• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

ائمه

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



أئمه پیشوایان معصوم -علیهم السلام- شیعیان می باشند. از این عنوان در باب های بسیاری همچون طهارت، صلات، زکات، خمس، انفال، حج، جهاد، امر به معروف، نکاح، اطعمه و اشربه، احیاء موات، ارث، قضاء، حدود، قصاص و دیات، از جهات مختلف سخن رفته است.




أئمه جمع امام و امام در اطلاقات فقها در دو مفهوم عام و خاص به کار رفته است.

۱.۱ - مفهوم عام امام


امام در مفهوم عام، عبارت است از حاکم و ولی مسلمانان (ولایت فقیهامام جماعت و امام جمعه.
امام به این مفهوم، یا به صورت اضافه به کار می رود - مانند امام جماعت و امام مسلمانان، و یا با قرینه و چنانچه بدون اضافه و قرینه به کار رود، مراد، معنای خاص آن می باشد. که موضوع این مقاله است و از آن به « امام عادل » یا « امام عدل » نیز تعبیر شده است.

۱.۲ - مفهوم خاص امام


امام در مفهوم خاص بر انبیا و جانشینان آنان اطلاق می شود که از جانب خداوند متعال دارای منصب والای امامت و ولایت هستند.
امام به این معنا، دارای ولایت مطلقه در امور دین و دنیا و معصوم از گناه و مصون از هر گونه لغزش، اشتباه و فراموشی و حجت بر خلق و خلیفه خداوند در زمین است.



شمار امامان معصوم علیهم السلام در شریعت اسلام دوازده نفر است که عبارتند از:
۱) ابو الحسن، علی بن ابی طالب، امیر مؤمنان.
۲) ابو محمد، حسن بن علی، المجتبی.
۳) ابو عبد الله، حسین بن علی، سید الشهدا.
۴) ابو محمد، علی بن حسین، زین العابدین.
۵) ابو جعفر، محمد بن علی، باقر العلوم.
۶) ابو عبد الله، جعفر بن محمد، الصادق.
۷) ابو الحسن، موسی بن جعفر، الکاظم.
۸) ابو الحسن، علی بن موسی، الرضا.
۹) ابو جعفر، محمد بن علی، التقی الجواد.
۱۰) ابو الحسن، علی بن محمد، الهادی.
۱۱) ابو محمد، حسن بن علی، العسکری.
۱۲) امام مهدی منتظر، حجة بن الحسن علیهم السلام.



احکام صادره از أئمه علیهم السلام خواه مفاد قول آنان باشد یا مستفاد از فعل یا تقریر ایشان، به ضرورت مذهب شیعه و اتفاق همه فقها، حجت است.
[۷] جامع احادیث الشیعه، ج۱، ص۱۲۶-۲۱۹.




اعتقاد به امامت و ولایت أئمه علیهم السلام و نیز پیروی از ایشان و اطاعت از دستوراتشان بر همه مکلفان واجب است. از شرایط مرجع تقلید، امام جماعت و نیز صحت عبادت و غیر آن، اعتقاد به امامت امامان است.



محبت به أئمه علیهم السلام واجب، و نشانه ایمان است.
درود فرستادن بر پیامبر و آل او در تشهد نماز، واجب است.
از آن جا که صلوات بر پیامبر صلی الله علیه و آله ملازم با صلوات بر خاندان آن حضرت است، هر جا که صلوات بر آن حضرت واجب باشد - مانند خطبه نماز جمعه - صلوات بر آل او نیز به تبع، واجب است – و مانند هنگام ذکر نام آن حضرت - صلوات بر آل او نیز مستحب می باشد.



آیات و روایات بسیاری بر عظمت و جلالت اهل بیت علیهم السلام تصریح دارد و فقها بر اساس آن فروعی را در باب های مختلف ذکر کرده اند، از قبیل:
۱. حرمت مس اسامی امامان بدون طهارت به قول مشهور.
۲. کراهت استنجاء - به قول مشهور - با دستی که در آن انگشتری مزین به نام أئمه باشد؛ در صورتی که نجس نشود و گر نه حرام است.
۳. الحاق مشاهد مشرفه به مساجد در حرمت دخول جُنُب و نجس کردن آن ها و وجوب فوری ازاله نجاست از آن ها و نیز فضیلت نماز گزاردن در آن ها، بلکه افضل بودن نماز در آن ها از مساجد.
[۱۸] کشف الغطاء، ج۳، ص۶۷.
[۱۹] العروة الوثقی، ج۱، ص۵۹۶.

۴. کراهت تقدم بر قبور امامان در نماز بنابر قول منسوب به مشهور، بلکه کراهت تساوی با قبر بنابر قول برخی. قول مقابل، حرمت تقدم یا مساوات است.



