• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

امام

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



امام به معنی پیشوا است و از این عنوان در باب‌های بسیاری همچون طهارت، صلات، زکات، خمس، انفال، حج، جهاد، امر به معروف و نهی از منکر، نکاح، اطعمه و اشربه، احیاء موات، ارث، قضاء، حدود، قصاص و دیات، از جهات مختلف سخن رفته است.




ائمه جمع امام می باشد، و امام در اطلاقات فقها در دو مفهوم عام و خاص به کار رفته است.

۱.۱ - مفهوم عام


امام در مفهوم عام، عبارت است از حاکم و ولی مسلمانان (ولی فقیهامام جمعه و امام جماعت.

۱.۲ - مفهوم خاص


امام در مفهوم خاص بر انبیا و جانشینان آنان اطلاق مى‏شود که از جانب خداوند متعال داراى منصب والاى امامت و ولایت هستند.
امام به این معنا، داراى ولایت مطلقه در امور دین و دنیا و معصوم از گناه و مصون از هر گونه لغزش، اشتباه و فراموشی و حجت بر خلق و خلیفه خداوند در زمین است.

۱.۳ - راه تشخیص مفهوم عام امام از خاص


امام به مفهوم نخست یا به صورت اضافه به کار مى‏رود- مانند امام جماعت و امام مسلمانان- و یا با قرینه و چنان‌چه بدون اضافه و قرینه به کار رود، مراد، معناى خاص آن مى‏باشد که موضوع این مقاله است و از آن به (امام عادل) یا (امام عدل) و یا «امام المسلمین» نیز تعبیر شده است.



شمار امامان معصوم علیهم السلام در شریعت اسلام دوازده نفر است
[۶] تذکرة الفقهاء ج۱، ص۴۵۲.
که عبارتند از:
۱. ابو الحسن، علی بن ابی طالب، امیر مؤمنان.
۲. ابو محمد، حسن بن علی، المجتبی.
۳. ابو عبد الله، حسین بن علی، سید الشهدا .
۴. ابو محمد، علی بن حسین، زین العابدین
۵. ابو جعفر، محمد بن علی، باقر العلوم .
۶. ابو عبد الله، جعفر بن محمد، الصادق.
۷. ابو الحسن، موسی بن جعفر، الکاظم
۸. ابو الحسن، علی بن موسی، الرضا .
۹. ابو جعفر، محمد بن علی، التقی الجواد.
۱۰. ابو الحسن، علی بن محمد، الهادی ابو محمد.
۱۱. حسن بن علی، العسکری.
۱۲. امام مهدی منتظر، حجة بن الحسن علیهم السلام.



احکام صادر از ائمه علیهم السلام خواه مفاد قول آنان باشد یا مستفاد از فعل یا تقریر ایشان ، به ضرورت مذهب شیعه و اتفاق همه فقها، حجت است.
[۷] جامع احادیث الشیعة ج۱، ص۱۲۶- ۲۱۹.




اعتقاد به امامت و ولایت ائمه علیهم السلام و نیز پیروی از ایشان و اطاعت از دستوراتشان بر همه مکلفان واجب است.
از شرایط مرجع تقلید ، امام جماعت و نیز صحت عبادت و غیر آن، اعتقاد به امامت امامان است .



محبت به أئمه علیهم السلام واجب، و نشانه ایمان است.
درود فرستادن بر پیامبر و آل او در تشهد نماز، واجب است.
[۱۲] مستند العروة (الصلاة) ج۴، ص۲۶۹- ۲۷۵.

از آن‏جا که صلوات بر پیامبر صلى الله علیه و آله ملازم با صلوات بر خاندان آن حضرت است، هر جا که صلوات بر آن حضرت واجب باشد- مانند خطبه نماز جمعه- صلوات بر آل او نیز به تبع، واجب خواهد بود و در مواردى که مستحب است- مانند هنگام ذکر نام آن حضرت- صلوات بر آل او نیز مستحب مى‏باشد.



آیات و روایات بسیارى بر عظمت و جلالت اهل بیت علیهم السلام تصریح دارد و فقها بر اساس آن فروعى را در باب‏هاى مختلف ذکر کرده‏اند، از جمله:
۱. حرمت مس اسامى امامان بدون طهارت به قول مشهور.
۲. کراهت استنجا به قول مشهور با دستى که در آن انگشتری مزین به نام أئمه باشد؛ در صورتى که نجس نشود و گرنه حرام است
۳. الحاق مشاهد مشرفه به مساجد در حرمت دخول جنب و نجس کردن آن‏ها و وجوب فورى ازاله نجاست از آن‏ها و نیز فضیلت نمازگزاردن در آن‏ها، بلکه افضل بودن نماز در آن‏ها از مساجد.
[۱۸] کشف الغطاء ج۳، ص۶۷.
[۱۹] العروة الوثقى ج۱، ص۵۹۶.

