• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

محتوای سوره اعراف

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



سوره اعراف، سوره ای مکّی می باشد.
[۱] جامع‌البیان، مج۵، ج۸، ص۱۵۲.
[۲] مجمع‌البیان، ج۴، ص۶۰۸.
[۳] التمهید، ج۱، ص۱۷۹.




و در ترتیب مصحف ، پس از « انعام » و پیش از « انفال » قرار گرفته و در ترتیب نزول، سی و نهمین سوره است که پس از « ص » و پیش از « جنّ » نازل شده است
[۴] مجمع‌البیان، ج۱۰، ص۶۱۳.
[۵] البرهان، ج۱، ص۲۸۱.
[۶] التمهید، ج۱، ص۱۳۶.
[۷] التمهید، ج۱، ص۱۳۸.

و در برخی روایات ، ترتیب نزول، ردیفهای ۳۵، ۳۶، ۳۷، ۳۸ و حتی ۱۰۸ را به خود اختصاص داده است.
[۸] تاریخ قرآن، ج۱، ص۶۷۰.
برخی مفسران آیات ۱۶۳ ۱۷۲ آن را مدنی دانسته‌اند.
[۹] البرهان، ج۱، ص۲۸۸.
[۱۰] روح‌المعانی، مج۵، ج۸، ص۱۰۹.
[۱۱] المکی والمدنی فی القرآن، ج۲، ص۶۴۸.

برخی پژوهشگران با استناد به روایتی مرسل
[۱۲] مفاتیح‌الاسرار، ج۱، ص۱۳۳.
[۱۳] تاریخ قرآن، ج۱، ص۶۶۳ -۶۷۰.

و وجود عبارات و تعبیرات مشابه و مشترک در اعراف و بقره ، مدنی بودن این سوره را ترجیح داده‌اند، در حالی که تشابه میان بخشهای مختلف سوره اعراف با دیگر سوره‌های مکی مانند هود ، شعراء ، نوح ، یونس و... بسیار بیش‌تر از شباهت این سوره با بقره است، افزون بر آن‌که صرف شباهت بخشهایی از این سوره با بخشهایی از سوره بقره برای مدنی بودن آن کافی نیست.
اعراف دارای ۲۰۶ آیه است
[۱۴] جامع البیان، مج۵، ج۸، ص۱۵۲.
[۱۶] لباب النقول، ج۱، ص۱۰۲.

و برخی «المص» را آیه مستقل ندانسته و شمار آیات آن را ۲۰۵ دانسته‌اند.
[۱۷] مجمع‌البیان، ج۴، ص۶۰۸.
[۱۸] التحریر و التنویر، ج۸، ص۷.

این سوره ۳۳۴۱ کلمه
[۱۹] المعجم‌الاحصائی، ج۱، ص۳۰۱.
دارد.
در شمار آیات، پس از بقره و در تعداد کلمات و حروف ، پس از بقره و نساء بلندترین سوره قرآنی و در سوره‌های مکی طولانی‌ترین آن‌ها و یکی از ۷ سوره طولانی قرآن کریم است.
[۲۰] الاتقان، ج۱، ص۱۳۸.
[۲۱] مناهل‌العرفان، ج۱، ص۲۴۸.

در ترتیب نزول، اولین سوره‌ای است که حروف مقطعه آن بیش از یک حرف است، زیرا سوره‌های قبل از آن با یک حرف آغاز شده است؛ مانند:« ن »، « ق » و « ص ».
[۲۳] اهداف کل سوره، ج۱، ص۱۵۳.

نام سوره از واژه «الاَعراف» در آیه ۴۶ آن گرفته شده است، و از آن با نامهای «المص»، « میقات » (آیه ۱۴۳) و « میثاق » (آیه ۱۷۳) نیز یاد شده است.
[۲۸] روض الجنان، ج۸، ص۱۲۴-۱۲۵.
[۲۹] بصائرذوی‌التمییز، ج۱، ص۲۰۳-۲۰۴.