آباد کردن مشاهد أئمه با ساختن، تعمیر و تجدید بنای آن ها
[۲۶] مصباح الفقیه، ج۵، ص۴۲۸.
و ذکر و نشر فضائل ایشان مستحب است.
[۲۷] السرائر، ج۳، ص۶۲۵.

زیارت قبور امامان و حزن و اندوه و گریستن بر مصائب وارد بر ایشان به ویژه مصائب ابا عبد الله الحسین علیه السلام مستحب است.
آداب ویژه ای برای زیارت قبور امامان وارد شده که رعایت آن ها برای زائر مستحب است.
فقها در باب حج، بابی با عنوان « باب المزار » برای بیان این موضوع اختصاص داده اند. برخی نیز کتاب مستقلی در این خصوص نوشته اند، مانند « کامل الزیارات » نگاشته ابو القاسم جعفر بن محمد بن قولویه قمی و « المزار » نگاشته ابو عبدالله محمد بن مکی معروف به شهید اول.



توسل به أئمه علیهم السلام به نص آیه شریفه « وَ ابتَغُوا اِلَیهِ الوَسِیلَةَ ﴾ که به درخواست وسیله برای توجه به سوی خداوند امر شده است، امری راجح و مطلوب است.
تبرک به ایشان نیز که از مقربان درگاه الهی و از هر نوع پلیدی پاک هستند، امری محبوب و پسندیده است.
در فقه به مواردی از تبرک اشاره شده است؛ از جمله:
۱. استحباب تبرک جستن به مشاهد مشرفه امامان.
۲. استحباب تبرک جستن به نام های امامان با نوشتن آن ها بر کفن و جریدتین و نامگذاری فرزندان به نام آنان.
۳. استحباب نقل جنازه به مشاهد مشرفه به جهت تبرک.
۴. استحباب تبرک جستن به تربت امام حسین علیه السلام.



ادعای الوهیت و خدایی أئمه علیهم السلام و یا اعتقاد به استقلال یا شراکت آنان با خداوند در آفریدن و روزی دادن، حرام، بلکه موجب کفر است.



دشمنی و کینه نسبت به أئمه علیهم السلام که از آن به « نَصب » تعبیر شده است، حرام، بلکه موجب کفر و نجاست فرد ناصبی است.



دشنام دادن به امامان علیهم السلام، حرام و کشتن دشنام دهنده در صورت امکان، واجب است، لیکن در این که نفس ناسزاگویی هر چند منشأ آن نصب نباشد، موجب ارتداد و نجاست می شود یا در صورتی که نشأت گرفته از دشمنی باشد، اختلاف است.
[۴۴] کشف الغطاء، ج۲، ص۳۵۵.




از آن جا که منصب امامت همچون نبوت، منصبی الهی است و زمام آن به دست خداوند است، برخی فقیهان، الحاق مدعی امامت را به مدعی نبوت در وجوب کشتن وی، بی وجه ندانسته اند.
[۴۷] جواهر الکلام، ج۴۱، ص۴۲۲.
[۴۸] مهذب الاحکام، ج۲۸، ص۳۴.




پذیرش سخن امامان علیهم السلام در آنچه خبر می دهند، بدون بینه واجب است و سوگند دادن آنان جایز نیست.
به قول مشهور میان قدما، دروغ بستن بر أئمه موجب بطلان روزه می شود؛ هر چند مشهور متأخران، آن را نپذیرفته اند.



أئمه علیهم السلام همانند پیامبر صلی الله علیه و آله دارای ولایت مطلقه اند و به استناد ﴿ النبِیُ اَولَی بِالمؤمِنِینَ مِن أنفُسِهِم ﴾ از هر کسی نسبت به تصرفات مربوط به وی سزاوارترند.



