تحریر اصول فقه (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«تحریر اصول فقه»، نوشته دکتر
علی شیروانی به
زبان فارسی و تحریری از کتاب «
اصول الفقه »
مرحوم مظفر است که به انگیزه
تعمیم استفاده از مطالب ارزنده آن کتاب، صورت گرفته است.
محرر، سعی نموده پاره‌ای از مباحث کتاب «اصول الفقه» را به دلیل پیچیدگی، کم فایده بودن، تاثیر مستقیم نداشتن در
اصل بحث و... حذف نماید. وی، هر چند حجم کتاب را تا حدود یک سوم تقلیل داده، اما تقریبا چهار پنجم مطالب کتاب را منعکس کرده است.
مطالب کتاب، درقالب سه عنوان «سخنی با اساتید و دانشجویان گرامی»، «پیش درآمد»، «مباحث مقدماتی» و چهار بخش تنظیم شده است.
مؤلف، در مباحث مقدماتی، شانزده مبحث را مورد بررسی قرار می‌دهد که عبارتند از: ۱.
حقیقت وضع ؛ ۲.
واضع کیست؟ ۳.
وضع تعیینی و
وضع تعینی ؛ ۴.
اقسام وضع ؛ ۵. محال بودن قسم چهارم؛ ۶. وقوع وضع عام و موضوع له خاص و تحقیق معنای حرفی؛ ۷.
استعمال حقیقی و مجازی؛ ۸. تبعیت دلالت از
اراده ؛ ۹.
وضع شخصی و نوعی؛ ۱۰.
وضع مرکبات ؛ ۱۱. نشانه‌های
حقیقت و
مجاز ؛ ۱۲.
اصول لفظی ؛ ۱۳.
ترادف و اشتراک ؛ ۴. استعمال لفظ در بیش از یک معنا؛ ۱۵.
حقیقت شرعی ؛ ۱۶.
صحیح و اعم .
یکی از نوآوری‌های مؤلف، تقسیم بندی مباحث اصولی است که شامل چهار بخش است به ترتیب زیر:
مقصود از مباحث الفاظ، تشخیص ظهور الفاظ از یک ناحیه
عام است، خواه این
ظهور ، در
اثر وضع باشد و خواه، در اثر
اطلاق . حاصل این بحث، دست یابی به صغریات اصالت ظهور می‌باشد. در این مباحث، هیئت‌های مفرد و جمله که معنای ظاهر آنها مورد
شک و
نزاع است، مورد بررسی قرار می‌گیرد. در این بخش، در باره مشتق، اوامر،
تقسیمات واجب ،
نواهی ،
مفاهیم ، دلالت اقتضاء،
عام و خاص ،
مطلق و مقید و
مجمل و مبین بحث می‌شود.
نزد
امامیه ،
عقل یکی از ادله
احکام شرعی به شمار می‌رود. در
علم اصول ، از دو جهت در این باره بحث می‌شود: ۱. اینکه آیا
عقل حجت است؟ بدین معنا که هر گاه عقل، دریافت که فلان کار از نظر شارع حسن است یا انجام دادن آن
واجب است، آیا با این
حکم عقل،
حکم شرع ثابت می‌شود؟ این بحث، مربوط به مباحث
حجت است.
۲. اینکه آیا عقل می‌تواند به هر طریقی که باشد بفهمد که فلان کار، از نظر
شارع ، نیکو است یا انجام دادن آن لازم است یا نمی‌تواند و اگر می‌تواند، موارد آن کدام است؟ این بحث،
ملازمات عقلی خوانده می‌شود که در این بخش، به آن پرداخته می‌شود. مؤلف، پیش از پرداختن به اصل مطلب، اقسام دلیل عقلی و علت نام گذاری این مباحث به ملازمات عقلی را بیان کرده، سپس به بحث پیرامون مستقلات عقلی و غیر مستقلات عقلی می‌پردازد.
هدف اصلی این بخش، مشخص ساختن اموری است که برای دلیل و حجت بودن بر
احکام شرعی صلاحیت دارند تا با
تمسک به آنها، به
احکام واقعی
خداوند دست یابیم که اگر جز این شود معذور خواهیم بود. مباحث این بخش، هدف نهایی
اصول فقه را تشکیل داده، کبریاتی را فراهم می‌آورد که نتایج مباحث مقصد اول و دوم به منزله صغریات آنها هستند؛ مثلا در بحث الفاظ، اثبات شد که صیغه افعل، ظاهر در وجوب است (این را صغرا قرار می‌دهیم) و در این جا
اثبات می‌شود که هر ظاهری حجت است (این را کبرا قرار می‌دهیم) و نتیجه می‌گیریم که صیغه افعل، حجت در وجوب است. این نتیجه، به دست
فقیه رسیده و از آن، در
استنباط احکام ، بهره مند می‌شود.
به نظر مؤلف، موضوع این مقصد، ذات دلیل است نه دلیل با وصف دلیل بودن. وی، بعد از ذکر مباحث مقدماتی، در باره حجیت
کتاب خدا ،
سنت ،
اجماع ،
ظواهر ،
شهرت ،
سیره و
قیاس سخن گفته و سپس
تعادل و تراجیح را مورد
تحقیق قرار می‌دهد.
موارد فراوانی وجود دارد که
مجتهد ، پس از
فحص در ادله، نمی‌تواند
حکم آنها را دریابد و احتمال می‌دهد
تکلیف الزامی وجود داشته باشد و این احتمال به سبب علم اجمالی به وجود تکالیف الزامی،
منجز است. ازاین رو، این سؤال مطرح می‌شود که آیا
حکمی از سوی عقل یا شرع برای تعیین وظیفه عملی شاک مقرر شده است یا نه؟ این بخش از کتاب، عهده دار یافتن پاسخ برای همین مسئله است. اصول عملی مورد بحث، عبارتند از:
برائت ،
احتیاط ،
تخییر و
استصحاب.
نرم افزار جامع اصول فقه، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