آغاز شدن سوره اعراف با حروف «المص» نشان آن است که این سوره افزون بر مضامین و موضوعات سوره‌های آغاز شده با «الم» بر مضامین و موضوعات سوره «ص» نیز مشتمل است.
مأمور ساختن پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) به انذار در آیات نخست این سوره، و فرمان به سیره حسنه و رفتار ملایم در آیات پایانی برای نفوذ سخنش در دلها، نشان از ارتباط معنایی میان آغاز و انجام این سوره دارد.
آیه ۲۰۶ سوره، از آیات سجده‌دار قرآن است که شیعه و نیز از اهل سنت سجده آن را مستحب و دیگر فرقه‌ها واجب می‌دانند.
[۳۴] مجمع البیان، ج۴، ص۷۹۳.
[۳۵] الفقه علی المذاهب الاربعه، ج۱، ص۶۰۴.

برخی از آیات این سوره از شهرت بیشتری برخوردار گشته و به «اعراف» (آیه ۴۶) ، « عرش » یا «سخره»
(آیه ۵۴)، «میثاق»
[۴۲] نهج الحق، ج۱، ص۱۹۱.
یا « ذر » (آیه ۱۷۲) موسوم شده است.


با توجه به این‌که سوره اعراف بعد از سوره ص و قبل از سوره جنّ نازل شده باشد و با توجه به این‌که نزول سوره جنّ پس از بازگشت رسول اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) از سفر تبلیغی طائف در سال دهم بعثت
[۴۴] حجة التفاسیر، ج۷، ص۱۰۷.
بوده می‌توان نتیجه گرفت که نزول اعراف قبل از معراج پیامبر در مکه واقع شده است.
[۴۵] الموسوعة القرآنیه، ج۳، ص۹۵.
[۴۶] النظم الفنی فی القرآن، ج۱، ص۱۱۰.

در این دوره مشرکان مکه سخت‌ترین مخالفتها را با پیامبر روا داشته و از هیچ کوششی برای جلوگیری از انتشار دعوت توحیدی رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) کوتاهی نمی‌کردند که یک نمونه آن محاصره اقتصادی سه ساله در شعب ابی‌طالب بود. در چنین شرایطی سوره مبارک اعراف نازل شد تا بار دیگر عهدی را که خداوند از آدمیان گرفته است تا او را بپرستند و چیزی را شریک او قرار ندهند به آنان یادآور شود و سرنوشت امتهای عهد شکن پیشین و مکذبان پیامبران را خاطرنشان سازد
[۴۷] المیزان، ج۸، ص۶.
، از این‌رو باید گفت سوره اعراف برای تبیین اهمیت پایبندی انسانها به عهدی که با خدا بسته بودند فرود آمد.
[۴۸] المیزان، ج۸، ص۶.



سوره اعراف با ذکر مقدمه‌ای درباره اهمیت پیروی از دستورات انبیا (علیهم‌السلام) آغاز می‌شود و از مردم می‌خواهد از فرمانهای خدا که به صورت وحی بر انبیا فرود آمده پیروی کنند و از فرجام شوم اقوامی که بر اثر مخالفت با پیامبران نابود شدند عبرت بگیرند و بدانند که حسابرسی اعمال در روز قیامت حتمی و حق است. (آیات ۱ ۹)