بخشی از مسئولیت ها و احکام به عنوان امامان علیهم السلام مطرح شده که به طور اجمال برای فقهای واجد شرایط در زمان غیبت نیز ثابت است این شئون عبارتند از:
۱. اقامه نماز جمعه، عیدین و میت: وجوب عینی نماز جمعه و نماز عید فطر و قربان مشروط به حضور امام علیه السلام است.
امام در صورت حضور بر سر جنازه، در اقامه نماز بر میت از همه اولی است.
۲. گرفتن زکات: در زمان حکومت امام علیه السلام پخش زکات میان مستحقان توسط مالک بدون اذن امام بنا بر قول تعدادی از فقها جایز نیست.
اگر امام زکات مال کسی را بخواهد، پرداخت آن واجب است.
بر امام واجب است هر سال افرادی را برای گرفتن و گرد آوردن زکات به اطراف بلاد اسلامی گسیل کند؛ البته در صورتی که تحصیل زکات متوقف بر آن باشد.
برای این افراد نیز، پخش زکات بین مستحقین بدون اذن امام جایز نیست.
۳. خمس و انفال: به قول مشهور، خمس به شش سهم تقسیم می شود. سه سهم آن بعد از پیامبر صلی الله علیه و آله از آن امام علیه السلام است که از آن به «سهم امام» تعبیر می شود و تصرف در آن بدون اذن امام جایز نیست.
در زمان حضور امام، پرداخت تمامی خمس به وی واجب است، لیکن در زمان غیبت، در چگونگی آن اختلافاتی وجود دارد.
انفال، ملک رسول خدا صلی الله علیه و آله و پس از ایشان، ملک امام علیه السلام است که هر گونه مصلحت دانست در آن تصرف می کند و تصرف دیگران در آن بدون اذن امام جایز نیست.
۴. جهاد و شئون مربوط به آن: مشروعیت جهاد ابتدایی و نیز وجوب آن، مشروط به وجود امام یا کسی است که امام او را برای جهاد گمارده است.
جهاد با باغیان (باغی: اهل بغی ) در صورت فراخوانی امام، واجب است.
در صورتی که جهاد به اذن امام باشد، خمس غنائمی که به دست مجاهدان اسلام می افتد باید پرداخت شود و چنانچه بدون اذن باشد، همه آن ها جزء انفال به شمار می رود و ملک امام است.
امام یا نایب ایشان می تواند به عموم کفار یا برخی از آنان بر حسب مصلحت یا عدم مفسده، امان دهد.
قرارداد ذمه و صلح و آتش بس، توسط امام یا نایب او بسته می شود.
۵. قضاء و اقامه حدود: قضاوت، مستلزم تصرف در جان، مال و آبروی افراد است. از این جهت، نوعی ولایت به شمار می رود. این ولایت برای پیامبر صلی الله علیه و آله و امام علیه السلام ثابت است و تصدی منصب قضاوت برای دیگران جز با نصب خاص یا عام یا اذن از سوی ایشان جایز نیست.
اقامه حدود تنها در صلاحیت امام یا منصوب از جانب امام است.
تعزیر نیز از شئون امام و نایب او می باشد، بلکه به قول مشهور، امر به معروف و نهی از منکر در صورتی که متوقف بر وارد کردن جراحت یا کشتن مرتکب منکر باشد، مشروط به اذان امام است.
امام می تواند در مواردی مجرمی را عفو کند مانند موارد تعزیر و نیز موارد ثبوت حدی که از حقوق الله است و به اقرار ثابت شده است، نه به بینه.
۶. اقطاع: از دیگر شئون امام جواز اقطاع به هر نحوی که صلاح بداند، می باشد.
۷. ارث: اگر کسی بمیرد و وارثی نداشته باشد، اموال او از آنِ امام خواهد بود؛ زیرا امام وارث بی وارثان است.
۸. قصاص و دیه: کسی که کشته شود و ولی دم نداشته باشد، امام ولی دم او و اختیار قصاص قاتل یا گرفتن دیه از وی، به دست او است.