۴. کراهت تقدم بر قبور امامان در نماز بنابر قول منسوب به مشهور، بلکه کراهت تساوى با قبر بنابر قول برخى. قول مقابل، حرمت تقدم یا مساوات است.



گرامى داشت یاد و نام امامان آباد کردن مشاهد أئمه با ساختن، تعمیر و تجدید بناى آن‏ها
[۲۵] مصباح الفقیه ج۵، ص۴۲۸.
و ذکر و نشر فضائل ایشان مستحب است.
[۲۶] السرائر ج۳، ص۶۲۵.

زیارت قبور امامان و حزن و اندوه و گریستن بر مصائب وارد بر ایشان به ویژه مصائب ابا عبد الله الحسین علیه السلام مستحب است.
آداب ویژه‏اى براى زیارت قبور امامان وارد شده که رعایت آن‏ها براى زائر مستحب است.

۷.۱ - اهمیت زیارت قبور امامان نزد علما


فقها در باب حج، بابى با عنوان (باب المزار) براى بیان این موضوع اختصاص داده‏اند.
برخى نیز کتاب مستقلى در این خصوص نوشته‏اند، مانند (کامل الزیارات) نگاشته ابو القاسم، جعفر بن محمد بن قولویه قمی و (المزار) نگاشته ابو عبد الله، محمد بن مکی معروف به شهید اول.



توسل به أئمه علیهم السلام به نص آیه شریفه (وَ ابْتَغُوا إِلَیهِ الْوَسِیلَةَ) که به درخواست وسیله براى توجه به سوى خداوند امر شده است، امرى راجح و مطلوب است.
تبرک به ایشان نیز که از مقربان درگاه الهى و از هر نوع پلیدی پاک هستند، امرى محبوب و پسندیده است.

۸.۱ - موارد تبرک


در فقه به مواردى از تبرک اشاره شده است؛ از جمله
۱. ا ستحباب تبرک جستن به مشاهد مشرفه امامان.
۲. استحباب تبرک جستن به نام‏هاى امامان با نوشتن آن‏ها بر کفن و جریدتین(‏۱۹)
و نامگذاری فرزندان به نام آنان.
۳. استحباب نقل جنازه به مشاهد مشرفه به جهت تبرک.
۴. استحباب تبرک جستن به تربت امام حسین علیه السلام



ادعاى الوهیت و خدایى أئمه علیهم السلام و یا اعتقاد به استقلال یا شراکت آنان با خداوند در آفریدن و روزى دادن، حرام، بلکه موجب کفر است



دشمنى و کینه نسبت به أئمه علیهم السلام که از آن به (نصب) تعبیر شده است، حرام، بلکه موجب کفر و نجاست فرد ناصبی است
[۳۵] مفتاح الکرامة ج۱، ص۱۴۴.




دشنام دادن به امامان علیهم السلام، حرام و کشتن دشنام دهنده در صورت امکان، واجب است، لیکن در این که نفس ناسزاگویى هر چند منشأ آن نصب نباشد، موجب ارتداد و نجاست مى‏شود یا در صورتى که نشأت گرفته از دشمنى باشد، اختلاف است
[۴۰] کشف الغطاء ج۲، ص۳۵۵.




از آن‏جا که منصب امامت همچون نبوت، منصبى الهى است و زمام آن به دست خداوند است، برخى فقیهان، الحاق مدعى امامت را به مدعى نبوت در وجوب کشتن وى، بى‏وجه ندانسته‏اند.
[۴۴] مهذب الاحکام ج۲۸، ص۳۴.




پذیرش سخن امامان علیهم السلام در آنچه خبر مى‏دهند، بدون بینه واجب است و سوگند دادن آنان جایز نیست.
به قول مشهور میان قدما، دروغ بستن بر أئمه موجب بطلان روزه مى‏شود؛ هر چند مشهور متأخران، آن را نپذیرفته‏اند.



أئمه علیهم السلام همانند پیامبر صلى الله علیه و آله داراى ولایت مطلقه‏اند و به استناد (النبِی أَوْلى‏ بِالْمُؤْمِنِینَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ) از هر کسى نسبت به تصرفات مربوط به وى سزاوارترند.



بخشى از مسئولیت‏ها و احکام به عنوان امامان علیهم السلام مطرح شده که به طور اجمال براى فقهاى واجد شرایط در زمان غیبت نیز ثابت است ،این شئون عبارتند از

۱۵.۱ - اقامه نماز جمعه، عیدین و میت


وجوب عینى نماز جمعه و نماز عید فطر و قربان مشروط به حضور امام علیه السلام است.
امام در صورت‏ حضور بر سر جنازه، در اقامه نماز بر میت از همه اولى است.