با بیان داستان عبرت‌انگیز حضرت آدم (علیه‌السلام) و تلاشهای شیطان برای اغوای او آغاز می‌گردد و آنگاه به ۴ فرمان الهی که ضامن رشد و سعادت انسان در دنیا و آخرت است اشاره می‌کند. این فرمانها که همگی با خطاب «یا بَنی آدمَ» آغاز می‌شود پیوند آشکاری با عوامل لغزش آدم و حوّا دارد و بدین‌سان از فرزندان آدم می‌خواهد که با رعایت این نکات از گمراهی و سقوط در امان بمانند. این اصول چهارگانه که همان پیمانهای خداوند با انسان است درباره رعایت تقوا پیروی نکردن از شیطان (۲۷ ۳۰)، پیمودن مسیر اعتدال در زندگی و اجتناب از اسراف و زیاده‌روی (۳۱ ۳۴) و پیروی از دستورات انبیای الهی (۳۵) است.
ادامه آیات این بخش به مقایسه سرانجام پیروان انبیا و متکبران تکذیب کننده آیات خدا می‌پردازد و با ترسیم شرمندگی و پشیمانی منکران انبیا، با تعابیری همچون جاودانگی مستکبران در آتش (۳۶)، نفرین دوزخیان به یکدیگر (۳۸)، دو چندان شدن عذاب (۳۸)، احاطه عذاب دوزخ از بالا و پایین بر آنان (۴۱)، به فرجام شوم و دردناک کافران اشاره می‌کند. در مقابل، بهشت جاویدانِ مؤمنانِ معتقد به حقانیت پیامبران و نیکوکار را یادآور می‌شود. سپس صحنه عبرت‌آموزی از مکالمه بهشتیان با دوزخیان را که به پشیمانی دوزخیان و اعتراف آنان به نادرستی رفتارهایشان در دنیا می‌انجامد گزارش می‌کند.
در این صحنه به حضور مردانی که در جایگاهی به نام اعراف جای دارند اشاره کرده که بر بهشتیان سلام کرده و از دوزخیان بیزاری می‌جویند. درباره شأن و مقام اصحاب اعراف اختلاف بسیاری میان مفسران وجود دارد،
[۵۹] مجمع‌البیان، ج۴، ص۶۵۲ ۶۵۳.

تا آن‌جا که برخی آن‌ها را برترین بندگان خدا همچون پیامبران و امامان (علیهم‌السلام) به شمار می‌آورند
و برخی دیگر آن‌ها را از افراد ضعیف الایمان و گناهکاران می‌دانند.
[۶۱] جوامع‌الجامع، ج۱، ص۴۳۸.

پس از بیان فرجام اهل دوزخ به تشریح دلایل گرفتاری آن‌ها به عذاب ابدی می‌پردازد و اموری همچون انکار پیامبران الهی و بی‌توجهی به ربوبیت و خالقیت خداوند را دلایل اصلی این عذاب بر می‌شمارد و از مشرکان مکه می‌خواهد با تضرّع و زاری خدا را بخوانند، در زمین فساد نکنند و به رحمت الهی دل ببندند و شکرگزار نعمتهای الهی باشند.


(آیات ۵۹ ۱۷۹) به گزارشی تاریخی از مخالفتهای اقوام پیشین با تعالیم انبیا و چگونگی برخورد آن‌ها با پیمانهای الهی اختصاص دارد. این نمونه‌ها که به ترتیب تاریخی بیان شده است از داستان حضرت نوح آغاز می‌شود و به قصّه حضرت موسی که از همه مبسوط‌تر است خاتمه می‌یابد.
به گزارش این آیات، نخستین اقدام پیامبران در برابر کافران و گناهکاران این بود که میثاق الهی را خاطرنشان سازند و آن‌ها را از پرستش غیر خدا باز دارند، از این‌رو از زبان بیش‌تر پیامبران این عبارت را نقل می‌کند که «یقَومِ اعبُدُوا اللّهَ ما لَکُم مِن اِله غَیرُهُ». پیامبران با یادآوری نعمتهای الهی آنان را به توحید و پیروی از فرمانهای خدا دعوت می‌کردند؛ اما انسانهای سرکش هریک به‌گونه‌ای از این میثاق الهی سر باز می‌زدند و با ارتکاب گناهان و انکار سخنان انبیا به بت‌پرستی و پیروی از هوای نفس می‌پرداختند و به عذابی دردناک دچار شدند؛ قوم نوح او را گمراه خوانده (۶۰) و رسالت وی را تکذیب کردند. خداوند نیز آن مردم نادان و کور دل را در سیلی سهمگین غرق و نابود ساخت. (۶۴) قوم عاد پیامبرشان را نادان و دروغگو نامیدند. (۶۶) و رسالت او را انکار کرده و به عبادت آنچه پدرانشان می‌پرستیدند مشغول شدند. (۷۰) قوم ثمود که به نعمت و لطف الهی قدرت ساختن قصرهای عالی در دشتها و تراشیدن خانه‌ها در کوهها را یافته بودند (۷۴) به قدرت خود مغرور شده و ناقه حضرت صالح را که معجزه الهی و نشانه‌ای از سوی او بود پی کردند و خداوند نیز با زلزله‌ای بزرگ شهر آن‌ها را درهم کوبید. (۷۸) قوم لوط که برای نخستین‌بار در تاریخ بشر به عمل زشت لواط روی آورده بودند. (۸۰) با بارانی از سنگریزه نابود شدند. مردم شهر مدین نیز به مفاسد اخلاقی و اجتماعی دچار شدند و با کم فروشی و بت‌پرستی و آزار و اذیت اهل ایمان به فساد در زمین پرداختند و به نصایح پیامبرشان شعیب بی‌توجهی کرده و او را انکار کردند. خداوند نیز این قوم سرکش را با زلزله‌ای ویرانگر نابود ساخت (۹۱).