 
۱. النهایة ( شیخ طوسی )، ص۴۰.    
۲. النهایة ( شیخ طوسی )، ص۱۱۸.    
۳. ص/سوره۳۸، آیه۲۶.    
۴. انبیاء/سوره۲۱، آیه۷۳.    
۵. المقنعة، ص۳۲.    
۶. تذکرة الفقهاء، ج۳، ص۲۶۸.    
۷. جامع احادیث الشیعه، ج۱، ص۱۲۶-۲۱۹.
۸. الهدایة، ج۲، ص۲۵-۴۰.    
۹. المقنعة، ص۳۲.    
۱۰. مجمع الفائدة، ج۷، ص۵۲۷.    
۱۱. جواهر الکلام، ج۱۰، ص۲۵۳-۲۵۷.    
۱۲. مستند العروة ( الصلاة )، ج۸، ص۳۰۶.    
۱۳. مستمسک العروة، ج۳، ص۴۵.    
۱۴. کتاب الطهارة (شیخ انصاری)، ج۲، ص۵۸۵.    
۱۵. الحدائق الناضرة، ج۲، ص۸۲.    
۱۶. جواهر الکلام، ج۳، ص۵۲.    
۱۷. جواهر الکلام، ج۶، ص۹۸.    
۱۸. کشف الغطاء، ج۳، ص۶۷.
۱۹. العروة الوثقی، ج۱، ص۵۹۶.
۲۰. العروة الوثقی، ج۱، ص۱۸۸.    
۲۱. حبل المتین، ص۱۵۹.    
۲۲. الحدائق الناضرة، ج۷، ص۲۱۹-۲۲۴.    
۲۳. مستمسک العروة، ج۵، ص۴۶۲-۴۶۷.    
۲۴. جواهر الکلام، ج۴، ص۳۴۱.    
۲۵. الدروس، ج۱، ص۱۱۶    .
۲۶. مصباح الفقیه، ج۵، ص۴۲۸.
۲۷. السرائر، ج۳، ص۶۲۵.
۲۸. وسائل الشیعة، ج۱۴، ص۴۵۶.    
۲۹. وسائل الشیعة، ج۱۴، ص۵۰۰.    
۳۰. وسائل الشیعة، ج۱۴، ص۵۲۷.    
۳۱. مائده/سوره۵، آیه۳۵.    
۳۲. وسائل الشیعة، ج۱۴، ص۵۶۱.    
۳۳. جواهر الکلام، ج۴، ص۲۲۵.    
۳۴. العروة الوثقی، ج۲، ص۸۵.    
۳۵. کشف اللثام، ج۷، ص۵۲۷.    
۳۶. جواهر الکلام، ج۴، ص۳۴۳.    
۳۷. وسائل الشیعة، ج۱۴، ص۵۱۰.    
۳۸. جواهر الکلام، ج۶، ص۵۰.    
۳۹. مفتاح الکرامة، ج۲، ص۴۳.    
۴۰. مسالک الافهام، ج۳، ص۷۵.    
۴۱. مسالک الافهام، ج۳، ص۹۴.    
۴۲. مسالک الافهام، ج۱۴، ص۴۵۲.    
۴۳. مبانی تکملة المنهاج، ج۱، ص۲۶۴.    
۴۴. کشف الغطاء، ج۲، ص۳۵۵.
۴۵. جواهر الکلام، ج۶، ص۵۵-۵۶.    
۴۶. التنقیح (الطهارة)، ج۲، ص۸۷.    
۴۷. جواهر الکلام، ج۴۱، ص۴۲۲.
۴۸. مهذب الاحکام، ج۲۸، ص۳۴.
۴۹. الدروس، ج۲، ص۹۰.    
۵۰. الحدائق الناضرة، ج۱۳، ص۱۴۱.    
۵۱. جواهر الکلام، ج۱۶، ص۲۲۳-۲۲۵.    
۵۲. مستند الشیعة، ج۱۰، ص۲۵۱-۲۵۴.    
۵۳. احزاب/سوره۳۳، آیه۶.    
۵۴. جواهر الکلام، ج۱۱، ص۱۵۱.    
۵۵. جواهر الکلام، ج۱۱، ص۳۳۳.    
۵۶. جواهر الکلام، ج۱۱، ص۳۴۷.    
۵۷. مراسم العلویة، ص۷۷.    
۵۸. کشف اللثام، ج۴، ص۲۰۱.    
۵۹. جواهر الکلام، ج۱۲، ص۲۱.    
۶۰. جواهر الکلام، ج۱۵، ص۴۱۶-۴۲۰.    
۶۱. جواهر الکلام، ج۱۵، ص۴۲۱.    
۶۲. تذکرة الفقهاء، ج۵، ص۳۱۷.    
۶۳. جواهر الکلام، ج۱۵، ص۳۳۸.    
۶۴. جواهر الکلام، ج۱۵، ص۴۲۴    .
۶۵. جواهر الکلام، ج۱۵، ص۳۳۸.    
۶۶. جواهر الکلام، ج۱۵، ص۴۲۴.    
۶۷. جواهر الکلام، ج۱۶، ص۱۰۹.    
۶۸. جواهر الکلام، ج۱۶، ص۱۳۴.    
۶۹. جواهر الکلام، ج۱۶، ص۱۳۴.    
۷۰. جواهر الکلام، ج۲۱، ص۱۱.    
۷۱. شرائع الاسلام، ج۱، ص۲۵۷.    
۷۲. جواهر الکلام، ج۱۶، ص۵.    
۷۳. جواهر الکلام، ج۱۶، ص۱۲۶.    
۷۴. جواهر الکلام، ج۲۱، ص۹۷.    
۷۵. جواهر الکلام، ج۴۰، ص۲۳.    
۷۶. جواهر الکلام، ج۲۱، ص۳۸۶.    
۷۷. جواهر الکلام، ج۲۱، ص۳۸۳-۳۸۵.    
۷۸. جواهر الکلام، ج۴۱، ص۲۹۳-۲۹۵.    
۷۹. جواهر الکلام، ج۳۸، ص۱۰۱-۱۰۳.    
۸۰. جواهر الکلام، ج۳۸، ص۱۱۱.    
۸۱. جواهر الکلام، ج۳۹، ص۲۶۰.    
۸۲. فقه الصادق، ج۲۶، ص۳۴۷.    




فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، ج۱، ص۸۳-۸۸.    



جعبه ابزار