سوره جمعه

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف

---

یکی از سوره‌های قرآن سوره جمعه می باشد که درباره آن احکامی در فقه داریم.

---

سوره جمعه، شصت‌ و دومین‌ سوره قرآن‌ کریم‌ در ترتیب‌ مصحف‌ و صد و دهمین‌ سوره‌ در ترتیب‌ نزول‌، پس‌ از سوره صَفّ و پیش‌ از سوره تَغابُن‌ می‌باشد.

---

این‌ سوره‌ یازده‌ آیه‌ دارد.

---

سوره جمعه از سوره‌های مُسَبِّحات‌ است‌؛ یعنی، با ذکر تسبیح‌ و تقدیس‌ خداوند آغاز می گردد.

---

بر خلاف‌ اجماع‌ مفسران‌، که‌ این‌ سوره‌ را مدنی دانسته‌اند، ابوالفتوح‌ رازی، با استناد به‌ قول‌ ابن‌عباس‌ و ضحاک‌، آن‌ را مکّی شمرده‌؛ اما، مضامین‌ سوره‌، که‌ به‌ موضوع‌ یهود و برپایی نماز جمعه‌ پرداخته‌ است‌، دلالتی آشکار بر مدنی بودن‌ آن‌ دارد.

---

نام‌ سوره‌ (به‌ ضم‌ میم‌)، برگرفته‌ از آیه نهم‌ آن‌ و به‌ معنای آدینه‌ و آخرین‌ روز هفته‌ است‌ که‌ در فارسی با سکون‌ میم‌ (جُمْعه‌) تلفظ‌ میشود. تنها اختلاف‌ در قرائت‌ این‌ سوره‌ نیز در لفظ‌ الجُمعه است‌ که‌ برخی آن‌ را به‌ سکون‌ میم‌ خوانده‌اند؛ گرچه‌ ابوعلی فارسی و ابن‌جزری اختلافی در قرائت‌ این‌ سوره‌ ذکر نکرده‌اند.

---

۶.۱ - تسبیح خداوند

سوره جمعه‌ با اشاره‌ به‌ تسبیح‌ تمامی موجودات‌ آسمانها و زمین‌ برای خداوندی آغاز شده‌ که‌ در میان‌ امّیّین‌ پیامبری از خودشان‌ برانگیخت‌ تا آیات‌ الاهی را برای آنان‌ بخواند و با اعمال‌ صالح‌ و اخلاق‌ پاک‌ تزکیه‌شان‌ کند و کتاب‌ خدا و معارف‌ دین‌ و حکمت‌ را به‌ بهترین‌ شکل‌ به‌ آنان‌ و نسلهای بعد تعلیم‌ دهد.

۶.۲ - معنای امیین

در باره معنای «اُمّیّین‌» در آیه دوم‌، سه‌ قول‌ وجود دارد: ۱) کسانی که‌ نه‌ می خوانند و نه‌ می نویسند، ۲) غیر اهل‌ کتاب‌، ۳) اهل‌ مکه‌، زیرا آن‌ را امّ القری' می‌نامیدند. مراد از این‌ واژه‌ را مردم‌ عرب‌ دانسته‌، زیرا عده کمی از آنان‌ قادر به‌ خواندن‌ و نوشتن‌ بودند. او قول‌ دوم‌ و سوم‌ را، به‌ ترتیب‌، به‌ دلیل‌ تناسب‌ نداشتن‌ با سیاق‌ سوره‌ و مدنی بودن‌ آن‌ مردود شمرده‌، در حالیکه‌ فیض‌ کاشانی در تأیید قول‌ دوم‌ و سوم‌، دو روایت‌ از امام‌ صادق‌ و امام‌ جواد علیهماالسلام‌ آورده‌ است‌ (برای آگاهی بیشتر و نیز آرای مختلف‌ در مورد انتساب‌ پیامبر اکرم‌ به‌ امّیّین‌ رجوع کنید به ).

۶.۳ - هشدار به مؤمنان

آیات‌ پنجم‌ تا هشتم‌ شامل‌ هشداری است‌ به‌ مؤمنان‌، در قالب‌ تمثیلی در باره قوم‌ یهود، که‌ مبادا مانند یهود در عمل‌ به‌ دستورهای قرآن‌ و پیامبر اکرم‌ کوتاهی نمایند، چنانکه‌ یهود به‌ علت‌ ایمان‌ ظاهری و زبانی به‌ تورات‌، هیچ‌ بهره‌ای از این‌ کتاب‌ آسمانی و معارف‌ آن‌ نگرفتند و مانند چهارپایان‌ تنها آن‌ را حمل‌ نمودند. سپس‌، چون‌ این‌ گروه‌ پنداشتند که‌ با خداوند دوستی ویژه‌ دارند، سرزنش‌ گردیدند و ظالم‌ خوانده‌ شدند، زیرا به‌ سبب‌ اعمالی که‌ مرتکب‌ شده‌اند هرگز نخواهند توانست‌ مرگ‌ را، که‌ رساننده محبّ و محبوب‌ به‌ یکدیگر است‌ و در نهایت‌ به‌ آنان‌ روی می آورد، آرزو نمایند.

۶.۴ - نکوهش خرید و فروش زمان نماز جمعه

در آیات‌ نهم‌ و دهم‌، به‌ مؤمنان‌ دستور داده‌ شده‌ که‌ با برخاستن‌ بانگ‌ اذان نماز جمعه‌، خرید و فروش‌ را رها کنند و برای برپایی نماز بشتابند و پس‌ از پایان‌ یافتن‌ نماز، به‌ قصد کسب‌ و کار پراکنده‌ شوند. فقها به‌ استناد همین‌ آیه‌، خرید و فروش‌ در زمان‌ برپایی نماز جمعه‌ را حرام‌ می‌شمرند ( کنید برای آگاهی از آرای مختلف‌ رجوع کنید به ).