پس از بیان سرگذشت انسانهایی که عهد الهی را به فراموشی سپرده بودند، سنت الهی در هدایت و عذاب اقوام پیشین طی آیات ۹۴ ۱۰۲ بیان می‌شود؛ به گزارش این آیات خداوند قبل از کیفر هر قوم گناهکاری با فزونی نعمت یا نزول مصائب و مشکلات، زمینه بیداری و بازگشت آنان را فراهم می‌کند تا شاید میثاق‌الهی را به یاد آورده و به خداپرستی بگرایند؛ اما بسیاری از آن‌ها عهد خدا را فراموش کرده و به گناه و مخالفت با انبیا می‌پردازند:«وما وجَدنا لاَِکثَرِهِم مِن عَهد» (۱۰۲).


پس از این مقدمه کوتاه به داستان حضرت موسی و تلاشهای او برای هدایت قوم فرعون و بنی‌اسرائیل می‌پردازد (۱۰۲ ۱۷۹). به گزارش این آیات حضرت موسی ابتدا برای دعوت قوم فرعون به توحید و نجات بنی‌اسرائیل از ظلم آنان به سراغ فرعون و سران قومش رفت (۱۰۵) و با ارائه معجزات متعددی همچون تبدیل عصا به اژدها و سفید و درخشنده کردن دستش حجت را بر آنان تمام کرد؛ اما آنان، به موسی تهمت ساحری زده (۱۰۹) و سپس ساحران را به مبارزه با او فرستادند. (۱۱۰ ۱۲۶) و تصمیم به کشتن مردان جوان بنی‌اسرائیل گرفتند. (۱۲۷)


و هنگامی که بر اثر نافرمانی، خداوند بلاها و آفات کشاورزی را بر آنان فرو فرستاد به جای توبه به موسی و یارانش فال بد می‌زدند. (۱۳۰ ۱۳۱)، آنگاه خداوند عذابهای آشکار و غیر عادی همچون توفان سهمگین، هجوم ملخها، شپشها و قورباغه‌ها و خون شدن آبهایشان، را بر آن‌ها نازل کرد. (۱۳۳) وقوع این بلایا قوم فرعون را وا می‌داشت تا برای رفع آن‌ها به موسی متوسل شوند و به او وعده ایمان و آزادی بنی‌اسرائیل دهند (۱۳۴)؛ اما پس از برطرف شدن این مصائب عهد خود را می‌شکستند و خداوند نیز آنان را غرق کرد و سرزمین با برکت مصر را در اختیار بنی‌اسرائیل قرار داد.