۱۵.۲ - ولایت در زکات


در زمان حکومت امام علیه السلام پخش زکات میان مستحقان توسط مالک بدون اذن امام بنا بر قول تعدادى از فقها جایز نیست.
اگر امام زکات مال کسى را بخواهد، پرداخت آن واجب است.
بر امام واجب است هر سال افرادى را براى گرفتن و گرد آوردن زکات به اطراف بلاد اسلامى گسیل کند؛ البته در صورتى که تحصیل زکات متوقف بر آن باشد.
براى این افراد نیز، پخش زکات بین مستحقین بدون اذن امام جایز نیست.

۱۵.۳ - ولایت و مالکیت خمس و انفال


به قول مشهور، خمس به شش سهم تقسیم مى‏شود. سه سهم آن بعد از پیامبر صلى الله علیه و آله از آن امام علیه السلام است که از آن به سهم امام تعبیر مى‏شود و تصرف در آن بدون اذن امام جایز نیست. در زمان حضور امام، پرداخت تمامى خمس به وى واجب است، لیکن در زمان غیبت، در چگونگى آن اختلافاتى وجود دارد
انفال، ملک رسول خدا صلى الله علیه و آله و پس از ایشان، ملک امام علیه السلام است که هرگونه مصلحت دانست در آن تصرف مى‏کند و تصرف دیگران در آن بدون اذن امام جایز نیست

۱۵.۴ - جهاد و شئون مربوط به آن


مشروعیت جهاد ابتدایی و نیز وجوب آن، مشروط به وجود امام یا کسى است که امام او را براى جهاد گمارده است .
جهاد با باغیان در صورت فراخوانى امام، واجب است.
در صورتى که جهاد به اذن امام باشد، خمس غنایم ى که به دست مجاهدان اسلام مى‏افتد باید پرداخت شود و چنانچه بدون اذن باشد، همه آن‏ها جزء انفال به شمار مى‏رود و ملک امام است
امام یا نایب ایشان مى‏تواند به عموم کفار یا برخى از آنان بر حسب مصلحت یا عدم مفسده، امان دهد. قرارداد ذمه و صلح‏ توسط امام یا نایب او بسته مى‏شود.

۱۵.۵ - قضاء و اقامه حدود


قضاوت، مستلزم تصرف در جان، مال و آبروی افراد است، از این جهت، نوعى ولایت به شمار مى‏رود. این ولایت براى پیامبر صلى الله علیه و آله و امام علیه السلام ثابت است و تصدى منصب قضاوت براى دیگران جز با نصب خاص یا عام یا اذن از سوى ایشان جایز نیست.
اقامه حدود تنها در صلاحیت امام یا منصوب از جانب امام است
تعزیر نیز از شئون امام و نایب او مى‏باشد، بلکه به قول مشهور، امر به معروف و نهی از منکر در صورتى که متوقف بر وارد کردن جراحت یا کشتن مرتکب منکر باشد، مشروط به اذن امام است.
امام مى‏تواند در مواردى مجرمى را عفو کند مانند موارد تعزیر و نیز موارد ثبوت حدى که از حقوق الله است و به اقرار ثابت شده است، نه به عنوان بینه.

۱۵.۶ - اقطاع


از دیگر شئون امام جواز اقطاع(واگذاری زمین یا منافع حاصل از آن) به هر نحوى که صلاح بداند، مى‏باشد.

۱۵.۷ - ارث


اگر کسى بمیرد و و ارثی نداشته باشد، اموال او از آن امام خواهد بود؛ زیرا امام وارث بى‏وارثان است

۱۵.۸ - قصاص و دیه


کسى که کشته شود و ولی دم نداشته باشد، امام ولى دم او و اختیار قصاص قاتل یا گرفتن دیه از وى، به دست او است.


