵-۵۸.



جعبه ابزار