در آیات ۱۳۸ ۱۶۴ ماجراهای شش‌ ‌گانه از چگونگی برخورد قوم بنی‌اسرائیل با موسی و تعالیم او گزارش می‌شود و بهانه‌جوییها، نافرمانیها و خودخواهی آنان در زمان موسی و پس از وی را که سرانجام باعث از میان رفتن قدرت و شوکت قوم بنی‌اسرائیل شد بیان می‌کند.
۱. تقاضای نابخردانه گروهی از بنی‌اسرائیل از موسی برای تعیین بتی برای پرستش (۱۳۸ ۱۴۱).
۲. پرستش گوساله سامری پس از تأخیر ۱۰ روزه حضرت موسی در بازگشت از سفر خود به کوه طور (۱۴۲ ۱۴۵).
۳. انتخاب ۷۰ نفر از قوم موسی برای حضور در میعادگاه الهی و هلاک شدن آنان به سبب درخواست غیر منطقی، همچون رؤیت خدا (۱۵۵).
۴. ناسپاسی در برابر نعمتهای الهی، از جمله جاری شدن ۱۲ چشمه آب، سایه افکندن ابر بر قوم بنی‌اسرائیل در صحرای سوزان و روزی کردن طعام پاک و گوارا (۱۶۰).
۵. اجتناب از تواضع و سجده در برابر خدا و دعا برای بخشش گناهان هنگام ورود به بیت‌المقدس (۱۶۱ ۱۶۲).
۶. نافرمانی بنی‌اسرائیل از حکم تعطیل روز شنبه و حرمت ماهیگیری در آن (۱۶۳ ۱۶۴).


آیه ۱۵۷ این سوره که در میان آیات مورد بحث قرار دارد به یکباره روی سخن را از داستانها و ماجراهای قوم بنی‌اسرائیل به بیان ویژگیهای ممتاز پیامبر اسلام و دلایل حقانیت ایشان باز می‌گرداند، تا اعلام کند که پیروان رسول اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) همان مؤمنان واقعی هستند که مشمول رحمت گسترده الهی می‌شوند و بدین‌سان یهودیان زمان پیامبر را به پیروی از ایشان فرا خواند.
[۹۶] مجمع البیان، ج۱۰، ص۷۴.
خداوند در این آیه پیامبر اسلام را با ۷ خصلت و امتیاز ویژه معرفی کرده و در ضمن آنها، ۵ دلیل بر حقانیت دعوت ایشان اقامه می‌کند و از این جهت آیه ۱۵۷ از ویژگی منحصر به فردی در قرآن کریم برخوردار است و آیه دیگری همچون آن نمی‌توان یافت. این آیه رسول خدا را پیغمبری درس ناخوانده معرفی می‌کند که امر به معروف و نهی از منکر کرده و هر پاک و پاکیزه‌ای را برای بشر حلال و هر ناپاک و پلیدی را حرام می‌کند و موانع و غل و زنجیرهایی را که مانع سعادت بشر است از دست و پای آنان باز می‌کند. به گزارش این آیه همه این نشانه‌ها که دلیل نبوّت و خاتمیت آن حضرت است قبلا در تورات و انجیل برای یهود و نصارا بیان شده بود.
[۹۹] المیزان، ج۸، ص۲۹۲.



پس از نقل داستانهایی از نافرمانی و ناسپاسی بنی‌اسرائیل، در آیات ۱۶۵ ۱۶۸ برخی از مجازاتهایی که دامنگیر آن‌ها شده شمرده می‌شود و به مواردی همچون مسخ شدن گروهی از بنی‌اسرائیل به صورت میمون ، سلب آرامش و امنیت قوم بنی‌اسرائیل و ذلت آنان تا روز قیامت ، و پراکندگی یهود در سراسر جهان اشاره می‌کند.
در ادامه (۱۶۹۱۷۹) در تبیین فرجام نسلهای بعدی یهود می‌فرماید: آنان کتاب آسمانی تورات را در میان خود داشتند؛ اما به گناه و دنیاپرستی پرداختند و از پیروی احکام الهی و پایبندی به ‌ عهد الهی که عمل به آن‌ها را پس از مشاهده معجزه بزرگِ «قرار گرفتن کوه طور بر بالای سرشان» تعهد کرده بودند، سر باز زدند. این عهد همان پیمانی است که از همه انسانها در آغاز آفرینش گرفته شده است که به ربوبیت خداوند ایمان آورده و به او شرک نورزند.
[۱۰۳] احسن االحدیث، ج‌۴، ص‌۳۹‌۴۰.
آنان در نافرمانی و برگزیدن گمراهی به جای هدایت همچون عالِمی هستند که در صف مؤمنان واقعی و بلکه حامل آیات الهی بود؛ اما سپس از این مسیر گام بیرون نهاد و پیرو وسوسه شیطان شد و فرجام کارش به گمراهی و بدبختی کشیده شد.
آیه ۱۷۲ این سوره از پیمانی خبر می‌دهد که خداوند بر ربوبیت خویش از بنی‌آدم گرفته است. در این‌که آیا این پیمان فطری است یا در عالمی موسوم به عالم ذر از او گرفته شده است و یا... نظرات چندی مطرح شده است.