 
۱. ص/سوره۳۸،آیه۲۶.    
۲. انبیاء/سوره۲۱،آیه۷۳.    
۳. النهایة (شیخ طوسی)، ص۴۰.    
۴. النهایة (شیخ طوسی)، ص۱۰۳.    
۵. المقنعة، ص۳۲.    
۶. تذکرة الفقهاء ج۱، ص۴۵۲.
۷. جامع احادیث الشیعة ج۱، ص۱۲۶- ۲۱۹.
۸. الهدایة ص۲۵- ۴۰.    
۹. المقنعة ص۳۲.    
۱۰. مجمع الفائدة ج۷، ص۵۲۷.    
۱۱. جواهر الکلام ج۱۰، ص۲۵۳- ۲۵۷.    
۱۲. مستند العروة (الصلاة) ج۴، ص۲۶۹- ۲۷۵.
۱۳. مستمسک العروة ج۳، ص۴۵.    
۱۴. کتاب الطهارة (شیخ انصاری) ج۲، ص۵۸۵.    
۱۵. الحدائق الناضرة ج۲، ص۸۲.    
۱۶. جواهر الکلام ج۳، ص۵۲.    
۱۷. جواهر الکلام ج۶، ص۹۸.    
۱۸. کشف الغطاء ج۳، ص۶۷.
۱۹. العروة الوثقى ج۱، ص۵۹۶.
۲۰. حبل المتین، ص۱۵۸ - ۱۵۹.    
۲۱. الحدائق الناضرة ج۷، ص۲۱۹- ۲۲۴.    
۲۲. مستمسک العروة ج۵، ص۴۶۲- ۴۶۷.    
۲۳. جواهر الکلام ج۴، ص۳۴۱.    
۲۴. الدروس ج۱، ص۱۱۶.    
۲۵. مصباح الفقیه ج۵، ص۴۲۸.
۲۶. السرائر ج۳، ص۶۲۵.
۲۷. وسائل الشیعة ج۱۴، ص۴۵۶.    
۲۸. وسائل الشیعة ج۱۴، ص۵۰۰.    
۲۹. وسائل الشیعة ج۱۴، ص۵۲۷.    
۳۰. مائده/سوره۵،آیه۳۵.    
۳۱. کشف اللثام ج۷، ص۵۲۷.    
۳۲. جواهر الکلام ج۴، ص۳۴۳.    
۳۳. وسائل الشیعة ج۱۴، ص۵۱۰.    
۳۴. جواهر الکلام ج۶، ص۵۰.    
۳۵. مفتاح الکرامة ج۱، ص۱۴۴.
۳۶. مسالک الافهام ج۳، ص۷۵.    
۳۷. مسالک الافهام ج۳، ص۹۴.    
۳۸. مسالک الافهام ج۱۴، ص۴۵۲.    
۳۹. مبانی تکملة المنهاج ج۱، ص۲۶۴.    
۴۰. کشف الغطاء ج۲، ص۳۵۵.
۴۱. جواهر الکلام ج۶، ص۵۵- ۵۶.    
۴۲. التنقیح (الطهارة) ج۲، ص۸۷.    
۴۳. جواهر الکلام ج۴۱، ص۴۴۲.    
۴۴. مهذب الاحکام ج۲۸، ص۳۴.
۴۵. الدروس ج۲، ص۹۰.    
۴۶. الحدائق الناضرة ج۱۳، ص۱۴۱.    
۴۷. جواهر الکلام ج۱۶، ص۲۲۳- ۲۲۵.    
۴۸. مستند الشیعة ج۱۰، ص۲۵۱- ۲۵۴.    
۴۹. احزاب/سوره۳۳،آیه۶.    
۵۰. جواهر الکلام ج۱۱، ص۱۵۱.    
۵۱. جواهر الکلام ج۱۱، ص۳۳۳.    
۵۲. جواهر الکلام ج۱۱، ص۳۴۷.    
۵۳. مراسم العلویة، ص۷۷.    
۵۴. کشف اللثام ج۴، ص۲۰۱.    
۵۵. جواهر الکلام ج۱۲، ص۲۱.    
۵۶. جواهر الکلام ج۱۵، ص۴۱۶- ۴۲۰.    
۵۷. جواهر الکلام ج۱۵، ص۴۲۱.    
۵۸. جواهر الکلام ج۱۵، ص۳۳۸.    
۵۹. جواهر الکلام ج۱۵، ص۴۲۴.    
۶۰. جواهر الکلام ج۱۶، ص۱۰۹.    
۶۱. جواهر الکلام ج۱۶، ص۱۳۴.    
۶۲. جواهر الکلام ج۱۶، ص۱۳۴.    
۶۳. جواهر الکلام ج۲۱، ص۱۱.    
۶۴. شرائع الاسلام ج۱، ص۲۵۷.    
۶۵. جواهر الکلام ج۱۶، ص۵.    
۶۶. جواهر الکلام ج۱۶، ص۱۲۶.    
۶۷. جواهر الکلام ج۲۱، ص۹۷.    
۶۸. جواهر الکلام ج۴۰، ص۲۳.    
۶۹. جواهر الکلام ج۲۱، ص۳۸۶.    
۷۰. جواهر الکلام ج۲۱، ص۳۸۳- ۳۸۵.    
۷۱. جواهر الکلام ج۴۱، ص۲۹۳- ۲۹۵.    
۷۲. جواهر الکلام ج۳۸، ص۱۰۱- ۱۰۳.    
۷۳. جواهر الکلام ج۳۸، ص۱۱۱.    
۷۴. جواهر الکلام ج۳۹، ص۲۶۰.    
۷۵. فقه الصادق ج۲۶، ص۳۴۷.    




فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، ج۱، ص۸۳.    



جعبه ابزار