۶.۵ - نکوهش ترک نماز جمعه

در آخرین‌ آیه‌، قرآن‌ کریم‌ افرادی را که‌، بر خلاف‌ این‌ دستور، رسول‌ اکرم‌ را در حال‌ ایراد خطبه‌ یا برگزاری نماز ترک‌ می کردند و به‌ سوی سرگرمی و دادوستد می‌شتافتند، سرزنش‌ کرده‌ است.

---

سیوطی چند وجه‌ تناسب‌ بین‌ این‌ سوره‌ و سوره پیش‌ از آن‌ (صَفّ) مطرح‌ کرده‌ که‌ از مهم‌ترین‌ آنهاست‌: ۱) بیان‌ آزار و اذیت‌ حضرت‌ موسی علیه‌السلام‌ از جانب‌ قومش‌ در سوره صفّ و ذکر حال‌ پیامبر اکرم‌ و فضل‌ امت‌ او در سوره جمعه‌، تا برتری آنان‌ بر اقوام‌ پیشین‌ آشکار گردد. ۲) سخن‌ از بشارت‌ حضرت‌ عیسی علیه‌السلام‌ به‌ پیامبر بعد از خودش‌ در سوره صفّ و معرفی پیامبر اسلام‌ در سوره جمعه‌ به‌ عنوان‌ آن‌ رسولِ بشارت‌ داده‌ شده‌. ۳) پایان‌ یافتن‌ سوره‌ صفّ با دستور به‌ جهاد که‌ تجارتی نجات‌ بخش‌ است‌ و تمام‌ شدن‌ سوره جمعه‌ با دستور به‌ نماز جمعه‌ و بهتر دانستن‌ آن‌ از تجارت‌ دنیوی.

---

آثار و پاداشهای تلاوت‌ این‌ سوره‌ و سایر سوره‌های مسبّحات‌، در روایات‌ و کتب‌ تفسیر آمده‌ است‌.

---

احکام آن در باب صلات آمده است.

---

قرائت سوره جمعه در رکعت اوّل و سوره منافقون در رکعت دوم نماز جمعه و ظهر روز جمعه بنابر قول مشهور ، مستحب است. قول مقابل مشهور، وجوب قرائت آن است.
همچنین قرائت سوره جمعه در رکعت اوّل نماز مغرب و عشاى شب جمعه و نماز صبح و عصر روز جمعه استحباب دارد.

---

بنابر قول مشهور، با شروع قرائت سوره توحید و جحد ، عدول از آن دو به‌ سوره‌اى دیگر در نماز جایز نیست و اتمام آنها واجب است؛ لیکن به قول مشهور عدول از آن دو به سوره جمعه و منافقون در نماز جمعه جایز است.

---

در صورتى که نماز ظهر روز جمعه بدون سوره جمعه و منافقون خوانده شود اعاده آن با قرائت دو سوره یاد شده مستحب است. برخى، اعاده نماز جمعه را نیز در این فرض مستحب دانسته‌اند.

---

• علاوه‌ بر قرآن‌.
• محمد تقی بن‌ محمد باقر آقانجفی، خواصّ الآیات‌ و خواصّ تمامی سوره‌های قرآن‌ کریم‌، بمبئی ۱۲۹۹، چاپ‌ افست‌ تهران‌ ۱۳۴۵ ش‌.
• ابن‌ جزری، النشر فی القراءات‌ العشر، چاپ‌ علی محمد ضباع‌، بیروت‌: دارالفکر.
• ابن ‌عاشور (محمد طاهر بن‌ محمد)، تفسیرالتحریر و التنویر، تونس‌ ۱۹۸۴.
• ابن‌ عطیه‌، المحررالوجیز فی تفسیرالکتاب‌ العزیز، ج‌ ۱۶، رباط‌ ۱۴۱۱/۱۹۹۱.
• ابوالفتوح‌ رازی، روض‌الجنان‌ و روح ‌الجنان فی تفسیرالقرآن، چاپ‌ محمدجعفر یاحقی و محمدمهدی ناصح‌، مشهد ۱۳۶۵ـ۱۳۷۶ ش‌.
• ابوعلی فارسی، الحجة للقراء السبعة، چاپ‌ کامل‌ مصطفی هنداوی، بیروت‌ ۱۴۲۱/۲۰۰۱.
• عبدالعلی بازرگان‌، نظم‌ قرآن‌، ج‌ ۳، تهران‌ ۱۳۷۲ ش‌.
• عبدالرحمان‌بن‌ ابی بکر سیوطی، تناسق‌ الدّرر فی تناسب‌ السّور، چاپ‌ عبداللّه‌ محمد درویش‌، بیروت‌ ۱۴۰۸/۱۹۸۷.
• طباطبائی، تفسیر المیزان.
• طبری، جامع‌.
• محمد بن‌ عمر فخررازی، التفسیرالکبیر، او، مفاتیح‌الغیب‌، بیروت‌ ۱۴۲۱/۲۰۰۰.
• محمد بن‌ شاه‌ مرتضی فیض‌ کاشانی، تفسیرالصافی، بیروت‌ ۱۴۰۲/۱۹۸۲.
• محمد بن‌ احمد قرطبی، الجامع‌ لاحکام‌ القرآن‌، بیروت‌: دارالفکر.
• کلینی، اصول کافی.
• مجلسی، بحار الانوار.
• احمد بن‌ محمد میبدی، کشف‌الاسرار وعدة الابرار، چاپ‌ علی اصغر حکمت‌، تهران‌ ۱۳۶۱ ش‌.

---