با پایان یافتن داستان اقوام پیشین، آیات ۱۸۰ ۱۹۸ به ریشه‌یابی علل انحراف انسانها در طول تاریخ پرداخته و می‌فرماید: همه صفات کمالی و اسمای نیکو از آن خداست؛ اما برخی از انسانها این کمالات را از خدا نفی کرده یا به غیر خدا مانند بتها نسبت می‌دهند
[۱۰۷] المیزان، ج۸، ص۴۷۷.
و همین امر باعث گمراهی آنان شده و گام به گام از حق دور می‌شdarktag dark_tag/span/spanوند. در آیات بعد با دلایل محکم ثابت می‌کند که هیچ‌یک از کمالاتی را که به شرکای خداوند نسبت داده‌اند همچون خالقیت ، یاری‌رسانی، هدایتگری و توانمندی در آنان یافت نمی‌شود، بلکه آنان موجوداتی مانند دیگر بندگان خدا هستند که حتی قدرت یاری رساندن به خود را هم ندارند، چه رسد به امداد دیگران.
در آیات پایانی سوره اعراف (۱۹۸ ۲۰۶) همچون آغاز، روی سخن را به پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) کرده و نکاتی را که در تبلیغ دین و رویارویی با مشرکان پیمان‌شکن به او یاری می‌رساند گوشزد می‌کند و از پیامبر می‌خواهد که گذشت پیشه کند، به‌کار پسندیده فرمان دهد، از نادانان رخ برتابد، در برابر وسوسه شیطان به خدا پناه برد و آیات قرآن را بر مردم تلاوت کند و از آنان بخواهد تا به دقت به آن گوش فرا دهند و در دل خویش پروردگار را بامدادان و شامگاهان با تضرع و ترس یاد کند، چنان‌که بندگان مقرب درگاه الهی چنین می‌کنند.


در روایتی از امام صادق (علیه‌السلام) زایل شدن هراس و اندوه در قیامت از انسان مؤمن اثر قرائت این سوره در هر ماه بیان شده است.
[۱۰۹] تفسیر عیاشی، ج۲، ص۱۳۵.
[۱۱۱] مجمع‌البیان، ج۴، ص۶۰۸.



الاتقان فی علوم القرآن؛ اهداف کل سورة و مقاصدها فی القرآن؛ بحارالانوار؛ البرهان فی تفسیر القرآن؛ بصائر ذوی التمییز فی لطائف الکتاب العزیز؛ تاریخ قرآن، رامیار؛ التبیان فی تفسیر القرآن؛ تفسیر التحریر و التنویر؛ تفسیر جوامع الجامع؛ التفسیر الحدیث؛ تفسیر الصافی؛ تفسیر العیاشی؛ تفسیر منهج الصادقین؛ تفسیر نمونه؛ التمهید فی علوم القرآن؛ ثواب الاعمال و عقاب الاعمال؛ جامع‌البیان عن تأویل آی القرآن؛ حجة التفاسیر و بلاغ الاکسیر؛ روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم؛ روض الجنان و روح الجنان؛ سبیل النجاة فی تتمة المراجعات؛ الفقه علی المذاهب الاربعه؛ الکشاف؛ لباب النقول فی اسباب النزول؛ مجمع البیان فی تفسیر القرآن؛ المعجم الاحصائی لالفاظ القرآن الکریم؛ مفاتیح الاسرار و مصابیح الابرار؛ المکی و المدنی فی القرآن الکریم؛ مناهل‌العرفان فی علوم القرآن؛ الموسوعة القرآنیة خصائص‌السور؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ النظم الفنی فی‌القرآن؛ النکت و العیون، ماوردی؛ نهج الحق و کشف الصدق.


۱. جامع‌البیان، مج۵، ج۸، ص۱۵۲.
۲. مجمع‌البیان، ج۴، ص۶۰۸.
۳. التمهید، ج۱، ص۱۷۹.
۴. مجمع‌البیان، ج۱۰، ص۶۱۳.
۵. البرهان، ج۱، ص۲۸۱.
۶. التمهید، ج۱، ص۱۳۶.
۷. التمهید، ج۱، ص۱۳۸.
۸. تاریخ قرآن، ج۱، ص۶۷۰.
۹. البرهان، ج۱، ص۲۸۸.
۱۰. روح‌المعانی، مج۵، ج۸، ص۱۰۹.
۱۱. المکی والمدنی فی القرآن، ج۲، ص۶۴۸.
۱۲. مفاتیح‌الاسرار، ج۱، ص۱۳۳.
۱۳. تاریخ قرآن، ج۱، ص۶۶۳ -۶۷۰.
۱۴. جامع البیان، مج۵، ج۸، ص۱۵۲.
۱۵. الکشاف، ج۲، ص۸۵.    
۱۶. لباب النقول، ج۱، ص۱۰۲.
۱۷. مجمع‌البیان، ج۴، ص۶۰۸.
۱۸. التحریر و التنویر، ج۸، ص۷.
۱۹. المعجم‌الاحصائی، ج۱، ص۳۰۱.
۲۰. الاتقان، ج۱، ص۱۳۸.
۲۱. مناهل‌العرفان، ج۱، ص۲۴۸.
۲۲. التفسیر الحدیث، ج۲، ص۳۶۱-۳۶۲.    
۲۳. اهداف کل سوره، ج۱، ص۱۵۳.
۲۴. اعراف/سوره۷، آیه۴۶.    
۲۵. اعراف/سوره۷، آیه۱۴۳.    
۲۶. اعراف/سوره۷، آیه۱۷۳.    
۲۷. التبیان، ج۴، ص۳۴۰-۳۴۱.    
۲۸. روض الجنان، ج۸، ص۱۲۴-۱۲۵.
۲۹. بصائرذوی‌التمییز، ج۱، ص۲۰۳-۲۰۴.
۳۰. المیزان، ج۸، ص۵.    
۳۱. المیزان، ج۱۸، ص۸-۹.    
۳۲. المیزان، ج۸، ص۳۷۹.    
۳۳. التبیان، ج۵، ص۷۰.    
۳۴. مجمع البیان، ج۴، ص۷۹۳.
۳۵. الفقه علی المذاهب الاربعه، ج۱، ص۶۰۴.
۳۶. اعراف/سوره۷، آیه۴۶.    
۳۷. تتمة المراجعات، ج۱، ص۵۸.    
۳۸. بحارالانوار، ج۹۹، ص۲۳۵.    
۳۹. بحارالانوار، ج۷۸، ص۲۴۱.    
۴۰. بحارالانوار، ج۸۳، ص۴۵.    
۴۱. اعراف/سوره۷، آیه۵۴.    
۴۲. نهج الحق، ج۱، ص۱۹۱.
۴۳. اعراف/سوره۷، آیه۱۷۲.    
۴۴. حجة التفاسیر، ج۷، ص۱۰۷.
۴۵. الموسوعة القرآنیه، ج۳، ص۹۵.
۴۶. النظم الفنی فی القرآن، ج۱، ص۱۱۰.
۴۷. المیزان، ج۸، ص۶.
۴۸. المیزان، ج۸، ص۶.
۴۹. اعراف/سوره۷، آیه۱-۹.    
۵۰. اعراف/سوره۷، آیه۲۶.    
۵۱. اعراف/سوره۷، آیه۲۷-۳۰.    
۵۲. اعراف/سوره۷، آیه۳۱-۳۴.    
۵۳. اعراف/سوره۷، آیه۳۵.    
۵۴. اعراف/سوره۷، آیه۳۶.    
۵۵. اعراف/سوره۷، آیه۳۸.    
۵۶. اعراف/سوره۷، آیه۳۸.    
۵۷. اعراف/سوره۷، آیه۴۱.    
۵۸. التبیان، ج۴، ص۴۱۱.    
۵۹. مجمع‌البیان، ج۴، ص۶۵۲ ۶۵۳.
۶۰. الصافی، ج۲، ص۱۹۸.    
۶۱. جوامع‌الجامع، ج۱، ص۴۳۸.
۶۲. نمونه، ج۶، ص۱۸۸.    
۶۳. اعراف/سوره۷، آیه۵۹-۱۷۹.    
۶۴. اعراف/سوره۷، آیه۵۹.    
۶۵. اعراف/سوره۷، آیه۶۵.    
۶۶. اعراف/سوره۷، آیه۷۳.    
۶۷. اعراف/سوره۷، آیه۸۵.    
۶۸. اعراف/سوره۷، آیه۶۰.    
۶۹. اعراف/سوره۷، آیه۶۴.    
۷۰. اعراف/سوره۷، آیه۶۶.    
۷۱. اعراف/سوره۷، آیه۷۰.    
۷۲. اعراف/سوره۷، آیه۷۴.    
۷۳. اعراف/سوره۷، آیه۷۸.    
۷۴. اعراف/سوره۷، آیه۸۰.    
۷۵. اعراف/سوره۷، آیه۸۴.    
۷۶. هود/سوره۱۱، آیه۸۲.    
۷۷. اعراف/سوره۷، آیه۹۱.    
۷۸. اعراف/سوره۷، آیه۹۴-۱۰۲.    
۷۹. اعراف/سوره۷، آیه۱۰۲.    
۸۰. اعراف/سوره۷، آیه۱۰۲-۱۷۹.    
۸۱. اعراف/سوره۷، آیه۱۰۵.    
۸۲. اعراف/سوره۷، آیه۱۰۹.    
۸۳. اعراف/سوره۷، آیه۱۱۰-۱۲۶.    
۸۴. اعراف/سوره۷، آیه۱۲۷.    
۸۵. اعراف/سوره۷، آیه۱۳۰-۱۳۱.    
۸۶. تفسیر ماوردی، ج۲، ص۲۵۳.    
۸۷. اعراف/سوره۷، آیه۱۳۳.    
۸۸. اعراف/سوره۷، آیه۱۳۴.    
۸۹. اعراف/سوره۷، آیه۱۳۸۱۶۴.    
۹۰. اعراف/سوره۷، آیه۱۳۸۱۴۱.    
۹۱. اعراف/سوره۷، آیه۱۴۲۱۴۵.    
۹۲. اعراف/سوره۷، آیه۱۵۵.    
۹۳. اعراف/سوره۷، آیه۱۶۰.    
۹۴. اعراف/سوره۷، آیه۱۶۱۱۶۲.    
۹۵. اعراف/سوره۷، آیه۱۶۳۱۶۴.    
۹۶. مجمع البیان، ج۱۰، ص۷۴.
۹۷. اعراف/سوره۷، آیه۱۵۷.    
۹۸. نمونه، ج۶، ص۳۹۹.    
۹۹. المیزان، ج۸، ص۲۹۲.
۱۰۰. اعراف/سوره۷، آیه۱۶۵۱۶۸.    
۱۰۱. اعراف/سوره۷، آیه۱۶۹۱۷۹.    
۱۰۲. اعراف/سوره۷، آیه۱۷۲.    
۱۰۳. احسن االحدیث، ج‌۴، ص‌۳۹‌۴۰.
۱۰۴. اعراف/سوره۷، آیه۱۷۶.    
۱۰۵. اعراف/سوره۷، آیه۱۷۲.    
۱۰۶. اعراف/سوره۷، آیه۱۸۰-۱۹۸.    
۱۰۷. المیزان، ج۸، ص۴۷۷.
۱۰۸. اعراف/سوره۷، آیه۱۹۸-۲۰۶.    
۱۰۹. تفسیر عیاشی، ج۲، ص۱۳۵.
۱۱۰. ثواب‌الاعمال، ج۱، ص۱۰۵.    
۱۱۱. مجمع‌البیان، ج۴، ص۶۰۸.



دایرة المعارف قرآن کریم، مقاله محتوای سوره اعراف.    



جعبه ابزار